Η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη εποχή, οι ταχύτατες εξελίξεις που αυτή σηματοδοτεί, η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος καθώς και η αυξανόμενη ανομοιογένεια των κοινωνιών δεν δύνανται να αφήσουν ανεπηρέαστη την εκπαιδευτική πραγματικότητα. Κύριο γνώρισμα των σημερινών σχολικών μονάδων αποτελεί η πολυεπίπεδη ετερότητα του μαθητικού πληθυσμού. Για πολλές χώρες μείζον ζήτημα θεωρείται το θεμελιώδες δικαίωμα όλων των ατόμων για πρόσβαση στην εκπαίδευση. Όλα τα παραπάνω έχουν εγείρει έντονο διεπιστημονικό και κοινωνικό ενδιαφέρον για τα χαρακτηριστικά και τον προσανατολισμό που πρέπει να προσδοθούν στα εκπαιδευτικά συστήματα. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια μεταστροφή όλο και περισσότερων εκπαιδευτικών συστημάτων και οργανισμών προς την υιοθέτηση της Συμπερίληψης. Σε αυτό έχουν συμβάλλει η Διακήρυξη της Salamanca από την UNESCO, όπως και οι Διακηρύξεις και οι εκθέσεις των Ηνωμένων Εθνών.
Η Συμπεριληπτική Εκπαίδευση πρόκειται ουσιαστικά για ένα εναλλακτικό πλαίσιο, ένα ολικό μεταρρυθμιστικό σχέδιο που αφορά το σύνολο των εκπαιδευτικών συστημάτων, των διαδικασιών τους και των συμμετεχόντων σε αυτά. Η κριτική της Συμπερίληψης εδράζεται σε τρεις πτυχές: i) συσχετίζεται με την υπερνίκηση όποιων εμποδίων παρακωλύουν την εκπαίδευση των παιδιών ii) προκρίνει την παροχή ισότιμων ευκαιριών σε όλους τους μαθητές ανεξαιρέτως, ώστε να συμμετέχουν και να επιτύχουν εντός των σχολικών μονάδων τους και iii) απορρίπτει οποιασδήποτε μορφής βίας, αποκλεισμού ή περιθωριοποίησης οποιουδήποτε, λόγω κάποιου προσωπικού, κοινωνικού, εθνικού, οικονομικού και πολιτιστικού χαρακτηριστικού ή ιδιότητας του. Επίσης, πρόκειται για μία συνεχή διαδικασία που επεκτείνεται από τα όρια του εκπαιδευτικού γίγνεσθαι σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που άπτονται της κοινωνίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της δημοκρατίας, του ρατσισμού και της εκπαιδευτικής πολιτικής.
Η Συμπερίληψη δεν εμμένει μόνο στην κριτική αναχρονιστικών αντιλήψεων ή αναποτελεσματικών πρακτικών. Ως μια πολύπλοκη έννοια και μια ολοκληρωμένη φιλοσοφία “καταθέτει” τις δικές τις στρατηγικές, μεθόδους και προτάσεις που αφορούν την κουλτούρα, τις πολιτικές και τις πρακτικές των εκπαιδευτικών οργανισμών. Αυτές οι τρεις διαστάσεις αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Η κουλτούρα αποτελεί τη βάση που χρειάζεται πρώτα να διαμορφωθεί, ώστε να μετασχηματίσει τις πολιτικές και να επηρεάσει τις πρακτικές που εφαρμόζονται. Η Συμπεριληπτική κουλτούρα είναι δύσκολο να οριστεί ή να αποδοθεί μονομερώς. Ουσιαστικά θεωρείται ένα βαθύ σύστημα κοινών αξιών, στάσεων, πεποιθήσεων και αντιλήψεων που καθορίζουν τη συμπεριφορά και τις αποφάσεις των μελών ενός οργανισμού και επηρεάζουν τη δράση τους. Με άλλα λόγια, αποτελεί τον κυρίαρχο πολιτισμό ενός οργανισμού ή το αποτύπωμα της καθημερινής ζωής μιας σχολικής μονάδας.
H συμπεριληπτική κουλτούρα χωρίζεται σε δύο θεμελιώδεις άξονες: i) στη δημιουργία μιας κοινότητας και ii) στην καθιέρωση κοινών αξιών για όλα τα μέλη. Όσον αφορά τη πρώτη παράμετρο εκείνη στηρίζεται στις έννοιες ασφάλεια-αποδοχή-συνεργασία. Ειδικότερα, κάθε άτομο είναι ευπρόσδεκτο, όλοι οι μαθητές αλλά και το προσωπικό συνεργάζονται μεταξύ τους, το σχολείο αποτελεί πρότυπο δημοκρατικής δομής και διαχείρισης, κυριαρχούν ο σεβασμός, η εκτίμηση, η αλληλεγγύη και ο οργανισμός είναι ανοικτός προς την τοπική κοινωνία, ενώ παράλληλα διασυνδέεται με άλλα σχολεία, ανθρώπους καθώς και με τα γεγονότα της καθημερινής ζωής. Ως προς το δεύτερο άξονα το σχολείο αναπτύσσει κοινές αξίες, σέβεται τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, προωθεί την ειρηνική επίλυση διαφορών, αντιμετωπίζει κάθε μορφή διάκρισης, διατηρεί υψηλές προσδοκίες για όλα τα μέλη και συμβάλλει στην αυτοπεποίθηση, την υγεία, την επιτυχία και την ανεξαρτησία του καθενός.
Βασική προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή μιας Συμπεριληπτικής κουλτούρας είναι οι εκπαιδευτικοί, λόγω του κεντρικού ρόλου που διαδραματίζουν στην μαθησιακή διαδικασία. Ο όποιος σχεδιασμός για την επαγγελματική ανάπτυξη ή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών καθίσταται ανάγκη να γίνεται με γνώμονα τις υπάρχουσες πεποιθήσεις των εκπαιδευτικών καθώς και λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο που μεγάλωσαν, εκπαιδεύτηκαν ή ασκούν τα καθήκοντά τους. Στόχοι πρέπει να είναι αφενός η εξάλειψη του φόβου, της άγνοιας ή των αρνητικών στάσεων για το νέο και το διαφορετικό και αφετέρου η σφαιρική υποστήριξη τους, η βελτίωση των μεθόδων που ακολουθούν όπως και η διαμόρφωση μιας σύγχρονης και ολοκληρωμένης επαγγελματικής ταυτότητας. Αναμφισβήτητα ένας ακόμη κρίσιμος παράγοντας θεωρείται η εκπαιδευτική ηγεσία των εκπαιδευτικών οργανισμών και των σχολικών μονάδων. Μια επιτυχημένη ηγεσία μπορεί να προωθήσει τη Συμπεριληπτική κουλτούρα. Αναλυτικότερα, μια προικισμένη ηγεσία οφείλει να συγκεντρώνει μια σειρά από δεξιότητες, γνώσεις, ικανότητες και πεποιθήσεις. Μερικά από αυτά είναι η εναρμόνιση με δημοκρατικά μοντέλα διοίκησης, η ενίσχυση του αισθήματος της ισότητας, του σεβασμού και της δικαιοσύνης στα μέλη όπως και της δέσμευσής τους στο όραμα που έχει καθοριστεί. Επιπρόσθετα, η ακρόαση των απόψεων όλων των συμμετεχόντων, η ενεργή εμπλοκή τους, η καλλιέργεια της εξωστρέφειας στους οργανισμούς, η δημιουργία δικτύων επικοινωνίας, η ανάπτυξη συνεργατικών στρατηγικών και η κατανόηση του τοπικού συγκείμενου
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Αγγελίδης, Π. (2011). Παιδαγωγικές της Συμπερίληψης. Αθήνα: εκδόσεις Διάδραση.
Booth, T. and Ainscow, M. (2011) Index for inclusion: Developing learning
and participation in schools (3rd ed). Bristol: Centre for Studies on Inclusive Education (CSIE).
Παναγιώτου Νίκος*
Απόφοιτος Παιδαγωγικού
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Ειδικής Αγωγής
