Νέα Ελληνικά Β’ & Γ’ Λυκείου, Κριτήριο: Ξενοφοβία, Μετανάστευση, Ρατσισμός (Ν. Γλώσσα-Λογοτεχνία)

Νέα Ελληνικά A & Γ’ Λυκείου / Νεοελληνική Γλώσσα-Λογοτεχνία – Κριτήριο Αξιολόγησης: Ξενοφοβία, Μετανάστευση, Ρατσισμός

MH ΛΟΓΟΤEXNIKΑ KEIMENΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Το δικαίωμα στη διαφορά

Πας μη όμοιός μου, βάρβαρος. Έμφυτη, εξηγούν οι ψυχολόγοι, είναι η τάση του ανθρώπου να αντιμετωπίζει με δέος τη διαφορά, να τραυματίζεται από τα παιδικά του χρόνια διαπιστώνοντας ότι είναι ένα μετέωρο άτομο που πρέπει να διαχειριστεί τον εαυτό του. «Πουφ, είναι κορίτσι» , «πουφ, είναι χοντρός» ή «πουφ, είναι Τούρκος ή Έλληνας». Αν είσαι άνδρας, βάρβαρες οι γυναίκες. Αν είσαι γυναίκα, βάρβαροι οι άνδρες. Διανοούμενος, βάρβαροι οι χειρώνακτες, χειρώναξ, βάρβαροι οι διανοούμενοι. Ατελείωτος ο κατάλογος των αρνήσεων του «Άλλου», του «Διαφορετικού». Μα αν σ’ ένα παιδί είναι εξηγήσιμη μια συμπεριφορά που απορρίπτει μετά βδελυγμίας καθετί το διαφορετικό, σε μια κοινωνία ενηλίκων επιβάλλεται μια αντιμετώπιση κατανόησης κι ανοχής της διαφορετικότητας της δικής μας και των άλλων.

Βέβαια, όλοι κρύβουμε ένα παιδί μέσα μας. Μια έλλειψη, ένα μειονέκτημα, μια ανάγκη φανταστικής υπεροχής. Μόνο που, αν το ξέρουμε και το αναγνωρίσουμε αυτό, μπορούμε να είμαστε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο λιγότερο κλειστοί και περισσότερο ανοικτοί, λιγότερο δογματικοί κι απόλυτοι και περισσότερο ανεκτικοί ανάμεσά μας.

Αν ο κάθε πολιτισμός ξαφνιάζεται με τη διαφορετικότητα του άλλου, αυτό δεν συνηγορεί σε μια αξιολόγηση του «καλύτερου» και του «χειρότερου» από τους δύο. Αν πάρουμε π.χ. το παράδειγμα των διαφορετικών συνθηκών διατροφής, έχουμε μια μεγάλη ποικιλία προτιμήσεων και απαγορεύσεων, που δεν μπορούν να ενταχθούν σε ένα ενιαίο αξιολογικό σύστημα. Ποια σύγκριση μπορεί να υπάρχει και ποια αξιολόγηση να γίνει π.χ. ανάμεσα στη χριστιανική νηστεία, στις νηστείες των ορφικών θρησκειών, στην απαγόρευση του οίνου και του χοιρινού στο Ισλάμ ή στη διαδεδομένη χορτοφαγία σε ορισμένες ανατολικές θρησκείες;

Πάντα τρόμαζε τους λαούς η διαφορετικότητα των άλλων λαών. Στη διατροφή, στη γλώσσα, στην ενδυμασία, στο χρώμα, στην κατατομή! Και πάντα αποδίδονται στους άλλους κάποια δαιμονικά χαρακτηριστικά που ήταν λίγο ή πολύ επικίνδυνα για μας. Στον σημερινό οικουμενικό κόσμο δεν υπάρχει άλλος τρόπος ειρηνικής συμβίωσης πέρα από το σεβασμό της διαφοράς, πέρα από την ανοχή. Είναι δύσκολο να ζήσουμε χωρίς δαίμονες, χωρίς βαρβάρους, αλλά ίσως δεν έχουμε κι άλλη επιλογή!

Α. ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΟΣ [ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ ] [Διασκευασμένο ]

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Επιστολή ενός ανώνυμου μετανάστη, Μάρω Θεοδωράκη

Όταν αποφάσισα να γράψω αυτά τα λιγοστά λόγια, θέλησα να σου συστηθώ. Όμως, αμέσως σκέφτηκα πως τα ονόματα και τα επίθετα είναι περιττά. Ο μόνος λόγος που μου χρειάζονται είναι ίσως ο φόβος …Είμαι εικοσιέξι χρονών. Η ηλικία μου, βέβαια, προσδίδει ένα λαμπρό μέλλον. Όμως, ο δρόμος που ξεπροβάλλει μπροστά μου είναι ανηφορικός. Τόσο, που τίποτα λαμπρό δεν φαίνεται στο διάβα του. Πουλάω πειρατικά cd στις πλατείες και στους πολυσύχναστους δρόμους: στις παραλίες, στις ταβέρνες, στη γύρα… Το κέρδος πενιχρό αλλά ικανοποιητικό για έναν μετανάστη. Έναν έγχρωμο, Αφρικανό μετανάστη.

Ονειρεύομαι συχνά. Μ’ αρέσει. Μπορώ να ονειρεύομαι ακόμη και με ανοιχτά μάτια. Κάποιοι πιστεύουν πως δεν έχω τούτο το δικαίωμα. Το ξέρω. Το έχω δει. Ίσως και να το καταλαβαίνω. Με βλέπεις στο φούρνο της γειτονιάς και ντρέπεσαι που τρώω το ψωμί σου. Με συναντάς στο μανάβικο και αηδιάζεις με τη σκέψη ότι αγγίζω τα λαχανικά σου. Στο μετρό με αποφεύγεις, ενώ η ματιά σου καρφώνεται χωρίς καμία αναστολή στο μαύρο μου δέρμα. Στο λεωφορείο δεν θα τολμήσω ποτέ να κάτσω. Είναι θρασύ και χυδαίο για σένα. Η περιφρόνηση συναντά την διαφορετικότητα με τρόπο μοναδικό!

Κατά βάθος, όμως, σε καταλαβαίνω. Υποχρεώθηκες να με βλέπεις μέρα νύχτα. Ανέχτηκες να χρησιμοποιώ τις δημόσιες τουαλέτες σου. Να κοιμάμαι στα παγκάκια σου. Να καπνίζω τα τσιγάρα σου. Να πουλάω τα τσιγάρα σου. Να πίνω το νερό σου. Να μένω στο σπίτι σου. Να απολαμβάνω τον ήλιο σου. Να αναπνέω τον αέρα σου. Να ονειρεύομαι κάτω από το φεγγάρι σου… Κι αυτό το τελευταίο ενοχλεί.

Μα μην φοβάσαι! Η χώρα τούτη σου ανήκει. Είναι ολότελα δική σου.

Μην τρέμεις! Η πατρίδα τούτη είναι μόνο δική σου. Η δική μου είναι εκεί πίσω, κρυμμένη πίσω από τις φοινικιές και τις χουρμαδιές. Η δική μου έχει τη μυρωδιά του παζαριού που βουίζει από τις παιδικές φωνές. Ο δικός μου τόπος είναι ζωγραφισμένος με το νοτισμένο χώμα, την κόκκινη λάσπη, το καυτό ηλιοβασίλεμα. Τούτα τα χρώματα δεν θέλω να ξεχάσω. Γιατί για μένα η πατρίδα μου μετράει πάνω από όλα.

Θυμώνω, γιατί κάποτε ένας φίλος μου είχε πει πως η σιωπή είναι το καλύτερο φάρμακο στην ξενιτιά. Μα αυτή για μένα δεν είναι παρά μια ηλίθια θεωρία. Ή καλύτερα μια ύπουλη συμβουλή. Δεν πρέπει να μιλάς, γιατί δεν έχεις τίποτα καλό να πεις! Μη μιλάς! Πούλα μόνο τα cd σου!

Όλο αυτό ακούγεται τόσο σκληρό όσο είναι. Φαίνεται τόσο ρομαντικό όσο είναι. Πίστεψέ με! Ζω καλά εδώ. Δεν έχω παράπονο. Αγαπώ τη χώρα σου. Μα δεν τολμώ να σου το πω κατάμουτρα. Δεν είναι εύκολο να ξεγλιστρήσω μέσα από τη βουβή πραγματικότητα. Είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας, θέμα συνήθειας. Αρχίζω μάλλον και συνηθίζω στα λίγα λόγια, στη σιωπή εκείνου του φίλου. Το βλέμμα μου όμως δεν μπορεί να αλλάξει. Το πνίγω μέσα στη σιωπή μου. Τα μαύρα μάτια μου αντανακλούν τα συναισθήματά μου. Μαρτυρούν το φόβο και την οργή μου. Θέλω να χαμογελάσω. Μα δεν μπορώ. Είναι λάθος να χαμογελάς στην χώρα που σου δίνει ψωμί να φας. «Μη χαμογελάς! Πούλα μόνο τα cd σου!»

Για αυτά που δεν μπορώ να μιλήσω πρέπει τουλάχιστον να μπορώ να τα ονειρεύομαι. Δε σου ακούγεται τόσο καλό, αλλά ξέρεις πολύ καλά πως η πραγματικότητα δεν είναι για όλους καλή.

Άφησέ με τουλάχιστον, λοιπόν, να ονειρεύομαι! Νόμιμος ή παράνομος έχω ακόμα αυτό το δικαίωμα. Ξύπνιος ή κοιμισμένος έχω ακόμα αυτό το προνόμιο. Δικαίωμα στο όνειρο. Το δικό μου όνειρο.

Και κάτι ακόμα! Νομίζω πως ήρθε ο καιρός να αφήσεις να μιλήσουν τα λεπτά σου αισθήματα. Εκείνα που τα έχεις καλά κλειδωμένα στην άκρη της ψυχής σου. Είμαι σίγουρος ότι θα τα βρεις. Έτσι θα μπορέσεις κάποτε να με κοιτάξεις σια μάτια.

YΓ.1: Σε παρακαλώ μη σκίσεις αυτό το γράμμα. Ούτε να το πετάξεις στο καλάθι των αχρήστων. Κάποτε θα σου χρειαστεί.
YΓ.2: Απόψε έχει ένα φεγγάρι τεράστιο.

Μάρω Θεοδωράκη, Κηρήθρες, Άνοιξη – καλοκαίρι 2007

Πηγή: ΠΟΛΥΤΡΟΠΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Αντώνη Σουρούνη, «Ξενοφοβία»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο Αντώνης Σουρούνης [1942-2016] γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Θεσσαλονίκη. To 1960, με την ολοκλήρωση των γυμνασιακών του σπουδών, εγκαταστάθηκε στη Γερμανία, όπου είχαν ήδη μεταναστεύσει συγγενείς του. Σπούδασε κοινωνιολογία και πολιτικές επιστήμες. Στη συνέχεια, εργάστηκε σε ποικίλα επαγγέλματα όπως αυτό του τραπεζικού υπάλληλου και του ναυτικού. Το 1970 επέστρεψε στην Θεσσαλονίκη, ενώ από το 1987 έγινε μόνιμος κάτοικος Αθηνών και βιοπορίζονταν ως συγγραφέας. Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1969. Οι ιστορίες του βασίζονται σε αυτοαναφορικά γεγονότα, στα προσωπικά του βιώματα, που ο ίδιος ως παρατηρητής μετουσιώνει σε λογοτεχνία. Στο έργο του διαγράφονται πρωτότυποι και αληθινοί οι αφηγηματικοί χαρακτήρες- μετανάστες στην πλειονότητά τους -ανάμεσά τους και ο συγγραφέας ως πρωταγωνιστής μέσα από τα εναλλακτικά του πρόσωπα. Οι ήρωές του είναι άτομα λαϊκά που βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνικής αποδοχής. Πρωταγωνιστής του διηγήματος αυτού είναι ένας Έλληνας μετανάστης στη Γερμανία του 1950.

Το σήμα κατατεθέν του πατέρα μου ήταν πάντα το χοντρό του μουστάκι. Στη δεκαετία του ’50, όταν πήγε στη Γερμανία να δουλέψει, μετά από λίγο καιρό ο προϊστάμενος στο εργοστάσιο του είπε:

«Ή τη δουλειά ή το μουστάκι. Διάλεξε ποιο από τα δύο θες να χάσεις».

Την εποχή εκείνη υπήρχαν πολύ λίγοι ξένοι κι ακόμη λιγότεροι ξένοι με μουστάκι. Όταν θέλησε να μάθει το λόγο, του είπαν ότι οι Γερμανοί συνάδελφοι τον βλέπουν και τρομάζουν. Ο πατέρας μου ήξερε καλά τί θα πει τρόμος. Είχε ζήσει τη σφαγή της Σμύρνης, είχε ζήσει το αλβανικό μέτωπο, τον Εμφύλιο, τη φτώχια, την ανεργία, δεν ήθελε λοιπόν να τρομάζει τους ανθρώπους. Το ξύρισε. Τώρα όμως τρόμαξε ο ίδιος και σ’ ένα μήνα το ξανάφησε.

«Ας με διώξουν», είπε. «Δεν θα μου λεν οι Γερμανοί πώς να ξυρίζομαι».

Δεν τον έδιωξαν, γιατί είχαν προλάβει να δούνε όλοι πως δίχως εκείνες τις τρίχες ήταν κι αυτός ένας συνηθισμένος άνθρωπος σαν τους ίδιους και δεν υπήρχε λόγος να τον φοβούνται. Είχαμε προλάβει, όμως, κι εμείς να διαπιστώσουμε γιατί οι γείτονές μας Γερμανοί δεν καλημέριζαν την καλημέρα μας. Μας φοβούνταν. Εμείς φοβόμασταν αυτούς κι αυτοί εμάς. Όταν μπαίναμε στο μπακάλικο να ψωνίσουμε, ο μπακάλης βιαζόταν να ξεμπερδεύει μαζί μας, κι αν τύχαινε κανένας γείτονας να ‘ρχεται από απέναντι, άλλαζε καλού κακού πεζοδρόμιο. Οι ποσότητες των τροφίμων που αγοράζαμε τον είχαν τρομάξει και το είχε διαδώσει παντού. Άλλωστε μας έβλεπαν όλοι που γυρίζαμε καταφορτωμένοι. Αφού πεινούσαμε τόσο, γιατί να μη φάμε και άνθρωπο; Πού ξέρανε με τί τρεφόμασταν εκεί απ’ όπου ήρθαμε; Δυο βήματα παρακάτω ήταν η Αφρική, μπορεί κι ένα βήμα. Γιατί, λοιπόν, να μην καταβροχθίζομε κι ανθρώπους;

Ο δρόμος όπου έμεναν οι γονείς μου ήταν ένας εργατικός δρόμος, όπου σπάνια συναντούσες άνθρωπο. Ολημερίς βρίσκονταν κλεισμένοι στα εργοστάσια, ολοβραδίς μπρος στην τηλεόραση κι ολονυχτίς κοιμούνταν. Όποιος έκανε κάτι έξω απ’ αυτά ήταν ύποπτος. Οι συμπατριώτες μας που έρχονταν από μακριά να γιορτάσουμε τις άγιες μέρες τούς τρόμαζαν και τους πανικόβαλλαν. Παρακολουθούσαν πίσω από τις κουρτίνες τα αυτοκίνητα που κατέφθαναν γεμάτα οικογένειες, ταψιά και τεντζερέδες και δεν μπορούσαν να καταλάβουν τί συμβαίνει. Για κείνους ήταν άγριες μέρες και δεν ησύχαζαν ώσπου ν’ ακούσουν τ’ αυτοκίνητα να φεύγουν. Ρωτούσαν το σπιτονοικοκύρη μήπως υπήρχε καμιά κρυφή ταβέρνα μες στο σπίτι του και ποιος πληρώνει όλα τούτα τα φαγιά. Εκείνος φοβόταν πιο πολύ απ’ όλους, γιατί είχε καταντήσει να ‘ναι ξένος μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Μόνο η δική του οικογένεια ήταν γερμανική κι ούτε ήξερε μέχρι πότε θα εξακολουθούσε να ‘ναι. Μέσα στο αχούρι του ζούσαν άλλες δύο οικογένειες αλλοδαποί, μια ιταλική και μια ακόμα ελληνική. Οι μόνοι γκάσταρμπάιτερ* σ’ ολόκληρη την περιοχή. Όλοι αυτοί ανεβοκατέβαιναν τις σάπιες σκάλες που χρησιμοποιούσαν η γυναίκα του και τα παιδιά του, μπαινόβγαιναν στο ίδιο αποχωρητήριο της αυλής με ξεκούμπωτα πουκάμισα και λυμένα ζωνάρια και ανοιγόκλειναν την ίδια πόρτα, που πίσω της ποτέ δεν ήξερες τί σε περιμένει. Τα ‘λεγε όλα αυτά στους γείτονες, όταν τον κατηγορούσαν πως έφερε μες στα πόδια τους αγριωπούς και πεινασμένους αγνώστους για μια χούφτα μάρκα. Προσπαθούσε να τους πείσει ότι τα κεφαλάκια και τα έντερα που έβλεπαν να κουβαλάνε οι νοικάρηδές του προέρχονταν από αρνάκια που αγόραζαν κανονικά από τα σφαγεία κι όχι από σφαγμένους Γερμανούς. Τι να πει κι ο ίδιος, που τα παιδιά του τού μιλούσαν ήδη λέξεις ακαταλαβίστικες και τρώγανε όλ’ αυτά τα πράματα; Το σπίτι του βρομοκοπούσε σκόρδο χωρίς να το βάζει στο στόμα του. Όπως κι εκείνοι μισούσε το σκόρδο κι όμως ήταν αναγκασμένος ν’ ανέχεται την μπόχα του, για να μπορεί ν’ αγοράζει τα λουκάνικα που τόσο αγαπούσε.

Η κόρη του αγάπησε το σκόρδο, επειδή προηγουμένως αγάπησε τον Έλληνα που το ‘τρωγε. Όταν περνάω από την Κολονία, πηγαίνω και τους βλέπω.

«Το καλοκαίρι θα ‘ρθω στην Ελλάδα», μου λέει κάθε φορά ο παλιός μου σπιτονοικοκύρης. «Ο εγγονός μου μού μαθαίνει ελληνικά».

Ποτέ δεν ήρθε. Και γιατί νά ‘ρθει άλλωστε; Η Ελλάδα πήγε κοντά του.

[πηγή: Αντώνης Σουρούνης, Κυριακάτικες ιστορίες, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2002, σ. 43-45, ελαφρώς διασκευασμένο]

* Gastarbeiter: αλλοδαποί εργάτες (έτσι έλεγαν τους Έλληνες οι Γερμανοί).

ΘΕΜΑ Α

Α. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου 1 σε 60-70 λέξεις.

(Μονάδες 15)

ΘΕΜΑ Β

Β1. ‘’Αν ο κάθε πολιτισμός ξαφνιάζεται με τη διαφορετικότητα του άλλου, αυτό δεν συνηγορεί σε μια αξιολόγηση του «καλύτερου» και του «χειρότερου» από τους δύο’’ Να αποδώσετε το νόημα της παραπάνω φράσης του κειμένου 1 σε 40-50 λέξεις.

(Μονάδες 15)

Β2. «Αν ο κάθε πολιτισμός ξαφνιάζεται με τη διαφορετικότητα του άλλου, αυτό δεν συνηγορεί σε μια αξιολόγηση του «καλύτερου» και του «χειρότερου» από τους δύο. Αν πάρουμε π.χ. το παράδειγμα των διαφορετικών συνθηκών διατροφής, έχουμε μια μεγάλη ποικιλία προτιμήσεων και απαγορεύσεων, που δεν μπορούν να ενταχθούν σε ένα ενιαίο αξιολογικό σύστημα. Ποια σύγκριση μπορεί να υπάρχει και ποια αξιολόγηση να γίνει π.χ. ανάμεσα στη χριστιανική νηστεία, στις νηστείες των ορφικών θρησκειών, στην απαγόρευση του οίνου και του χοιρινού στο Ισλάμ ή στη διαδεδομένη χορτοφαγία σε ορισμένες ανατολικές θρησκείες;»

Με ποιον τρόπο υποστηρίζει τη βασική του θέση ο συγγραφέας του κειμένου 1 στην παραπάνω παράγραφο; Να απαντήσετε αντλώντας στοιχεία από το κείμενο. Τι πετυχαίνει χρησιμοποιώντας τον τρόπο αυτό;

(Μονάδες 10)

Β3. Τι πετυχαίνει η αρθρογράφος με τη χρήση του ευθέος λόγου στην 1η παράγραφο του Κειμένου 1;

(Μονάδες 5)

Β4. Στο παρακάτω απόσπασμα του κειμένου 1 χρησιμοποιεί ο συγγραφέας το α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Να μετασχηματίσετε το κείμενο χρησιμοποιώντας το γ ́ πληθυντικό πρόσωπο. Τι αλλάζει ως προς το ύφος; «Βέβαια, όλοι κρύβουμε ένα παιδί μέσα μας. Μια έλλειψη, ένα μειονέκτημα, μια ανάγκη φανταστικής υπεροχής. Μόνο που, αν το ξέρουμε και το αναγνωρίσουμε αυτό, μπορούμε να είμαστε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο λιγότερο κλειστοί και περισσότερο ανοικτοί, λιγότερο δογματικοί κι απόλυτοι και περισσότερο ανεκτικοί ανάμεσά μας»

(Μονάδες 5)

Β5. Είναι φανερό ότι η Επιστολή στο Κείμενο 2 στοχεύει στη συναισθηματική διέγερση του δέκτη. Με ποιον τρόπο πιστεύετε ότι το επιτυγχάνει αυτό; (50λ)

(Μονάδες 5)

ΘΕΜΑ Γ

Ποια ήταν η στάση κάποιων Γερμανών πολιτών προς τους Έλληνες μετανάστες [κείμενο 3]; Για την απάντησή σας να στηριχτείτε σε 2 κειμενικούς δείκτες [α) περιεχομένου και β)τεχνικής]. Ποια είναι η θέση σας απέναντι στην κριτική που ασκείται ακόμη και σήμερα για την εξωτερική εμφάνιση των ανθρώπων και στο πρόβλημα της κοινωνικής τους αποδοχής; [100-200λ]

(Μονάδες 15)

ΘΕΜΑ Δ

Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες από το κείμενο 1 ως μαθητές/μαθήτριες να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα αίτια της επικράτησης του κοινωνικού ρατσισμού και να τονίσετε την αναγκαιότητα καλλιέργειας της ανοχής στη διαφορετικότητα. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (γύρω στις 350 λέξεις).

(Μονάδες 30)

Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος