Ενότητα Α: Η ελληνική οικονομία μετά την επανάσταση, Παράθεμα – Πηγή Ιστορίας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ’ Λυκείου
Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας – Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ’ Λυκείου
«Από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση»
Α. Η ελληνική Οικονομία μετά την επανάσταση
Παράθεμα:
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται, να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:
α. Σε τι επίπεδο βρισκόταν η ανάπτυξη του ελληνικού κεφαλαίου εκτός Ελλάδος κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα;
β. Πώς επηρέασε η ανάπτυξη του ελληνικού κεφαλαίου εκτός Ελλάδος τη «Μεγάλη Ιδέα»;
Η πραγματικότητα και η φαντασία
Το νέο κράτος είχε δύο πρόσωπα. Το ένα ήταν αυτό που στην αρχή περιγράψαμε. Μία μικρή, φτωχή, αρχαϊκή και αραιοκατοικημένη χώρα. Το άλλο πρόσωπο βρισκόταν μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά και γύρω από αυτήν. Στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, όπως και στην Οδησσό, στον Δούναβη ή στην Αλεξάνδρεια, λειτουργούσαν και προόδευαν ελληνικές κοινότητες. Για τα μέλη αυτών των κοινοτήτων, που πλήθαιναν ολοένα στον δέκατο ένατο αιώνα καθώς τα τροφοδοτούσε σταθερό μεταναστευτικό ρεύμα από την Ελλάδα, η οικονομική δραστηριότητα είχε κοσμοπολίτικη διάσταση, καθώς όχι μόνο ξεδιπλωνόταν σε ευρύτατες γεωγραφικές περιοχές, αλλά και σχετιζόταν με τις προόδους του διεθνούς -του ευρωπαϊκού – κεφαλαίου στην ανατολή. Αυτά τα ισχυρά κέντρα δεν απορροφούσαν από τη φτωχή Ελλάδα μόνο ανθρώπους. Καθώς έδιναν μεγαλύτερες ευκαιρίες ανάπτυξης, συγκέντρωσης και αξιοποίησης κεφαλαίων, ανταγωνιζόντουσαν, κατά κάποιο τρόπο, το μικρό ελληνικό Βασίλειο, αποσπούσαν από αυτό όλες τις προϋποθέσεις για την οικονομική του απογείωση. Όταν λέμε ότι η Ελλάδα των παροικιών ανταγωνιζόταν την καθαυτό Ελλάδα, στο μεγαλύτερο διάστημα του 19ου αιώνα, αυτό ακριβώς περιγράφουμε. Ο ανταγωνισμός αυτός ήταν αρνητικά καταλυτικός για την ανάπτυξη του ελληνικού βασιλείου, ενώ επιπλέον οδήγησε σε σημαντικές παρενέργειες, ιδεολογικές, πολιτικές και έμμεσα οικονομικές.
Πραγματικά, αυτή η κατάσταση επηρέαζε σημαντικά τον τρόπο σκέψης των υπηκόων του Ελληνικού βασιλείου σε όλα τα επίπεδα. Σε συνδυασμό με την κληροδοτημένη από τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό ιδέα της συνάφειας του νέου κράτους με ένα βαρύ και ένδοξο παρελθόν, γεννήθηκε η αίσθηση του ημιτελούς, του πολιτικά – εθνικά δηλαδή – ανολοκλήρωτου. Οι ιδέες του αλυτρωτισμού, η Μεγάλη Ιδέα, όπως τελικά ονομάστηκε, στηριζόντουσαν, πέρα από την αναφερόμενη στο παρελθόν μεταφυσική, και στην άνθιση των εκτός των συνόρων Ελλήνων. Η εντός των συνόρων Ελλάδα έβλεπε συχνά τον εαυτό της ως μαγιά για μία αυριανή δόξα και θεωρούσε την παρούσα φτώχεια και αδυναμία της ως κατάσταση προσωρινή που θα ξεπερνιόταν αυτόματα, μόλις εντάσσονταν στο εθνικό σύνολο οι περιοχές, όπου η εκτός των συνόρων Ελλάδα μεγαλουργούσε. Οι επιπτώσεις αυτών των παραμέτρου στην οικονομική αλλά και στην κοινωνική σκέψη ήταν σημαντικές.
Παράθεμα (συμπληρωματικά στοιχεία για την κατανόηση της ενότητας) από το βιβλίο του καθηγητή Ιστορία κατεύθυνσης.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Η κατάσταση στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα δεν θύμιζε σχεδόν σε τίποτα την κατάσταση που επικρατούσε εκτός συνόρων και συγκεκριμένα στα κέντρα του παροικιακού ελληνισμού, όπου οι Έλληνες μεγαλουργούσαν σε όλα τα επίπεδα.
α. Όπως μάς πληροφορεί το παράθεμα, ουσιαστικά το νέο κράτος είχε να επιδείξει δύο εντελώς διαφορετικά πρόσωπα. Συγκεκριμένα, πολλές δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία της, η Ελλάδα εξακολουθούσε να μοιάζει περισσότερο με την Ανατολή παρά με τη Δύση, παρ’ όλο που η τελευταία υπήρξε το ζητούμενο, το επιθυμητό, το σημείο αναφοράς όλα αυτά τα χρόνια. Μία χώρα μικρή σε έκταση, αρκετά φτωχή, αραιοκατοικημένη, που θύμιζε τις αρχαϊκές κοινωνίες. Απουσίαζαν εξάλλου τα ισχυρά κέντρα ανάπτυξης, οι «ατμομηχανές» της οικονομικής και τεχνικής προόδου. Πώς θα μπορούσαν άλλωστε να υπάρξουν, όταν απουσίαζαν όλα όσα ήταν αναγκαία και προαπαιτούμενα για τη δημιουργία τους; Η χώρα δεν διέθετε σημαντικές πρώτες ύλες, δεν είχε πλεονάζον ειδικευμένο ή φθηνό εργατικό δυναμικό, η συσσώρευση κεφαλαίου, ιδιωτικού και δημόσιου, ήταν ισχνή και η εσωτερική αγορά περιορισμένη έως ασήμαντη.
Επιπλέον, η χώρα ανταγωνιζόταν τον εαυτό της, καθώς η Ελλάδα των παροικιών ανταγωνιζόταν σκληρά την καθαυτό Ελλάδα, κατά το μεγαλύτερο διάστημα του 19ου αιώνα. Το άλλο της πρόσωπο ήταν εκτός συνόρων, μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά και γύρω από αυτήν, όπου υπήρχαν ισχυρά κέντρα ελληνισμού, πνευματικά, οικονομικά, παραγωγικά, τα οποία πολλές φορές κυριαρχούσαν στο χώρο τους αλλά και σε ευρύτερες περιοχές. Έλληνες, ελληνικά κεφάλαια και πλούτος υπήρχαν και αναπτύσσονταν από την Ουκρανία ως το Σουδάν, από το Δούναβη ως τον Καύκασο και από τη Σμύρνη ως την Κιλικία, ενώ ελληνικές κοινότητες λειτουργούσαν και προόδευαν σε μεγάλα κέντρα, όπως την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, την Οδησσό και την Αλεξάνδρεια. Μάλιστα, για τους Έλληνες των περιοχών αυτών το μικρό ελληνικό βασίλειο ήταν για πολλά χρόνια μια κακή ανάμνηση μάλλον, ένας φτωχός και ίσως ανεπρόκοπος συγγενής. Οι δικές τους επιτυχίες φάνταζαν ολότελα ξένες σε σύγκριση με τη στασιμότητα και την ένδεια της μικρής Ελλάδας. Σύμφωνα και με τα δεδομένα που αντλούμε από το παράθεμα, διαρκώς το μεταναστευτικό ρεύμα από την Ελλάδα ολοένα και μεγάλωνε, τροφοδοτώντας διαρκώς όλες αυτές τις κοινότητες, δίνοντας μία ευρύτερη κοσμοπολιτική διάσταση στις οικονομικές τους δραστηριότητες. Αυτό βέβαια είχε να κάνει και με τις προόδους του διεθνούς και ευρωπαϊκού κεφαλαίου στην Ανατολή. Το ανησυχητικό όμως ήταν ότι όλα αυτά τα ισχυρά ελληνικά κέντρα που είχαν διαμορφωθεί εκτός συνόρων αποτελούσαν ανασταλτικό παράγοντα ανάπτυξης του μικρού ελληνικού βασιλείου, καθώς δεν απορροφούσαν μόνο ανθρώπινο δυναμικό, αλλά και έβαζαν εμπόδια στην όποια οικονομική ανάπτυξη της «μικρής» Ελλάδας.
Χρειάστηκε, λοιπόν, να δυσκολέψουν για τους Έλληνες των παροικιών οι οικονομικές και πολιτικές συνθήκες, προς το τέλος κυρίως του 19ου αιώνα, για να ανακαλύψουν τη σημασία που είχε η φτωχή τους πατρίδα, ως ασφαλές καταφύγιο και ως πεδίο ανάπτυξης οικονομικών δραστηριοτήτων.
β. Στο μεταξύ, η πρόοδος του εκτός των εθνικών συνόρων ελληνισμού ταλάνιζε το μικρό βασίλειο, που έδειχνε ότι δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στον άνισο αυτό ανταγωνισμό, γεγονός που οδήγησε μάλιστα σε παρενέργειες ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές. Ο τρόπος σκέψης των υπηκόων του ελληνικού βασιλείου άλλαξε και ενισχύθηκε η ιδέα ότι το υπάρχον κράτος δεν ήταν παρά μία ημιτελής κατασκευή, τα θεμέλια απλώς για κάτι μεγαλύτερο, γεγονός που συνέβαλλε αποφασιστικά και η επίδραση του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, που προώθησε την εικόνα ενός κράτους με συνέχεια στο χρόνο, όπου το παρόν κτίζεται πάνω σ’ ένα ένδοξο παρελθόν. Η «Μεγάλη Ιδέα» που εκπορεύθηκε απ’ αυτή την αντίληψη, δημιουργούσε προσδοκίες για ολοκλήρωση του εθνικού οράματος, που προϋπέθετε σημαντική διεύρυνση των συνόρων, ενώ στηρίχθηκε τόσο στη συνάφεια του νέου κράτους με το παρελθόν του, όσο και στην άνθιση των εκτός συνόρων Ελλήνων. Πέρα από τα όσα σημειώθηκαν, είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί και με βάση τα δεδομένα του κειμένου του παραθέματος ότι οι Έλληνες εντός των συνόρων πίστευαν ακράδαντα πως η παρούσα άσχημη κατάσταση δεν ήταν παρά προσωρινή, που θα την ξεπερνούσαν μόλις εντάσσονταν στον εθνικό κορμό όλες εκείνες οι περιοχές όπου η εκτός των συνόρων Ελλάδα μεγαλουργούσε.
Η έντονη παρουσία, λοιπόν, της εθνικής αυτής ιδεολογίας είχε επιπτώσεις στον πολιτικό και οικονομικό χώρο, ιδιαίτερα σε εποχές που τα προβλήματα έμοιαζαν με ανοικτές πληγές, στην περίπτωση της Κρήτης ή, αργότερα της Μακεδονίας. Οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν είχαν στραμμένο το ενδιαφέρον τους, μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, αποκλειστικά στα εσωτερικά ζητήματα, στην οικονομική ανόρθωση και τη γεφύρωση του χάσματος με τη Δύση. Όλα αυτά συνυφαίνονταν με το εθνικό όραμα, μεγαλώνοντας το κόστος των προσπαθειών και καθιστώντας συχνά τις οικονομικές πρωτοβουλίες έρμαια των εθνικών κρίσεων.
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Διαβάστε ακόμα:
Ιστορία Προσανατολισμού Γ΄ Λυκείου – Οι ορισμοί στις Πανελλαδικές εξετάσεις 2000-2018
Δείτε τις τελευταίες ειδήσεις στο Newsroom schooltime.gr – Βρείτε μας στο Google News
