Αρχικά, να εξηγήσουμε – για όσους ενδεχομένως δεν γνωρίζουν – πως η φράση «Μάρτιαι Ειδοί» μεταφορικά σημαίνει ότι «έφθασε η κρίσιμη, για κάποιο γεγονός, ημερομηνία», αλλά και «η αποφράδα ημέρα». Πώς προέκυψε όμως κάτι τέτοιο;
Ο όρος «Ειδοί» (έχει μόνο αιτιατική: «τις ειδούς» και προέρχεται ετυμολογικά από το λατινικό Idus = ήμισυ, δηλαδή η μέρα που διαιρεί το μήνα σε δύο, σχεδόν, ίσα μέρη) χρησιμοποιούταν προκειμένου να δηλώσει την 15η ημέρα των μηνών Μαρτίου, Μαΐου, Ιουλίου και Οκτωβρίου, αλλά και την 13η των άλλων μηνών, κατά το ρωμαϊκό βέβαια ημερολόγιο.
Ιδιαίτερα, οι Ειδοί του Μαρτίου (Idus Martii ή Idus Martiae) ήταν επίσημη αργία για τους Ρωμαίους, καθώς η συγκεκριμένη ημέρα ήταν αφιερωμένη στον θεό Άρη. Μάλιστα, εκείνη την ημέρα λάμβαναν χώρα πολλές εορταστικές εκδηλώσεις, μεταξύ των οποίων και στρατιωτικές παρελάσεις, καθώς μην ξεχνάμε πως ο θεός Άρης ήταν και ο θεός του πολέμου. Άλλωστε, η ίδια η λέξη Μάρτιος σημαίνει “Αρης” (< λατ. Mars).
Η φράση “Αι ειδοί του Μαρτίου” χρησιμοποιείται, λοιπόν, και για να προσδιορίσει γενικά την «αποφράδα ημέρα». Έμειναν στην ιστορία γιατί στις 15 Μαρτίου του 44 π.Χ. δολοφονήθηκε ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Καίσαρας είχε προειδοποιηθεί από τον οιωνοσκόπο Σπουρίννα «να φοβάται τις Ειδούς του Μαρτίου». Όμως, εκείνος τον αγνόησε. Μάλιστα, όταν η συγκεκριμένη ημέρα έφθασε, ο Καίσαρας, πορευόμενος προς τη Σύγκλητο, συνάντησε τον οιωνοσκόπο και του είπε ειρωνικά: «Έφθασαν οι ειδοί!», εννοώντας βέβαια ότι δεν του είχε συμβεί τίποτα απολύτως κακό. «Ναι, άλλα δεν πέρασαν…», του απάντησε ο οιωνοσκόπος. Κατόπιν, ο Έλληνας σοφιστής Αρτεμίδωρος, ο Κνίδιος, θα βάλει στο χέρι του Καίσαρα ένα σημείωμα, αποκαλύπτοντας τη συνωμοσία εις βάρους του, αλλά ο Καίσαρας παρασυρμένος από τις ιαχές του πλήθους και την όλη ατμόσφαιρα δε θα το ανοίξει για να το διαβάσει. Μετά από λίγο ο Καίσαρας θα πέσει νεκρός μέσα στη σύγκλητο της Ρώμης.
«Μάρτιαι Ειδοί»
(Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, 1911)
Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.
Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις
αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις
να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,
τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.
Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια•
έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,
τότε κυρίως πρόσεξε σαν βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο
κανένας Αρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,
και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,
είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,
μη λείψεις να σταθείς• μη λείψεις τους διαφόρους
που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις
(τους βλέπεις πιο αργά)• ας περιμένει ακόμη
κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις
τα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου.
(Πρώτη δημοσίευση στο schooltime.gr: Μάρτιος 2019)
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
