Του Γιάννη Ξενίκα, φιλολόγου του 1ου ΓΕΛ Ευόσμου
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ: Φέτος είναι μια μεταβατική χρονιά για το μάθημα. Υπάρχουν σημαντικές αλλαγές και στη φιλοσοφία του μαθήματος και στον τρόπο εξέτασής του. Ας δούμε αναλυτικά τις εξελίξεις και τις σχετικές τροποποιήσεις λοιπόν, τόσο θεωρητικά όσο και με σχετικά παραδείγματα ανά ερώτηση.
ΘΕΜΑ Α (15 μον.): Περιέχει μία ερώτηση κατανόησης και σχετίζεται με το κείμενο αναφοράς. Θα ξεκινά για παράδειγμα με μια διατύπωση όπως “να παρουσιάσετε συνοπτικά…”. Αναμένουμε, το πιθανότερο, δημιουργία περίληψης περιορισμένων λέξεων (ίσως 50-100) αλλά για πρώτη φορά η περίληψη αυτή μπορεί να σχετίζεται με κάποιες παραγράφους μόνο ή και με κάποιο θεματικό άξονα του κειμένου. Μπορεί για παράδειγμα να μας ζητήσουν την περίληψη των τριών πρώτων παραγράφων ή των δύο τελευταίων. Μπορεί ακόμα να μας ζητήσουν την περίληψη των επιχειρημάτων του συγγραφέα ή των απόψεων του για ένα σκέλος ή μέρος της συνολικής ανάπτυξης του δοκιμίου ή του άρθρου ή άλλου κειμένου( συνέντευξης, βιογραφικών ειδών, κριτικής, επιστημονικού κειμένου κτλ) Η σύνοψη που θα κάνουν οι μαθητές πρέπει να είναι χωρίς τίτλο, πληροφοριακή, τυπική, αντικειμενική, χωρίς προσωπικό σχολιασμό και να ξεκινά για παράδειγμα με το βασικό θεματικό κέντρο και να συνεχίζεται με μια διατύπωση όπως, “ ο συγγραφέας θεωρεί…”. Φυσικά, όπως πάντα, η περίληψη πρέπει να διαθέτει όλα τα αστέρια της πετυχημένης περίληψης που είναι η προσωπική διατύπωση, η απαγόρευση αντιγραφών διατυπώσεων του κειμένου αναφοράς αλλά η παράφρασή τους, η απαγόρευση των λεπτομερειών, η συμπερίληψη όλων των κρίσιμων νοηματικά στοιχείων, η μεγάλη πύκνωση, η εξαιρετική ακρίβεια, η στέρεη δομή και η ορθή διατύπωση. Εναλλακτικά αντί περίληψης, χωρίς να είναι πολύ πιθανά, θα μπορούσε να είναι, τίτλος-υπότιτλος, ερωτήσεις κατανόησης ανοικτού τύπου, πλαγιότιτλοι και διάγραμμα κειμένου.
ΘΕΜΑ Β (40 μον.): Περιέχει τρία ερωτήματα ερμηνευτικά, μετασχηματιστικά και αξιολογικά (15+15+10 μον.)με ενδεχόμενη διαίρεση του ενός σε δύο υποερωτήματα. Το πιθανότερο, εδώ δεν αναμένουμε όρια λέξεων στην ανάπτυξή μας, πρέπει όμως οι απαντήσεις μας να είναι καίριες, σαφείς, προσεκτικές και “οικονομικής” έκτασης. Ενδέχεται επίσης κάποιο ή κάποια από αυτά να είναι κλειστού τύπου με ή χωρίς αιτιολόγηση. Σίγουρα στα ερωτήματα αυτά πέφτει το βάρος του διαγωνίσματος πρώτον, γιατί βαθμολογείται με τις περισσότερες μονάδες και δεύτερον, γιατί οι αλλαγές εδώ είναι καταιγιστικές. Μάλλον πρέπει να ξεχάσουμε την ανάπτυξη παραγράφου τοποθετώντας ως θεματική περίοδο μια πρόταση ή ημιπερίοδο ή περίοδο του κειμένου αναφοράς. Ας είμαστε πάντως προετοιμασμένοι, αν συμβεί αυτό να προτιμήσουμε, σύγκριση-αντίθεση ή διαίρεση ή παραδείγματα ή αιτιολόγηση. Είναι πολύ σημαντικό-πρώτα απ’όλα- να κατανοήσουμε ότι ενώ αλλάζει η διατύπωση και η μορφή των ερωτημάτων, δεν αλλάζει η ύλη. Ενώ δηλαδή τα ερωτήματα είναι για παράδειγμα “πώς πείθει ο συγγραφέας…” ή “πώς επιτυγχάνει τους σκοπούς του”, ή ”πώς αξιολογείτε τα επιχειρήματα…” ‘ή “ ποιο τρόπο επέλεξε…” ή “ ποια είναι η νοηματική σχέση…” ή “ για ποιο λόγο χρησιμοποιεί…” ή “ τι εννοεί ο συγγραφέας με…” ή “ να μετασχηματίσεις την τάδε περίοδο με κριτήριο…”, στόχος παραμένει να ερμηνευτούν και να αξιολογηθούν: ρόλος στίξης, χρήση λέξεων, παθητική και ενεργητική φωνή, σημασία προσώπου, δομή παραγράφου, τρόπος ανάπτυξης παραγράφου, τρόποι και μέσα πειθούς, ονοματοποίηση, πλάγιος λόγος, αξιολόγηση επιχειρήματος, επιλογή ύφους, διαφορές μικροπερίοδου και μακροπερίοδου λόγου, λειτουργία αριθμού, χρόνου και έγκλισης, είδη συλλογισμών, ορθότητα επιχειρήματος, είδη δοκιμίων, αναγνώριση και διαφορά μεταξύ επιφυλλίδας, δοκιμίου και άρθρου, γλωσσικές επιλογές, τροπικότητα, εκφραστικοί τρόποι, μεταφορικός και κυριολεκτικός λόγος, συνεκτικές λέξεις, επιστημονικός και πολιτικός λόγος, βιωματικός χαρακτήρας, λειτουργία τίτλου, ασύνδετο και πολυσύνδετο σχήμα, παρατακτικός και υποτακτικός λόγος, ρητορικά ερωτήματα, πλαγιότιτλοι, συνώνυμες, αντώνυμες, ομόρριζα. Το ζήτημα είναι να επιλέξουμε από αυτό το οπλοστάσιο της ύλης ποιο ή ποια συνδυαστικά εξυπηρετούν την τεκμηριωμένη απάντησή μας. Τα ερωτήματα κυρίως κινούνται γύρω από τις προθέσεις, τις ενέργειες, τα λόγια, τις ιδέες, τα μηνύματα, τόσο των συγγραφέων των κειμένων όσο και των προσώπων που υπάρχουν σε αυτά. Πολύ σημαντική είναι και η δυνατότητα νοηματικής σύγκρισης και “συνομιλίας” του κειμένου αναφοράς με το πιθανό δεύτερο μη λογοτεχνικό κείμενο είτε είναι πολυτροπικό είτε μονοτροπικό. Δηλαδή το δεύτερο μη λογοτεχνικό κείμενο θα μπορούσε να είναι είτε αποκλειστικά είτε μαζί με συμβατικό κείμενο, εικόνα, σκίτσο, γελοιογραφία, φωτογραφία, καλλιτεχνικός πίνακας, στατιστικός πίνακας, αφίσα, διάγραμμα, κόμικ, διαφήμιση κ.ά.
ΘΕΜΑ Γ (15 μον.): Εδώ έχουμε την μεγάλη αλλαγή στις πανελλαδικές εξετάσεις του γενικού λυκείου: Την ένταξη στην εξέταση ερωτήματος που έχει τη μορφή ερμηνευτικού σχολίου ή σύντομης ανάλυσης πάνω σε λογοτεχνικό κείμενο, ποιητικό ή πεζό ή και ο,τιδήποτε άλλο ( πεζοτράγουδο, δημοτικό, στίχοι, θεατρικό, απομνημόνευμα, ταξιδιωτικό, σελίδα ημερολογίου, μαρτυρία κτλ). Το κείμενο μπορεί να είναι αυτοτελές ή αποσπασματικό. Το ζήτημα εδώ είναι να αποκαλύψουμε το θέμα, τα μοτίβα, το ερώτημα, μέσα από τους κειμενικούς δείκτες. Οι κειμενικοί δείκτες μπορεί να κατονομάζονται ή όχι. Κειμενικοί δείκτες θεωρούνται: γλωσσικές επιλογές, μορφή (παραδοσιακή, νεοτερική με εξωτερικά και εσωτερικά χαρακτηριστικά), εκφραστικά μέσα και σχήματα λόγου, αφηγηματικοί τρόποι, είδος εστίασης, αφηγηματικές τεχνικές, ύφος, πλοκή. Οι απαντήσεις πρέπει να είναι πάντα τεκμηριωμένες με αναφορές στο κείμενο. Πολύ σημαντικό είναι να συνειδητοποιήσουμε την αξία της διαχρονικότητας αλλά και του συγκείμενου (ιστορικού, βιωματικού, εθνογραφικού και κοινωνικού πλαισίου). Καθοριστικής σημασίας είναι η προσωπική αλλά και τεκμηριωμένη από το κείμενο στάση μας πάνω στα θέματα- ερωτήματα-κρίσεις-αξίες που εγείρονται από το κείμενο. Σημειώνουμε εδώ την αυτονομία -σε σχέση με τα άλλα θέματα- του θέματος Γ. Το πιθανότερο είναι ότι δε θα σχετίζεται θεματικά ούτε με τα μη λογοτεχνικά κείμενα ούτε με τα αντίστοιχά τους θέματα. Είναι πολύ κρίσιμος ο χειρισμός του εισαγωγικού σημειώματος, γιατί μπορεί να μας δώσει πολύτιμα στοιχεία για το πλαίσιο του έργου. Η απάντησή μας θα κυμαίνεται από 100 ως 200 λέξεις. Οι ερωτήσεις θα μπορούσαν να διατυπωθούν όπως “πώς σχολιάζεις τη στάση του ήρωα…” ή “ποιο είναι το σημαντικότερο θέμα που αναδεικνύεται…” ή “ποιο είναι το ερώτημα του αφηγητή…” ή “πώς υπηρετεί ο τάδε χαρακτήρας τα ήθη…”, ή “ποιο είναι πίσω από την αλληγορία το θεματικό υπόστρωμα…” Φυσικά αξιολογούνται θετικά η υποψιασμένη και ευαίσθητη ανάγνωση του μαθητή, η επιτυχής έκφραση, η συνεκτική οργάνωση και η λεξιλογική ωριμότητα.
ΘΕΜΑ Δ (30 μον. ): Παρ’όλη την βαθμολογική και ποσοτική έκπτωση του ερωτήματος, παραμένει το καθοριστικότερο, μετά το θέμα Β. Στο ερώτημα αυτό έχουμε τις λιγότερες αλλαγές. Αναμένουμε όριο 350-400 λέξεων στην παραγωγή κριτικού αποδεικτικού λόγου. Έχουμε μια εσωτερική αναδιάρθρωση (περιεχόμενο 12, δομή μαζί με επικοινωνιακό πλαίσιο 10,γλώσσα 8). Το αναμενόμενο επικοινωνιακό στυλ που πρέπει να τηρήσουμε είναι άρθρο και δοκίμιο που θέλουν τίτλο και υπογραφή (το άρθρο θέλει και το στοιχείο της επικαιρότητας) ή επιστολή και ομιλία που θέλουν προσφώνηση και αποφώνηση. Δεν αποκλείονται βέβαια και άλλα επικοινωνιακά (κειμενικά) είδη όπως, εισήγηση, κείμενο διαμαρτυρίας, ρεπορτάζ, απάντηση σε έρευνα, συνέντευξη, κείμενο στο διαδίκτυο, σελίδες ημερολογίου κ.ά. Στο περιεχόμενο αναμένουμε δύο ζητούμενα και θα πρέπει να αναπτύξουμε από δύο ολοκληρωμένα επιχειρήματα. Ιδιαίτερα πρέπει να προσέξουμε την κατάλληλη παραγραφοποίηση (4-8 παράγραφοι),την ορθή διατύπωση, τις νηφάλιες και όχι αντιφατικές και ακραίες τοποθετήσεις, την πρωτοτυπία, τη λογική αλληλουχία και τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις. Το σημαντικότερο από όλα είναι να πάρουμε βέβαια ιδέες από τα μη λογοτεχνικά κείμενα αλλά σε καμία περίπτωση να μην κάνουμε κανενός είδους κολάζ στην δική μας έκθεση. Οι θεματικές κατηγορίες είναι πολλές αλλά περισσότερο αναμενόμενες είναι οι εξής: επιστημονικό χρέος, πολιτισμός, τουρισμός, αθλητισμός, εθελοντισμός, παιδεία, εξουσία, ελευθερία, περιβάλλον, ενέργεια, ανθρώπινα δικαιώματα, ρατσισμός, φανατισμός, κρίση, διάλογος, δημοκρατία, διαφήμιση, αλλοτρίωση, ΜΜΕ ,κοινωνικά στερεότυπα, βιβλίο, φτώχεια,υγεία,ψυχαγωγία,φιλία,τέχνη,εργασία,οικονομία,διανοούμενοι,νεολαία, παιδί, γυναικεία ισότητα, ρατσισμός, Ευρώπη, παράδοση, παγκοσμιοποίηση, βία, νεοελληνική νοοτροπία, καταναλωτισμός, τεχνολογία, επικοινωνία, οικογένεια, μεσσιανισμός, δικαιοσύνη, μητρότητα. Τα θέματα βέβαια είναι συνήθως υβριδικά, συνδυαστικά δηλαδή από δύο ή περισσότερους κύκλους. Μεγάλη σημασία έχει η βιωματική μας στάση πάνω σε κοινωνικά θέματα. Ο μαθητής πρέπει να τοποθετηθεί θετικά ή αρνητικά στα προβλήματα και τους προβληματισμούς που τίθενται.
ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ: Το μάθημα φέτος είναι πολυπλοκότερο και σχετικά καινούριο. Εν πολλοίς θα κρίνει την εισαγωγή μας στη σχολή που θέλουμε. Θέλει υψηλή αντίληψη, ευελιξία, προσπάθεια, επιμονή, εξάσκηση, συνθετική ικανότητα και τεκμηρίωση. Είναι απαραίτητο να αντιπαρέλθουμε τις Σειρήνες-παγίδα που το τοποθετούν στα μαθήματα γενικής παιδείας, αφορά όλους τους εξεταζόμενους-ανεξαρτήτως προσανατολισμού- και η επιτυχία μας σε αυτό θα κάνει τη διαφορά.
Καλή επιτυχία!
Διαβάστε ακόμα:
Φιλολογικά μαθήματα Γ’ ΓΕΛ: Οι τελευταίες οδηγίες του ΥΠΑΙΘ για τη διδασκαλία και αξιολόγηση
Πανελλαδικές ΓΕΛ: Αναλυτικά το ΦΕΚ για τον τρόπο εξέτασης όλων των μαθημάτων
Το Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας Γ΄ ΓΕΛ