Τον Ιούνιο του 1914, μετά τη δολοφονία του διαδόχου του αυστροουγγρικού θρόνου, αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάρδου στο Σεράγεβο της Βοσνίας από τον Σέρβο φοιτητή Γκαβρίλο Πρίντσιπ, δόθηκε η αφορμή για την έναρξη του «Μεγάλου Πολέμου» ( Α΄ Παγκόσμιος).
Η Αυστροουγγαρία με την υποστήριξη της Γερμανίας θα διατάξει γενική επιστράτευση και θα κηρύξει τον πόλεμο κατά της Αυστρίας. Πολύ σύντομα ο πόλεμος θα πάρει μεγάλες διαστάσεις αρχικά στην ευρωπαϊκή ήπειρο και αργότερα σε όλο τον κόσμο. Η Γερμανία κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας και της Γαλλίας, ενώ επιθυμώντας να εισβάλει στη Γαλλία, παραβιάζει την ουδετερότητα του Βελγίου. Η Αγγλία, σύμμαχος του Βελγίου, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Έπειτα η Αυστροουγγαρία με τη σειρά της κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ρωσίας, η Σερβία κατά της Γερμανίας, το Μαυροβούνιο κατά της Αυστροουγγαρίας και της Γερμανίας, η Γαλλία και η Αγγλία κατά της Αυστροουγγαρίας. Στα τέλη Αυγούστου η Ιαπωνία κατά της Γερμανίας και η Αυστροουγγαρία κατά της Ιαπωνίας και κατά του Βελγίου. Μέχρι το 1918 έγιναν πάνω από εξήντα κηρύξεις πολέμων.
Για τέσσερα χρόνια οι δύο συμμαχίες, οι Κεντρικές Δυνάμεις ή Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Ιταλία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βουλγαρία) και η Εγκάρδια ή Τριπλή Συνεννόηση ή Αντάντ (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βέλγιο, Ιαπωνία, Πορτογαλία, ΗΠΑ, Ιταλία: μετά το 1915, Κίνα) μάχονται στα χαρακώματα του ανατολικού (Ανατολική Πρωσία ως τα Καρπάθια, 900 χιλιόμετρα) και δυτικού μετώπου (Γαλλία – Βέλγιο, από Βόρεια θάλασσα ως την Ελβετία, 750 χιλιόμετρα). Παράλληλα δημιουργήθηκε και το βαλκανικό μέτωπο, μετά την κατάληψη της Σερβίας.
Η Ελλάδα, μετά από εσωτερικές διαφωνίες και διαμάχες μεταξύ του διαδόχου Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου (Εθνικός Διχασμός), θα εισέλθει στον πόλεμο μόλις τον Ιούνιο του 1917 με το πλευρό της Αντάντ δίνοντας μάχες στη Μακεδονία, στο βαλκανικό μέτωπο κατά των Βουλγάρων.
Μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, στις 3 Μαρτίου 1918 οι μπολσεβίκοι θα υπογράψουν συνθήκη με τη Γερμανία, τη συνθήκη του Μπρεστ –Λιτόφσκ, με την οποία η Ρωσία θα αποχωρήσει από τον πόλεμο.
Ο γερμανικός στρατός εξαντλημένος από τις αλλεπάλληλες μάχες, θα ανακοπεί στον ποταμό Μάρνη από τις συμμαχικές δυνάμεις που πολεμούν υπό τις οδηγίες του Γάλλου στρατάρχη Φερδινάρδου Φος. Έτσι, οι Γερμανοί ξεκινούν οπισθοχώρηση προς τα σύνορα. Παράλληλα, η Αυστροουγγαρία, η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία υφίστανται σημαντικές ήττες.
Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1918 συνθηκολογεί η Βουλγαρία με τις δυνάμεις της Αντάντ, ενώ στις 30 Οκτωβρίου 1918 θα υπογραφεί η «ανακωχή του Μούδρου», μεταξύ της Αντάντ και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποτελώντας την απαρχή της λήξης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Γερμανία, αντιλαμβανόμενη πως το τέλος του πολέμου πλησιάζει, καθώς οι σύμμαχοι της σταδιακά αποχωρούσαν, υπογράφοντας συνθήκες με την Αντάντ, ζητάει ανακωχή που θα εδράζεται στα «Δεκατέσσερα Σημεία» του Ουίλσον. Στις 9 Νοεμβρίου έπειτα από επανάσταση θα εγκατασταθεί καθεστώς αβασίλευτης δημοκρατίας στη Γερμανία και ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β΄ θα εγκαταλείψει τη χώρα στις 10 Νοεμβρίου.
Το πρωί της 11ης Νοεμβρίου 1918 θα υπογραφεί η «ανακωχή της Κομπιέν», σε ένα σιδηροδρομικό βαγόνι, σε δάσος κοντά στην πόλη Compiègne της Γαλλίας όπου ο στρατάρχης Φος είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του. Οι Φερδινάρδος Φος και Ματίας Ερτζμπέργκερ θα υπογράψουν το κείμενο εκ μέρους των Συμμάχων και της Γερμανίας. Τα «Δεκατέσσερα Σημεία» του Γουίλσον, όπως έμειναν γνωστά, περιελάμβαναν μεταξύ άλλων το τέλος της «μυστικής διπλωματίας», το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών, την καθιέρωση του ελεύθερου εμπορίου και την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών. «Ο κόσμος θα πρέπει να καταστεί ασφαλής για τη δημοκρατία», έλεγε ο Αμερικανός πρόεδρος σε διάγγελμά του το 1917.
Η ανακωχή της Κομπιέν πιο συγκεκριμένα προέβλεπε: 1) άμεση παύση των εχθροπραξιών και μάλιστα μέσα σε έξι ώρες από την υπογραφή της, 2) άμεση αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων από τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Αλσατία-Λωραίνη και το Λουξεμβούργο, 3) αποχώρηση όλων των γερμανικών στρατευμάτων σε ακτίνα 30 χιλιομέτρων από τη δεξιά όχθη του Ρήνου, 4)μετακίνηση όλων των γερμανικών δυνάμεων στο ανατολικό μέτωπο στη γερμανική περιοχή όπως αυτή ήταν καθορισμένη την 1η Αυγούστου 1914, 5) αποκήρυξη της συνθήκης του Μπρεστ- Λιτόφσκ με τη Ρωσία και της συνθήκης του Βουκουρεστίου με τη Ρουμανία, 6) εγκλεισμός του γερμανικού στόλου, 7)παράδοση του εξοπλισμού και των μεταφορικών μέσων στους Συμμάχους, 8) θέσπιση όρων αποχώρησης από την ανατολική Αφρική. Μέσα στην ανακωχή υπήρχαν όροι που στρέφονταν ξεκάθαρα κατά της Ρωσίας : το άρθρο 12 προέβλεπε πως τα γερμανικά στρατεύματα θα εγκαταλείψουν το ρωσικό έδαφος μόνο όταν «οι σύμμαχοι θα κρίνουν πως έφτασε γι’ αυτό η στιγμή, αφού πάρουν υπόψη τους την εσωτερική κατάσταση στα εδάφη αυτά», ενώ το άρθρο 16 όριζε πως «για την τήρηση της τάξης» οι σύμμαχοι θα έχουν το δικαίωμα να μένουν ελεύθερα στα ανατολικά εδάφη που θα άφηναν οι Γερμανοί. Η συνθήκη είχε διάρκεια ισχύος τριάντα ημερών με δυνατότητα επέκτασης.
Επρόκειτο στην ουσία για συνθηκολόγηση της Γερμανίας και μάλιστα άνευ όρων. Η ανακωχή της Κομπιέν θα αποτελέσει τη βάση των συνθηκών που θα συνομολογηθούν σε βάρος των Κεντρικών Δυνάμεων στη Συνδιάσκεψη ειρήνης των Παρισίων.
Ο Α΄ Παγκόσμιος θα λήξει αφήνοντας πίσω του μια ερειπωμένη Ευρώπη: 10 εκατομμύρια νεκροί στρατιώτες, αρκετά εκατομμύρια άμαχου πληθυσμού νεκροί, πάμπολλοι τραυματίες και ανάπηροι πολέμου, πρόσφυγες, κατεστραμμένες πόλεις και οικονομίες. Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη λήξη του πολέμου των χαρακωμάτων και από την υπογραφή της ανακωχής της Κομπιέν που αποτελεί τυπικά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου.
(Πρώτη δημοσίευση στο schooltime.gr: Νοέμβριος 2018)
Αντιγόνη Καρύτσα*
Φιλόλογος
