Νέα ελληνικά / Νεοελληνική γλώσσα & Λογοτεχνία Λυκείου: Το ρήμα και η σημασία του / η Γλώσσα του Κειμένου-Μορφοσυντακτική δομή
Το ρήμα και η σημασία του
α) Ρηματικά σύνολα – Ονοματικά σύνολα
Ρηματικό σύνολο ονομάζεται το τμήμα της πρότασης όπου η βασική, κεντρική λέξη είναι το ρήμα και τα συμπληρώματα του. Τα ρηματικά σύνολα στο κείμενο προσδιορίζουν κάτι συγκεκριμένο π.χ. επιλύω το πρόβλημα…
Ονοματικό σύνολο ονομάζεται το τμήμα της πρότασης όπου η βασική, κεντρική λέξη είναι το ουσιαστικό και τα συμπληρώματά του. Τα ονοματικά σύνολα προσδίδουν πυκνότητα στο κείμενο και προσδιορίζουν κάτι γενικό και αφηρημένο π.χ. Η επίλυση προβλήματος…
β) Ρηματικές εγκλίσεις
Οι ρηματικές εγκλίσεις φανερώνουν:
- Οριστική: κάτι το βέβαιο και πραγματικό ή κάτι που είναι δυνατό/πιθανό να συμβεί.
- Υποτακτική: επιθυμία ή κάτι που ενδέχεται να γίνει αλλά και προτροπή, απορία ή προσταγή. Σχηματίζεται βάζοντας πριν από το ρήμα ένα από τα μόρια ας, να ή έναν από τους συνδέσμους για να, όταν, αν, πριν, μόλις ή το απαγορευτικό μη/μην.
- Προστακτική: προσταγή, προτροπή, απαγόρευση ή ευχή.
Σημείωση: Οι εγκλίσεις του ρήματος επηρεάζουν το ύφος του κειμένου
γ) Ρηματικοί χρόνοι
Οι ρηματικοί χρόνοι φανερώνουν αφενός τη χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον) και αφετέρου τον τρόπο ενέργειας, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αυτό που δηλώνει το ρήμα (εξακολουθητικά, στιγμιαία, συντελεσμένα).
Συγκεκριμένα:
Ι. Παρελθοντικοί χρόνοι:
Παρατατικός φανερώνει πως κάτι γινόταν στο παρελθόν εξακολουθητικά ή με επανάληψη, π.χ. διάβαζα.
Αόριστος: διευκρινίζει ότι κάτι έγινε στο παρελθόν, ανεξάρτητα αν διήρκεσε πολύ ή λίγο, π.χ. διάβασα.
Υπερσυντέλικος: δηλώνει ότι κάτι είχε γίνει στο παρελθόν και τελείωσε, πριν γίνει κάτι άλλο π.χ. είχα διαβάσει.
ΙΙ. Παροντικοί χρόνοι:
Ενεστώτας χρησιμοποιείται:
- για να δηλώσει κάτι που γίνεται στο παρόν εξακολουθητικά, π.χ. διαβάζω
- για να δηλώσει κάτι που επαναλαμβάνεται.
- για να προσδώσει παραστατικότητα στον λόγο (ιστορικός ενεστώτας αντί αορίστου).
Παρακείμενος: φανερώνει ότι κάτι έχει γίνει στο παρελθόν και παραμένει συντελεσμένο τη στιγμή (τώρα) που μιλάμε, π.χ. έχω διαβάσει.
ΙΙΙ. Μελλοντικοί χρόνοι:
Στιγμιαίος μέλλοντας: δηλώνει ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον χωρίς συνέχεια ή επανάληψη, π.χ. θα διαβάσω
Εξακολουθητικός μέλλοντας: δηλώνει ότι κάτι θα γίνεται στο μέλλον με αδιάκοπη συνέχεια ή με επανάληψη, π.χ. θα διαβάζω.
Συντελεσμένος μέλλοντας: φανερώνει ότι κάτι θα έχει τελειώσει/ολοκληρωθεί στο μέλλον, πριν γίνει κάτι άλλο, π.χ. θα έχω διαβάσει.
Σημείωση: Η ζωντάνια, η παραστατικότητα και η πειστικότητα του λόγου σε ένα κείμενο εξαρτώνται και από τον ρηματικό χρόνο που χρησιμοποιείται.
δ) Ρηματικά πρόσωπα
- α’ ενικό πρόσωπο: προσδίδει στην έκφραση προσωπικό/εξομολογητικό τόνο, στο ύφος του κειμένου αμεσότητα και δημιουργεί οικεία σχέση με τον αναγνώστη. Γενικότερα, εκφράζει προσωπικά βιώματα, τις σκέψεις του συγγραφέα. Είναι το πρόσωπο που κυριαρχεί στο ημερολόγιο, στην επιστολή, στο στοχαστικό δοκίμιο.
- β’ ενικό πρόσωπο: προσδίδει στον λόγο αμεσότητα, οικειότητα/παραινετικό τόνο. Χρησιμοποιείται για την πρόκληση συναισθημάτων του δέκτη.
- γ’ ενικό πρόσωπο: ο συγγραφέας παρουσιάζει τις απόψεις του ως αντικειμενικές και γενικά αποδεκτές, αφού εμφανίζεται να καταγράφει την πραγματικότητα ως αποστασιοποιημένος παρατηρητής.
- α’ πληθυντικό πρόσωπο: προσδίδει στην έκφραση αμεσότητα και οικειότητα, αφού ο συγγραφέας και ο αναγνώστης (πομπός/δέκτης) εμφανίζουν κοινή οπτική γωνία, δημιουργώντας την αίσθηση της συλλογικότητας- καθολικότητας/συμμετοχής. Μάλιστα ενεργοποιεί τον αναγνώστη να διαβάσει προσεκτικά το κείμενο του θεωρείται κατάλληλο πρόσωπο για ένα πολιτικό κείμενο.
- β’ πληθυντικό πρόσωπο: υποδηλώνει παραίνεση και ενισχύει την αμεσότητα και την οικειότητα στη σχέση πομπού και δέκτη. Χρησιμοποιείται για την πρόκληση των συναισθημάτων του δέκτη.
- γ’ πληθυντικό πρόσωπο: προσδίδει αντικειμενικότητα στις απόψεις/ιδέες του συγγραφέα, αφού παρουσιάζονται ως γενικά αποδεκτές και ο συγγραφέας αποστασιοποιείται και αντιμετωπίζει τα πράγματα ως απλός παρατηρητής.
Σημείωση: Το είδος και το ύφος ενός κειμένου προσδιορίζονται από το ρηματικό πρόσωπο που χρησιμοποιείται.
Χαρά Ανδρονίδη*
φιλόλογος, ΜΑ
Από το βιβλίο της Χαράς Ανδρονίδη και των Εκδόσεων schooltime.gr «Έκφραση – Έκθεση Γ’ Λυκείου: Θεωρία & Διαγράμματα Θεμάτων»
Επισήμανση: Προσαρμόστε το εκπαιδευτικό υλικό στα δεδομένα του εκάστοτε μοντέλου εξέτασης – Το εκπαιδευτικό υλικό διατίθεται στο διαδίκτυο αποκλειστικά από το schooltime.gr
Διαβάστε ακόμα:
Νεοελληνική γλώσσα & Λογοτεχνία: 25 προτάσεις για εμπέδωση των αλλαγών στην εξέταση του μαθήματος
Χρήσιμο υλικό για τα Νέα Ελληνικά / Νεοελληνική γλώσσα & Λογοτεχνία Λυκείου (50+ προτάσεις)
Πώς εξετάζονται τα Αρχαία Ελληνικά και η Νεοελληνική Γλώσσα-Λογοτεχνία στις Πανελλαδικές Εξετάσεις
Φιλολογικά μαθήματα Γ’ ΓΕΛ: Οι τελευταίες οδηγίες του ΥΠΑΙΘ για τη διδασκαλία και αξιολόγηση
Το Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας Γ΄ ΓΕΛ
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Νέα Ελληνικά/Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία – Έκθεση Λυκείου
- Ο Πρόλογος, το Κύριο Θέμα και ο Επίλογος στην Έκθεση: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
- Έκφραση – Έκθεση: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης (από το ΚΕΕ)
- Χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό για την περίληψη γραπτού λόγου
- Το επικοινωνιακό πλαίσιο στη Νεοελληνική Γλώσσα: Δοκίμιο, άρθρο, ομιλία
- 250 Σχεδιαγράμματα Εκθέσεων για την Α’ τη Β’ και τη Γ’ Λυκείου
- Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
1. Νέα ελληνικά Α’ Λυκείου, 2. Νέα ελληνικά Β’ Λυκείου, 3. Νέα ελληνικά Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
