Κοινωνιολογία Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών – Κεφάλαιο 3: Βασικοί ορισμοί – Σημεία έμφασης
Κοινωνικοποίηση και κοινωνικός έλεγχος
- Κοινωνικοποίηση: Η διαδικασία μέσω της οποίας το άτομο μαθαίνει και εσωτερικεύει τα διάφορα στοιχεία του πολιτισμού της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει, πράγμα που του επιτρέπει να διαμορφώσει τη δική του προσωπικότητα και να ενταχθεί στις διάφορες ομάδες (σελ. 51, σχ. βιβλίο). Εναλλακτικά:
Η κοινωνικοποίηση είναι μια συνεχής, αδιάλειπτη και ανοικτή διαδικασία, η οποία ξεκινά από τη γέννηση του ατόμου και συνεχίζεται σε ολόκληρη την πορεία της ζωής του (σελ. 68, σχ. βιβλίο).[1]
- Τι δεν είναι κοινωνικοποίηση: Η κοινωνικοποίηση ωστόσο δεν είναι το αποτέλεσμα μιας τυποποιημένης μάθησης, αλλά μια εκμάθηση που διαφοροποιείται συνεχώς από τις επιρροές που δέχεται το άτομο και από τον τρόπο που κατανοεί τον εκάστοτε ρόλο του (σελ. 53, σχ. βιβλίο).
Εννοιολόγηση ενδεικτικών μηχανισμών άμυνας σύμφωνα με τον Φρόυντ [Πίνακας 3.1 σελ. 56, σχ. βιβλίο]
- Απώθηση: Το άτομο απωθεί στο ασυνείδητο ανεπιθύμητες επιθυμίες, σκέψεις, παρορμήσεις, εμπειρίες που αντιτίθενται στις επιταγές του εγώ.
- Άρνηση: Το άτομο αποφεύγει να αντιμετωπίσει δυσάρεστες σκέψεις, συναισθήματα και γεγονότα που του προξενούν άγχος, αρνούμενο την πραγματικότητα.
- Εκλογίκευση: Το άτομο προσπαθεί να δώσει μια λογική εξήγηση στη συμπεριφορά του ή σε μια επιδίωξή του η οποία δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα.
- Παλινδρόμηση: Το άτομο επιστρέφει σε προηγούμενα στάδια της ανάπτυξής του που ήταν πιο ευχάριστα.
- Προβολή: Το άτομο προβάλλει σε άλλους τάσεις, σκέψεις και κίνητρα που στο ίδιο προκαλούν άγχος ή δεν του είναι αποδεκτά.
- Μετάθεση: Το άτομο εκδηλώνει σε ένα άλλο αντικείμενο μια παρόρμησή του, διότι δεν μπορεί να την εκδηλώσει στο ίδιο το αντικείμενο που του προκαλεί τη δυσάρεστη κατάσταση.
- Εξιδανίκευση (εξωραϊσμός/ ωραιοποίηση): Το άτομο του οποίου οι παρορμήσεις, οι επιθυμίες, οι σκέψεις κτλ. δεν είναι κοινωνικά αποδεκτές και του προκαλούν άγχος/ενοχές στρέφεται σε αποδεκτές μορφές συμπεριφοράς.
- Κοινωνική αλληλεπίδραση: Πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία η στενή σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δύο (ή περισσότερους) ανθρώπους (με το παιχνίδι, τη συναναστροφή κτλ.) οδηγεί στη διαμόρφωση, μέρα με τη μέρα, μιας σχεδόν ιδιωτικής γλώσσας, ενός κώδικα επικοινωνίας μεταξύ τους, μέσω του οποίου παράγονται νοήματα και συμβολισμοί (σελ. 57, σχ. βιβλίο).
- Κοινωνικός έλεγχος: Ο κοινωνικός έλεγχος είναι το σύνολο των μηχανισμών που χρησιμοποιεί μια κοινωνία, για να γίνουν αποδεκτές οι αξίες της και να εφαρμοστούν οι κανόνες της από τα μέλη της. Η έννοια του κοινωνικού ελέγχου καθιερώθηκε αρχικά από τους κοινωνιολόγους με αφορμή τη μελέτη της παραβατικότητας των νέων στο Μεσοπόλεμο (σελ. 65, σχ. βιβλίο).
- Επανακοινωνικοποίηση: Η διαδικασία επανασύνδεσης του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο (σελ. 67, σχ. βιβλίο).
Σημεία έμφασης Κεφαλαίου!
- Ψυχο – κοινωνικοί μηχανισμοί που προάγουν την κοινωνικοποίηση [σς. 51-52]
- Οι τρεις εκφάνσεις [μορφές] κοινωνικοποίησης [σελ. 54]
- Οι δυο διαστάσεις της «θεωρίας της προσωπικότητας» του Φρόυντ [σελ. 55]
- Τα στάδια κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού κατά τον Μιντ [σελ. 57]
- Διαφορές στην προσέγγιση της κοινωνικοποίησης μεταξύ λειτουργιστών – μαρξιστών [σελ. 58]
- Πρωτογενείς & Δευτερογενείς φορείς της κοινωνικοποίησης [σελ. 58]
- Στόχοι – σκοποί και μορφές του κοινωνικού ελέγχου [σελ. 65]
- Πολιτική & Επαγγελματική κοινωνικοποίηση [σελ. 67]
Γλωσσάριο
Πρότυπα συμπεριφοράς: Τρόποι συμπεριφοράς που θεωρούνται αποδεκτοί και με τους οποίους τα άτομα εναρμονίζονται στην καθημερινότητά τους (σελ 219, σχ. βιβλίο).
Πολιτισμός: Το σύνολο των αξιών, των προτύπων, των θεσμών, των εθίμων, των παραδόσεων, των υλικών και των τεχνολογικών επιτευγμάτων μιας κοινωνίας(σελ 219, σχ. βιβλίο).
Κοινωνική ανθρωπολογία: Η κοινωνική ανθρωπολογία και η κοινωνιολογία είναι όροι που δεν προσδιορίζουν στην πραγματικότητα διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους. Η διαφορά τους είναι ότι η κοινωνική ανθρωπολογία επικεντρώνεται στη μελέτη αγροτικών ή ελάχιστα διαφοροποιημένων κοινωνιών, ενώ η κοινωνιολογία μελετά κοινωνίες σύνθετες ή κατά πολύ διαφοροποιημένες. Η πρώτη χρησιμοποιεί κυρίως ποιοτικές μεθόδους ενώ η κοινωνιολογία ποσοτικές μεθόδους βασιζόμενη στις εθνικές στατιστικές(σελ 219, σχ. βιβλίο).
Κοινότητα- κοινωνία: Οι έννοιες καθιερώθηκαν, από τον Φ. Τάνις (F. Toennies) ο οποίος θεωρεί ότι αυτό που χαρακτηρίζει την κοινότητα είναι οι προσωπικές και συναισθηματικές σχέσεις μεταξύ των μελών της, ενώ αυτό που χαρακτηρίζει τις σχέσεις των μελών της κοινωνίας είναι το προσωπικό όφελος. Η εκβιομηχάνιση επιτάχυνε τη μετάβαση από την κοινότητα στην κοινωνία, από τις συναισθηματικές σχέσεις των ατόμων στις σχέσεις που ρυθμίζονται με βάση το συμφέρον (σελ 218, σχ. βιβλίο).
Θεσμοθετημένος φορέας: Ο φορέας που χρησιμοποιεί τυπικές στρατηγικές (π.χ. κράτος, δικαιοσύνη) για να ρυθμίσει τη συμπεριφορά των ατόμων(σελ 218, σχ. βιβλίο).
Κοινωνική θέση: Η κοινωνική θέση ορίζεται από το βαθμό και το είδος της κοινωνικής δύναμης (σε πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο) που το άτομο διαθέτει (σελ 218, σχ. βιβλίο).
Τελετουργίες μύησης: Τον όρο καθιέρωσε ο εθνολόγος Α. Βαν Ζενέπ (Arnold Van Gennep 1873-1957), προκειμένου να προσδιορίσει τις πράξεις που συνοδεύουν τη μετάβαση ενός ανθρώπου από μια θέση σε μια άλλη. Όλες οι μεγάλες στιγμές της ζωής ενός ανθρώπου (γέννηση, εφηβεία, γάμος, θάνατος κ.ά.) συνοδεύονται από τέτοιου είδους τελετουργίες. Διακρίνει τρεις στιγμές σε κάθε τελετετουργία μύησης α) τον αποχωρισμό ή την αποκοπή του ατόμου από την προηγούμενη θέση ή κατάσταση, β) το «περιθώριο», που αντιστοιχεί στο διάστημα ανάμεσα στον αποχωρισμό και την ενσωμάτωση, και γ) την ενσωμάτωση κατά την οποία το άτομο επανεντάσσεται στο κοινωνικό περιβάλλον σε νέα κοινωνική θέση και με νέο ρόλο (σελ 220, σχ. βιβλίο).
[1] Προτείνεται η συνένωση και η αναφορά και στους δυο ορισμούς της έννοιας.
Τάσος Τριανταφυλλόπουλος*
Φιλόλογος, MSc Εκπαιδευτική Πολιτική και Διοίκηση
Διαβάστε ακόμα:
Κοινωνιολογία Γ’ Λυκείου – Κεφάλαιο 1: Βασικοί ορισμοί – Σημεία έμφασης
Κοινωνιολογία Γ’ Λυκείου – Κεφάλαιο 2: Βασικοί ορισμοί – Σημεία έμφασης
