Του Βαγγέλη Γκουντρουμπή
Στην Ευρώπη μέχρι το 1930 επικρατούσε μια ιστορικιστική σχολή, της οποίας κύρια ενδιαφέροντα ήταν η ενασχόληση με τα στρατιωτικά και πολιτικά θέματα. Τα τμήματα ανθρωπιστικών σπουδών στην Ευρώπη είχαν ως κύριο στόχο την προετοιμασία καθηγητών για την εκπαίδευση και η έρευνα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Για αυτό το λόγο ο Λυσιέν Φεβρ και ο Μαρκ Μπλοχ οι ιδρυτές των Annales αντιλήφθηκαν πως πρέπει να δοθεί μια νέα πνοή στην επιστήμη της ιστορίας.
Η γαλλική σχολή των Annales, η οποία πήρε το όνομά της από το περιοδικό ιστορίας Annales d’histoire et sociale économique, που ξεκινούν το 1929 και κατέχουν σημαντική θέση στην ιστορία της ιστοριογραφίας. Οι ιστορικοί αυτής της σχολής είχαν την πεποίθηση ότι είναι δυνατή η επιστημονική προσέγγιση της ιστορίας, εφόσον είναι δυνατός ο ορισμός των ορίων της. Η σχολή αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο για την αλλαγή της λανθασμένης, σύμφωνα με την άποψη σημαντικών ιστορικών, για το περιεχόμενο της ιστορίας, για τη σημασία του ιστορικού χρόνου, καθώς και για τον προσδιορισμό του «ατόμου» που είναι υπεύθυνο για την δημιουργία ή την «αποτύπωση» της ιστορίας. Η δράση της σχολής χωρίζεται σε τέσσερις γενιές και αυτό συμβαίνει γιατί αλλάζουν οι επικεφαλής, όπως και οι θεματολογίες.
Οι δυο ιδρυτές της σχολής των Annales ήταν ο Λυσιεν Φεβρ και ο Μαρκ Μπλοχ. Οι δύο ιστορικοί σπούδασαν στη Λειψία και το Βερολίνο περίπου το 1908-1909 και παρακολούθησαν τον τρόπο με τον οποίο διδάσκονταν η κοινωνική και οικονομική ιστορία στη Γερμανία. Τα Γερμανικά πανεπιστήμια θεωρούνταν τα καλύτερα, καθώς στη Γαλλία η επανάσταση είχε κλείσει τα πανεπιστήμια και παρέμειναν ελάχιστα στις επαρχιακές πόλεις αλλά και αυτά κάτω από τον στενό έλεγχο του κράτους.
Ο Φεβρ γεννήθηκε το 1878, σπούδασε στη Γαλλία και ασχολήθηκε με την ιστορία και την γεωγραφία. Μελέτησε τη σχέση μεταξύ οικονομικών και πολιτικών δομών με τη συμπεριφορά και σκέψη σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή της Γαλλίας. Οι θεωρητικές βάσεις του Φεβρ είχαν τεθεί πριν από την έκδοση του περιοδικού και αυτό διαφαίνεται από το βιβλίο του «Το Λούθηρο» το 1928.
Ο Μπλοχ γεννήθηκε στης 6 Ιουλίου του 1886, σπούδασε στο École Normale Supérieure και στα πανεπιστήμια της Λειψίας και του Βερολίνου. Οι θεωρητικές βάσεις του Μπλοχ είχαν τεθεί πριν την έκδοση του περιοδικού με το βιβλίο του «Οι θαυματουργοί βασιλιάδες» το 1924. Το 1944 ο Μπλοχ εκτελέστηκε γιατί ήταν εβραϊκής καταγωγής και στη διάρκεια της ναξιώτικης κατοχής συμμετείχε στη αντίσταση.
Τα πρώτα χρόνια η σχολή των Αnnals απομακρυνόταν από τον ιστορικισμό, δίνοντας παράλληλα λιγότερη έμφαση στο κράτος. Οι ιστορικοί προσπάθησαν να αναδιαμορφώσουν το τοπίο της ιστοριογραφίας, καταργώντας τον θεματικό διαχωρισμό που υπήρχε έως και εκείνη την περίοδο. Επίσης, προσπάθησαν να καταστήσουν σαφή την ανάγκη που προέκυπτε για την διεπιστημονικότητα και τη γενικότερη συνδιαλλαγή και συνεργασία της ιστορίας με άλλες επιστήμες και ιδιαίτερα με τις ανθρωπιστικές. Η πολιτικοί που ακολούθησαν οι ιστορικοί δε φαίνεται να είχε κάποιον κοινό άξονα, αν και η πλειονότητά τους ήταν δημοκράτες παρά ιδεολόγοι.
Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο άρχισαν να αποκτούν ισχυρή επιρροή, με αποτέλεσμα να δοθεί μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη της ιστορίας στη Γαλλία. Η διεπιστημονικότητα άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά με παράλληλη ενίσχυση ομαδικών ερευνητικών προγραμμάτων και την χρήση νέων τεχνολογιών για την επεξεργασία των δεδομένων. Το έθνος στο έργο των Annales, νοούμενο ως πλαίσιο και ως αίσθηση ταυτότητας έλειπε, η ιστοριογραφία τους ήταν είτε τοπική είτε υπερεθνική. Παρατηρείται ότι στη πρώτη περίοδο δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη γεωγραφία με την έννοια της συστηματικής μελέτης της κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας για κάποια συγκεκριμένη περιοχή, για την ανάδειξη του πολιτισμού της. Επίσης, εστιάζουν στη μελέτη της θρησκευτικότητας, της νοοτροπίας και της κουλτούρας.
Στη δεύτερη φάση το έργο που κυριαρχεί είναι αυτό του ιστορικού Μπροντελ. Η έννοια που εισάγει είναι αυτή του «Μακρού χρόνου» των δομικών περιορισμών δηλαδή που βάζει η φύση στην ανθρώπινη δραστηριότητα και αναδεικνύει με ποιον τρόπο συνεχίζεται μια κοινωνία. Επίσης, αρχίζει να μελετά την ποσοτική ιστορία γιατί άρχισε να ρίχνει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στους επαναλαμβανόμενους κύκλους που καθορίζουν την οικονομική δραστηριότητα δεκαετιών.
Η τρίτη φάση περιστρέφεται γύρω από τις κοινωνικές επιστήμες και την ποσοτικοποίηση. Προσπαθούν να καταστήσουν σαφές ότι τα γεγονότα δεν μπορούν να εξηγηθούν με τα σημεία αναφοράς και το πολιτιστικό υπόβαθρο της σύγχρονης προς την συγγραφή της ιστορίας εποχή. Στρέφονται στη δημιουργία μεγάλων στατιστικών δεδομένων, τα οποία στη συνέχεια τα συσχέτισαν με τα οικονομικά στοιχεία μίας περιοχής ή με άλλα στοιχεία. Συχνά περιγραφόταν ως μια «ιστορία χωρίς ανθρώπους» γιατί οι ασχολίες τους ήταν σχεδόν αποκλειστικά για τα οικονομικά στοιχεία και η πιο ενδεικτική από αυτή την άποψη είναι μελέτη του Λαντύρι για την ιστορία του κλίματος.
Στην τέταρτη φάση υπό την ηγεσία του Roger Chartier, εγκαταλείπεται η ποσοτική ιστορία και ξεκινάει η μελέτη της ιστορίας για την συνείδηση και τη νοοτροπία. Αυτή τη περίοδο πολλοί Γάλλοι ιστορικοί στράφηκαν στη μελέτη της οικογένειας, της στρατιωτικής ζωής, του γάμου και πολλές άλλες πτυχές της κοινωνίας. Έχει ενδιαφέρον να ειπωθεί ότι υπήρχε και ένας συνδυασμός της μελέτης της ιστορίας των νοοτροπιών και ποσοτικής ιστορίας. Έπειτα από αυτές τις γενιές, δεν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος προσανατολισμός των Annales και μάλλον αντικαταστάθηκαν από μια ποικιλία ιστοριογραφικών κατευθύνσεων.
Παρατηρείται ότι είναι αμφίβολο πως άσκησε διεθνή επιρροή η σχολή κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα γιατί μέσα από τους Αnnales δημιουργήθηκαν νέοι δρόμοι για την μελέτη της ιστορίας όπως και για την καταγραφή της. Τα Annales υπήρξαν πεδίο για μια διεθνείς συζήτηση για τις μεθόδους των ιστορικών σπουδών καθώς και τη θέση ιστορίας μέσα στο πλαίσιο των ανθρωπιστικών σπουδών. Πλέον, η επιστήμη της ιστορίας αντιμετωπίζεται από κάθε οπτική γωνία και η ιστοριογραφία απέκτησε τη μορφή που της αξίζει.
Βαγγέλης Γκουντρουμπής
Προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Επικοινωνία: gkount.vaggelis[at]gmail.com
