Απαραίτητο συμπλήρωμα της Καθαράς Δευτέρας -και όχι μόνο- αποτελεί το πέταγμα του χαρταετού.
Ο βασικός συμβολισμός: καθώς ο χαρταετός ανυψώνεται, πραγματώνεται η ανάταση της ψυχής προς τον ουρανό, η αναγέννηση του ανθρώπου, ο εξαγνισμός, η εγκράτεια και σαν ολοκλήρωση η επιβολή του πνεύματος στην ύλη.
Κατά τη διάρκεια των ημερών της Αποκριάς τα παιδιά ετοίμαζαν με μεγάλη μαστοριά και δεξιοτεχνία τους χαρταετούς τους και περίμεναν με μεγάλη λαχτάρα να τους σηκώσουν στον ουρανό την Καθαρή Δευτέρα. Γι’ αυτό εύχονται τη μέρα εκείνη να κάνει καλό καιρό.
Στην αρχαιότητα, 4ο αιώνα π.Χ., ο μαθηματικός και αρχιμηχανικός Αρχύτας (440-360 π.Χ.),από τον Τάραντα της Νότιας Ιταλίας, καλός φίλος του Πλάτωνα και οπαδός του Πυθαγόρα, χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον χαρταετό, και λέγεται ότι ήταν ο εφευρέτης του. Ο Αρχύτας θεωρείται ο τελευταίος αλλά και ο σημαντικότερος των Πυθαγορείων. Κείμενα του Αρχύτα λένε ότι μελέτησε και ο Γαλιλαίος.
Στην Κίνα η παράδοση λέει ότι αετούς έφτιαχναν από το 1000 π. Χ., τους στόλιζαν με ευχές και επιθυμίες και τις έστελναν με έναν αετό, όσο πιο κοντά μπορούσαν στο θεό. Προσάρμοζαν πάνω τους μικρές φλογέρες, οι οποίες σφύριζαν καθώς περνούσε μέσα τους ο αέρας κι ο ήχος που έβγαζαν πίστευαν ότι έδιωχνε μακριά τα κακά πνεύματα.
Από την Κίνα, φτιαγμένος από μετάξι και μπαμπού, με τη μορφή του δράκου που ήταν ιερό, θεϊκό σύμβολο, αντικείμενο θαυμασμού και λατρείας για τον λαό, πέταξε μακριά.
Πέταξε στην Κορέα κι από εκεί στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, για να φτάσει στην Ιαπωνία, όπου εμπλουτίστηκε με περισσότερο έντονα χρώματα και πήρε τη μορφή των αυστηρών Σαμουράι. Στη Βόρεια Ινδία, εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι αιθέριοι χορευτές υποδέχονται την άνοιξη, σε γιορτές που έχουν τις ρίζες τους στην ινδουιστική μυθολογία.
Αετοί που βασίζονταν πάνω στα ίδια σχέδια, χρησιμοποιήθηκαν σε ευρεία κλίμακα και για στρατιωτικούς σκοπούς. Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, οι χαρταετοί ήταν τόσο μεγάλοι και τόσο γερά κατασκευασμένοι που μπορούσαν να σηκώσουν και να κρατήσουν στον αέρα για ικανό χρονικό διάστημα έναν στρατιώτη, προκειμένου να παρακολουθήσει τις κινήσεις του εχθρού, αλλά και για μετάδοση σινιάλων, από μια περιοχή σε μια άλλη.
Τον 4ο π.Χ. αι., στην αρχαία Ελλάδα, σύμφωνα με τις πηγές, ο αρχιμηχανικός Αρχύτας του Τάραντος χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον αϊτό. Παλαιότερη αναφορά θα μπορούσε να θεωρηθεί η απεικόνιση σε ελληνικό αγγείο της κλασικής περιόδου μιας κόρης που κρατά στα χέρια της λευκή σαΐτα δεμένη με νήμα, ένα είδος αϊτού δηλαδή, και την οποία ετοιμάζεται να πετάξει. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η χρήση του χαρτιού δεν ήταν ακόμη γνωστή, εικάζουμε ότι τα χρόνια εκείνα, τα όποια πειράματα ή παιχνίδια με αϊτούς θα πρέπει να τα έκαναν με πανί, αντίστοιχο με αυτό που χρησιμοποιούσαν στα πλοία έως και τα μεσαιωνικά χρόνια. Πολύ αργότερα, ο Μάρκο Πόλο, γυρίζοντας από τα ταξίδια του, φέρνει το χαρταετό στη Μεσαιωνική Ευρώπη.
0 χαρακτήρας του εξαγνισμού, τον οποίο πολλοί απέδιδαν στο πέταγμα του χαρταετού, με τον καιρό γίνεται παιχνίδι, επιστημονική έμπνευση και πηγή μιας διαρκούς ικανοποίησης του ανθρώπου για την υποταγή της ύλης στα πιο ευφάνταστα και τολμηρά του όνειρα. 0 χαρταετός, στη μακραίωνη ιστορία του, χρησιμοποιήθηκε ποικιλοτρόπως: για τη μέτρηση της Θερμοκρασίας και της ταχύτητας των ανέμων, για μελέτες της ατμόσφαιρας και του ηλεκτρισμού, αλλά ακόμα και για αεροφωτογραφίσεις. Έσωσε ναυαγούς, έστειλε στρατιωτικά σήματα, κίνησε κάρα, ακόμα και αυτοκίνητα.
Στην ιστορική διαδρομή του χαρταετού, συνέβησαν πολλά και διάφορα:
• Το 1749 ο Σκωτσέζος μετεωρολόγος Alexander χρησιμοποίησε χαρταετούς με θερμόμετρα, προκειμένου να καταγράψει και να μελετήσει τις θερμοκρασιακές μεταβολές σε μεγάλο υψόμετρο.
• Το 1752 ο Βενιαμίν Φραγκλίνος εκτέλεσε το διάσημο πείραμα με τον χαρταετό, προκειμένου να αποδείξει ότι οι αστραπές δεν είναι τίποτα άλλο παρά στατικός ηλεκτρισμός.
Τα χρόνια 1799-1809, ο σερ George Cayley άρχισε να πειραματίζεται με τους χαρταετούς, προκειμένου να κατασκευάσει μια μηχανή που να έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει ανθρώπους στον αέρα. Και τα κατάφερε! Το 1853 πέτυχε να πετάξει το πρώτο ανεμοπλάνο, που μπόρεσε να σηκώσει το βάρος ενός ατόμου για σαράντα ολόκληρα δευτερόλεπτα.
• Το 1833 ένας Βρετανός, αυτή τη φορά, μετεωρολόγος, χρησιμοποίησε τους χαρταετούς για να ανυψώνει ανεμόμετρα, ώστε να καταγράφει και να μελετά τις ταχύτητες των ανέμων στα διάφορα υψόμετρα.
• Το 1887 ο Ε. Β. Archibald τράβηξε τις πρώτες αεροφωτογραφίες χρησιμοποιώντας χαρταετούς
Έτσι οι χαρταετοί, παρόλο που στις μέρες μας τους συνδυάζουμε μόνο με το παιχνίδι, έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως από τον άνθρωπο για πολλούς σκοπούς. Τους χρησιμοποίησαν για ψάρεμα, για να διεξαγάγουν μετρήσεις, για στρατιωτικούς σκοπούς ακόμα και για να διεξαγάγουν επιστημονικά πειράματα.
Στις μέρες μας τα παιδιά «αμολούν» τους χαρταετούς τους από υψώματα ή χωράφια, σε χώρους ανοιχτούς, εκεί που δεν υπάρχουν εμπόδια,γ ιατί μπορεί να μπλέξει και να πιαστεί ο χαρταετός. Ακόμα και στις πόλεις τα παιδιά βρίσκουν αλάνες, πλατείες και οικόπεδα για να χαρούν το πέταγμά του. Μόνιμος κίνδυνος και εχθρός του τα καλώδια του ηλεκτρικού και ο πολύ δυνατός άνεμος.
Το έθιμο του χαρταετού απαντάται σ’όλη την Ελλάδα. Διαφέρει μόνο ως προς την ονομασία του. Στην κυρίως Ελλάδα λεγόταν και «αετός», «μύλος», «ψαλίδα», «άστρο», «φωτοστέφανο». Οι Επτανήσιοι τον ονόμαζαν «φυσούνα». Οι Πόντιοι «πουλία», οι Θρακιώτες «πετάκια», ενώ οι Σμυρνιοί «τσερνέκια» και οι Κωνσταντινοπολίτες «ουτσουρμάδες».
Οι ονομασίες αυτές παραπέμπουν άλλες μεν στο σχήμα του χαρταετού και άλλες στη σχέση του με τον αέρα.
Το πέταγμα του αετού είναι ένα όμορφο παιχνίδι, ένα γραφικό έθιμο, ένα πανηγύρι χρωμάτων στους ουρανούς μας.
Βιβλιογραφία
-Νεώτερο Λεξικό Ήλιον
-12 μήνες τα Λαογραφικά, Άλκης Νέστορος-Κυριακίδη
*Πρώτη δημοσίευση – Μάρτιος 2014
Κατερίνα Φωτιάδου*
Φιλόλογος-Ιστορικός
