Άρης Ιωαννίδης

Του Άρη Ιωαννίδη

Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος θα τεθεί το δίλημμα: «Θεοφάνεια» ή «Θεοφάνια»; Μπορεί  να μη χρησιμοποιείται η λέξη επί καθημερινής βάσεως, αλλά όταν έρχεται ο καιρός να κάνει την εμφάνισή της, τα ορθογραφικά λεξικά παίρνουν φωτιά… Μπορείς να το δεις όπως θες, με -ει- , με – ι –  (ευτυχώς μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δεν έχουμε δει κανένα άλλο συνδυασμό)…

Και πώς είναι το σωστό; Για να το προσεγγίσουμε καλύτερα, θα ήταν σωστό να επιχειρήσουμε μία ιστορική αναδρομή στη χρηστική λειτουργία της λέξης. Εκτός, λοιπόν,  από τη γνωστή σε όλους χριστιανική γιορτή, τα Θεοφάν(ε)ια υπήρξαν και γιορτή στους Δελφούς, κατά τη διάρκεια της οποίας φανέρωναν στους λάτρεις του θεού Απόλλωνα το άγαλμά του, ενίοτε  και άλλων θεών.

Αργότερα, η λέξη κατέλαβε περίοπτη θέση στο λεξιλόγιο της θρησκείας μας, καθώς χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να δηλώσει το μυστήριο της ενανθρωπήσεως του Θεού, αλλά και την ίδια τη  γέννηση του Χριστού , καθώς μάλιστα τα Χριστούγεννα είχαν διπλή ονομασία, γεγονός που επιβεβαιώνεται  και  από το  ότι στις 6 Ιανουαρίου τιμούσαν κάποτε και τις δύο μεγάλες γιορτές. Κι αυτό μέχρι τον 4ο αιώνα, όταν οι δύο αυτές γιορτές πήραν τον δρόμο τους, καθώς πλέον τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν στις 25 Δεκεμβρίου, ημέρα αφιερωμένη στον Θεό Ήλιο από τους εθνικούς.  Από εκείνο το σημείο, λοιπόν, κι έπειτα άρχισε να χρησιμοποιείται η λέξη Θεοφάν(ε)ια για τη Βάπτιση του Κυρίου (εμφάνιση  της Αγίας Τριάδος, εορτή των Φώτων), παράλληλα με τη λέξη Επιφάνια.

Ετυμολογικά, τώρα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γραφή με -ει- δικαιολογείται (εν μέρει) ως δήλωση της ιδιότητας του επιθέτου «θεοφανής».  Όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι  πρόκειται για εορτή σε ουδέτερο γένος, οπότε και κρίνεται προτιμότερο να τηρηθεί η γραφή με – ι – (πβ. τα Πύθια, τα Ίσθμια).

Στο λεξικό, άλλωστε, ετυμολογίας του Γιώργου Μπαμπινιώτη διαβάζουμε τα εξής: «Διάφορες εορτές εκφέρονται σε πληθυντικό ουδετέρου, όπως συμβαίνει με τα Επιφάνια και τα Θεοφάνια (πβ. επίσης Ίσθμια, Πύθια, ακόμη και Χριστούγεννα). Επειδή οι λέξεις αυτές προέρχονται απευθείας από θέμα τού ρ. φαίνομαι και όχι από το αντίστοιχο επίθ. (επιφανής), είναι ορθό να γράφονται με -ι- (Επιφάνια, Θεοφάνια), πράγμα που τις διαχωρίζει από τα παράγωγα τού επιθέτου (π.χ. επιφανής – η επιφάνεια)».

(Πρώτη δημοσίευση στο schooltime.gr: Ιανουάριος 2018)

Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος

Δείτε τις τελευταίες ειδήσεις στο Newsroom schooltime.gr – Βρείτε μας στο Google News

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook