της Στέλλας Αλιγιζάκη*

Κάθε χρόνο οι Πανελλήνιες εξετάσεις αναδύουν συζητήσεις και συγκρούσεις μεταξύ μαθητών, εκπαιδευτικών, φιλολόγων και μη. Η ελληνική κοινωνία δεν μένει ποτέ αμέτοχη, αφού για όλα τα θέματα των ανθρωπιστικών επιστημών και της γλώσσας μπορούν να αποφαίνονται ανερυθρίαστα γνώστες και άσχετοι , ειδικοί και «καφενόβιοι». Αν αυτά συνέβαιναν την εποχή που η «αγορά» των διαλεγομένων  περιοριζόταν στην προφορική και γραπτή συνομιλία ή έστω στην τηλεοπτική κάμερα , καταλαβαίνουμε πόσο επεκτάθηκε η συζήτηση από την ώρα που το διαδίκτυο τη γενίκευσε σε αχανή όρια.

Τα περιμένουμε όλα τέτοιες ημέρες: μαθητές που παραπονιούνται, γονείς που διαμαρτύρονται, χωρίς ακόμη να γνωρίζουν επακριβώς τα αποτελέσματα κυρίως λόγω της εύκολης συναισθηματικής ταύτισης με τα παιδιά τους, εκπαιδευτικοί που έδωσαν άλλες απαντήσεις ή αποκλίνουσες από αυτές της Κεντρικής Επιτροπής των Εξετάσεων – «Ευαγγέλιο» των βαθμολογικών κέντρων- , οπότε εκτέθηκαν και απολογούνται. Πλήθος κάθε χρόνο οι δυσαρεστημένοι και οι ανησυχούντες.

Τι τροφοδότησε, όμως, και τροφοδοτεί όλα τα παραπάνω σήμερα;

Φέτος ήταν η πρώτη χρονιά που τα ερωτήματα της γλώσσας δεν είχαν μηχανιστικό χαρακτήρα, αλλά απαιτούσαν κατανόηση όχι μόνο κειμένων δημοσιογραφικού και δοκιμιακού τύπου αλλά και ποίησης. Από αυτό προέκυπτε ότι οι παγιωμένες ερωταποκρίσεις των τρόπων πειθούς ή των τρόπων ανάπτυξης παραγράφων, τα εύκολα συνώνυμα και αντώνυμα, ξεχάστηκαν τουλάχιστον με την κλασική τους μορφή. Όλες οι ερωτήσεις απαιτούσαν υψηλό επίπεδο εγγραμματισμού και κατανόησης του έντεχνου λόγου. Αυτό εκ των πραγμάτων καθιστά δυσκολότερο το μάθημα από κάθε άλλη εποχή, αφού η μεμονωμένη επιτυχής απάντηση μιας άσκησης χωρίς συνολική κατανόηση του γλωσσικού πλαισίου ακυρώνεται εκ των προτέρων. Πιθανόν όλοι οι μαθητές γνώριζαν τη σημασία των σημείων στίξης (κι ας έλεγαν τα εισαγωγικά «αυτάκια» ως χθες). Όλοι είχαν διδαχθεί τα σχήματα λόγου και την ποιητική λειτουργία της γλώσσας, όλοι είχαν μάθει τι σημαίνει κειμενικοί δείκτες. Κλήθηκαν όμως να τα εντοπίσουν όλα αυτά σε ελεύθερα και αδίδακτα κείμενα. Η αβάσταχτη μοναξιά του για 12 χρόνια, αριστεύοντος μεν, όμως πάσχοντος από χρόνια ακρισία και ελλιπή γλωσσική γνώση υποψήφιου, έφερε καρπούς πενιχρούς.

Η εξέταση της λογοτεχνίας με τρόπους που απαιτούν αυτοδιαχείριση και προσωπική κατανόηση άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου στην ποικιλία των προσλήψεων και στην πιθανόν αναμενόμενη κατακρήμνιση των βαθμολογιών. Φαντάζομαι ότι η τυποποίηση των απαντήσεων του τύπου «αμεσότητα- ζωντάνια – παραστατικότητα» χρησιμοποιήθηκε καταχρηστικά ως σωσίβιο στη τρικυμία του αγνώστου γλωσσικού πελάγους. Και ήρθε η έκθεση να ολοκληρώσει την «πανωλεθρία» : δυσκολία προσδιορισμού και ερμηνείας του β ερωτήματος, κίνδυνος ταύτισης με το περιεχόμενου της απάντησης του πρώτου, και… -το κυριότερο- αναγκαστική κομφορμιστική αποδοχή από το υποψήφιο μιας στάσης, που αυτονόητα είναι εντελώς αταίριαστη με τη νεανική κουλτούρα, την νεανική καθημερινότητα και τις πεποιθήσεις των νέων των ημερών μας. .

Μαθητής με ρώτησε «πειράζει που εγώ μόνος στο σχολείο μου δεν υποκρίθηκα το βιβλιοφάγο;» Άλλη μαθήτρια μου ομολόγησε: «τους έγραψα ότι η ανάγνωση δεν πρέπει να γίνεται με υπερβολή και αντιπρότεινα την αθλητική άσκηση». Δεν θα αναφερθώ σε άλλα «ανέκδοτα» που μπορεί να ταιριάζουν με τη μνημειώδη συλλογή του αείμνηστου Σαράντου Καργάκου, όταν έγραφε κάποτε για την «Α – λεξία». Απλώς επικαλέστηκα τις προαναφερθείσες περιπτώσεις σαν ενδεικτικές της απόστασης που έπρεπε να διανύσει ο υποψήφιος ανάμεσα στο οικείο αλλά μη ζητούμενο, (όλοι επιθυμούσαν μία σύγκριση με την ηλεκτρονική απασχόληση) και στο άγνωστο, απρόσιτο, δεοντολογικό αλλά ζητούμενο στο θέμα.

Να πώς το βιβλίο και η φιλαναγνωσία, από ένα κλασικό, κοινό, απλό θέμα, ενδιαφέρον και συχνότατο σε εξεταστικές δοκιμασίες κάθε είδους, μετατράπηκε σε εφιάλτη ή τουλάχιστον σε μηχανισμό πρόκλησης αμφιβολίας και αβεβαιότητας. Με τον ίδιο τρόπο συμπαρασύρονται οι φιλόλογοι και το μάθημα, φοβάμαι ίσως και η λογοτεχνία στο χώρο των περιθωριακά ασχολούμενων με πράγματα ξένα προς τη ζωή και τις ανάγκες της αγοράς, που κάποιοι θεωρούν το πρόταγμα της εκπαιδευτικής αναβάθμισης.

Δεν θέλω να γίνομαι μάντης κακών, γιατί κανείς δεν αγαπά τους προικισμένους με τη σπάνια αυτή διαίσθηση, όταν επιβεβαιώνονται. Όμως σκεφτείτε ότι η έκθεση φέτος, πρώτη φορά ξανά , είναι το ένα τέταρτο της επιτυχίας των υποψηφίων , γιατί οι συντελεστές βαρύτητας καταργήθηκαν και μετράει όσο και τα μαθηματικά η βιολογία, η φυσική ή τα αρχαία. Άρα επηρεάζει ξανά όλους στον ίδιο βαθμό ανεξαρτήτως πεδίου. Τι πρέπει να περιμένουμε; Τι πρέπει οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί να προσαρμόσουν στη διδασκαλία τους; Από πού και με ποιες μεθόδους θα καταπολεμήσουμε τον «λειτουργικό αναλφαβητισμό» των 18άρηδων;

Ένα είναι βέβαιο: πριν εφαρμόζονται και ζητούνται καινούργια πλαίσια εξετάσεων απαιτείται αναπροσαρμογή της γλωσσικής διδασκαλίας και επικέντρωση στην άσκηση της κριτικής των παιδιών. Η στείρα αναπαραγωγή έτοιμων διδασκόμενων «τσιτάτων» πέθανε και αυτό είναι το καλό νέο. Η προσφερόμενη όμως έως τώρα γλωσσική και κριτική άσκηση του σχολείου είναι εντελώς ανεπαρκής. «Ιδού πεδίο δόξης λαμπρόν» για όσους ονειρεύονται την παιδευτική αναγέννηση: ας επιφέρουν επαναστατικές αλλαγές και αναθεωρήσεις στη γλωσσική διδασκαλία και στη φιλοσοφία του εκπαιδευτικού μας συστήματος από τη βάση του. Ο έντεχνος ελληνικός λόγος και όχι μόνο η χρηστική αξιοποίηση της γλωσσικής επάρκειας , η άσκηση της κριτικής σκέψης και όχι η μηχανιστική αποστήθιση έτοιμων γνώσεων μπορούν να γίνουν άλλωστε και το εφαλτήριο της πολιτισμικής αναγέννησης της ελληνικής κοινωνίας όχι μόνο το εξεταστικό εφόδιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Στέλλα Αλιγιζάκη είναι φιλόλογος – ιστορικός  και συγγραφέας. Εργάζεται στη φροντιστηριακή εκπαίδευση στα Χανιά και διετέλεσε πρόεδρος της Ένωσης Φροντιστών Νομού Χανίων και αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Εκπαιδευτικών Φροντιστών Ελλάδας.

Διαβάστε ακόμα:

Θέματα και Απαντήσεις Πανελλαδικών Εξετάσεων 2020

Πανελλαδικές Εξετάσεις ΓΕΛ & ΕΠΑΛ 2020: Αναλυτικός οδηγός για τους υποψηφίους

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook