Νέα Ελληνικά Γ’ Λυκείου, Κριτήριο: Τεχνολογία κι Ελευθερία (Ν. Γλώσσα-Λογοτεχνία)

Νέα Ελληνικά Γ’ Λυκείου, Τεχνολογία κι Ελευθερία, κριτήριο αξιολόγησης, ενιαία εξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας – Λογοτεχνίας

Της Έρης Ναθαναήλ

ΚΕΙΜΕΝΟ Ι

Τεχνολογία, Ελευθερία, Δημοκρατία

Άραγε ο άνθρωπος θα εξακολουθεί να είναι όπως τον γνωρίζουμε από την ιστορία του; Θα μπορεί να ζει το παρόν όπως το ζούσε, θα μπορεί να ανατρέχει στο παρελθόν για να δει την πορεία του, θα οραματίζεται το μέλλον όπως έκανε πάντοτε; Κι ακόμη, θα είναι, στο μέτρο που ως τα τώρα ήταν, ελεύθερος να κάνει τις επιλογές του, να αμαρτάνει, αλλά και να μετανοεί; Θα έχει μάτια να δει την ομορφιά και να την απολαμβάνει; Κι ακόμη, θα μπορεί να είναι κύριος των διανοημάτων και να τα υλοποιεί όπως αυτός θέλει; Τέτοια ερωτήματα ορθώνονται μέσα μας, ερωτήματα που δεν είχαν τη θέση τους στο παρελθόν, τουλάχιστον με τέτοια οξύτητα.

Η τεχνολογία, ακόμη και τώρα, αφήνει ένα περιθώριο ελευθερίας. Ο άνθρωπος, παρ’ όλες τις αλλοιώσεις και διαστρεβλώσεις, μπορεί ως ένα βαθμό, να είναι άνθρωπος σαν μια αυτόνομη προσωπικότητα∙ να έχει κάποια επικοινωνία, όπως αυτός καθορίζει, με τους συνανθρώπους του, να έχει κάποιους δεσμούς με τη φύση και με την ιστορία, να διψά για την αιωνιότητα, να έχει έφεση για ατομική δημιουργία.

Αυτό το περιθώριο ελευθερίας, όμως, όσο πάει στενεύει. Η τεχνολογία προχωρεί ραγδαία. Είναι αδύνατον και ιστορικά ατεκμηρίωτο να ανακοπεί αυτή η εξέλιξη. Ήδη βρισκόμαστε στο στάδιο της υψηλής τεχνολογίας. Πού θα οδηγηθούμε είναι αβέβαιο και ίσως ασύλληπτο. Ποιες συνέπειες θα έχει αυτή η εξέλιξη για την ανθρώπινη ουσία μπορεί να εικάσουμε, χωρίς, όμως, με βεβαιότητα να προβλέψουμε. Οι προβλέψεις του Όργουελ φαίνονται σχεδόν αθώες με αυτά που συμβαίνουν σήμερα και με όσα, με μαθηματική ακρίβεια, θα ακολουθήσουν. Ήδη η παγκοσμιοποίηση ξεγράφει ιδιαιτερότητες, ισοπεδώνει πολιτισμούς και τείνει να μεταβάλει τους ανθρώπους από αυτόνομες προσωπικότητες και να τους μεταποιήσει σε αριθμητικές μονάδες του παγκόσμιου συνόλου. Η από αιώνες συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία των ανθρώπων κωδικοποιούνται και προσφέρονται ως έτοιμα πακέτα συσκευασμένων προϊόντων. Η χαρά της δημιουργίας μετατρέπεται σε μηχανικό και περίτεχνο παιγνίδι αποκωδικοποίησης κωδίκων. Οι ανθρώπινες σχέσεις άρχισαν να προσαρμόζονται σ’ ένα παγκόσμιο τρόπο συμπεριφοράς. Τα πάντα τυποποιούνται ραγδαία και όχι στο απώτερο μέλλον θα μεταβάλουν τους ανθρώπους σε ομοιόμορφα κλωνοποιημένα όντα, αφού ευδοκιμήσει και μια άλλη, υπολανθάνουσα κλωνοποίηση, η οποία θα πολλαπλασιάζει ανθρώπους με τα ίδια αισθήματα, με τον ίδιο τρόπο σκέψης, με την ίδια συμπεριφορά. Η υψηλή τεχνολογία εξελίσσεται σε απόλυτο κυρίαρχο στην πολιτική και πολιτισμική παγκόσμια σκακιέρα. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπερβεί το μέτρον, να καταστεί «υβριστής» με την αρχαία σημασία της λέξης.

Ο τεχνικός κόσμος είναι ο κόσμος των υλικών πραγμάτων, αποτελείται από υλικά πράγματα και έχει σχέση μ’ αυτά. Αλλά η Τεχνική εγγυάται στον άνθρωπο μόνο την υλική ευτυχία που μπορούν να του εξασφαλίσουν τα υλικά αντικείμενα. Η τεχνική κοινωνία δεν είναι μια αληθινά ανθρωπιστική κοινωνία, αφού βάζει σε πρώτη μοίρα τα υλικά πράγματα κι όχι τον άνθρωπο. Μπορεί μόνο να δράσει πάνω στον άνθρωπο, μειώνοντάς τον και βάζοντάς τον στο δρόμο του ποσοτικού. Αντίθετα, η ανθρώπινη τελειότητα ανήκει στο χώρο του ποιοτικού και στρέφεται προς ό,τι δεν είναι μετρήσιμο. Στην εποχή μας, η τεχνική ανάπτυξη μονοπωλεί όλες τις ανθρώπινες δυνάμεις, τα πάθη, τις διάνοιες και τις αρετές με τέτοιο τρόπο, που είναι πρακτικά αδύνατο να αναζητήσουμε και να βρούμε κάπου οποιαδήποτε καθαρά ανθρώπινη τελειότητα.

Η Τεχνική δεν μπορεί ποτέ να γεννήσει την ελευθερία. Φυσικά, η Τεχνική απελευθερώνει την ανθρωπότητα από ένα ολόκληρο σύνολο παλιών περιορισμών. Είναι προφανές, παραδείγματος χάρη, ότι απελευθερώνει τον άνθρωπο από τα όρια που του έχουν επιβάλει ο χρόνος και ο χώρος· ότι ο άνθρωπος έχει, χάρη σ’ αυτήν, απελευθερωθεί (ή τουλάχιστον τείνει να απελευθερωθεί) από την πείνα, το υπερβολικό κρύο και την ζέστη, από τους ρυθμούς των εποχών και από το σκοτάδι της νύκτας· ότι η ανθρώπινη φυλή έχει απελευθερωθεί από ορισμένους κοινωνικούς περιορισμούς μέσω της συναλλαγής της με το σύμπαν και από τους διανοητικούς της περιορισμούς μέσω της συσσώρευσης των πληροφοριών. Αλλά σημαίνει αυτό ότι ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος; Άλλοι περιορισμοί, εξίσου καταπιεστικοί και αυστηροί με τους παραδοσιακούς, έχουν επιβληθεί μέσω της Τεχνικής στο ανθρώπινο ον της σημερινής τεχνολογικής κοινωνίας. Νέα όρια και τεχνικές πιέσεις έχουν πάρει τη θέση των παλιών, φυσικών περιορισμών, και σίγουρα δεν μπορούμε να αποδείξουμε ότι ο άνθρωπος έχει κερδίσει πολλά. Όσο περισσότερο αυξάνονται στην κοινωνία οι τεχνικές δράσεις, τόσο περισσότερο μειώνεται η ανθρώπινη πρωτοβουλία και αυτονομία. Όσο περισσότερο είναι αναγκασμένο το ανθρώπινο ον να ζει σ’ έναν κόσμο διαρκώς αυξανόμενων απαιτήσεων, τόσο περισσότερο χάνει κάθε δυνατότητα ελεύθερης επιλογής και ατομικότητας στη δράση.

Η Τεχνική είναι δύναμη που έχει ως αντικείμενο της μόνο τη δύναμη, με την ευρύτερη σημασία της λέξης. Η δυνατότητα δράσης γίνεται απεριόριστη και απόλυτη. Για παράδειγμα, έχουμε για πρώτη φορά τη δυνατότητα να εξαλείψουμε όλη τη ζωή πάνω στη γη, επειδή διαθέτουμε τα μέσα που μπορούν να πετύχουν κάτι τέτοιο. Σ’ όλους τους τομείς δράσης έχουμε να κάνουμε με τέτοιες απόλυτες δυνατότητες. Έτσι, π.χ., οι κυβερνητικές τεχνικές, που αναμειγνύουν οργανωτικές, ψυχολογικές και αστυνομικές τεχνικές, τείνουν να δώσουν στις κυβερνήσεις απόλυτη δύναμη. Κι εδώ θα πρέπει να επισημάνω έναν μεγάλο νόμο που πιστεύω ότι είναι βασικός για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε: όταν η δύναμη γίνεται απόλυτη, οι αξίες χάνονται. Η δύναμη, όσο μεγαλώνει καταργεί τα σύνορα ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο. Είμαστε αρκετά εξοικειωμένοι μ’ αυτό το φαινόμενο στις ολοκληρωτικές κοινωνίες. (…)

H τεχνολογία από μόνη της δεν είναι ούτε δημοκρατική, ούτε ολοκληρωτική. Είναι ουδέτερη. Oι άνθρωποι μπορούν να την χρησιμοποιήσουν, για να αναπτύξουν την δημοκρατία ή να εκθρέψουν τον ολοκληρωτισμό. Όμως, οι σημερινοί στόχοι και των ατόμων και των κοινωνιών έχουν συρρικνωθεί αφάνταστα και περιορίσθηκαν σε δύο μονάχα αλληλοεξαρτώμενους στόχους: την απόκτηση δύναμης και πλούτου. Αν εξακολουθούμε να έχουμε αυτούς μονάχα τους στόχους, θα οδηγηθούμε σε αδιέξοδα και δυσοίωνο θα είναι το μέλλον της ανθρωπότητας.

Η υψηλή τεχνολογία από κατάρα μπορεί να αποτελέσει τη λυδία λίθο για ένα καλύτερο μέλλον. Όμως, αν ο άνθρωπος δεν αλλάξει «φιλοσοφία» ζωής, η τεχνολογία θα προχωρεί και τα επιτεύγματά της, πολύ πιο εντυπωσιακά, θα στραγγαλίσουν τελειωτικά την ελευθερία του ανθρώπου, που είναι η ουσία της ύπαρξής του. Καθήκον μας είναι να βρούμε τη θέση μας στην τωρινή κατάσταση μας και σε καμιά άλλη. Η νοσταλγία παλαιών μορφών ζωής δεν έχει επιβιωτική αξία στον σύγχρονο κόσμο και δεν είναι παρά μια πτήση στη χώρα των ονείρων.

(Απόσπασμα – Διασκευή: Χρησιμοποιήθηκε το κείμενο του Κυριάκου Πλησή, Τα έργα των ανθρώπων, Ευθύνη, Αναλόγιο κη΄, 2009,σσ. 66-69 και του Ζακ Ελούλ, Η φωτιά του Προμηθέα, εκδ. Νησίδες)

ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ: Ο Τζωρτζ Όργουελ έγραψε το μυθιστόρημα αυτό (από αναριθμητισμό αυτού του έτους προέρχεται και ο τίτλος του έργου) στη δεκαετία του 1940 απογοητευμένος τόσο από την εξέλιξη της αστικής δημοκρατίας, όσο και από τα φαινόμενα ολοκληρωτισμού του σταλινικού καθεστώτος στη Σοβιετική Ένωση, στην επανάσταση της οποίας είχε πιστέψει. Πρόκειται για ένα έργο πολιτικής και επιστημονικής φαντασίας, που περιγράφει με ζοφερά χρώματα τις προοπτικές για την ελευθερία του ανθρώπου. Έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχει επηρεάσει σημαντικά τον παγκόσμιο πολιτισμό. Ο Όργουελ πέθανε ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του «1984» σε ηλικία μόλις 47 ετών.

«1984»

Ήταν μια λαμπρή κρύα μέρα του Απρίλη και τα ρολόγια έδειχναν μία η ώρα το μεσημέρι. Ο Ουίνστον Σμιθ, με το πηγούνι χωμένο στο στήθος του προσπαθώντας ν’ αποφύγει τον απαίσιο άνεμο, γλίστρησε μέσ’ από τις γυάλινες πόρτες του Μεγάρου της Νίκης, κουβαλώντας μαζί του κι ένα στρόβιλο σκόνης ανακατεμένης με άμμο.

Ο διάδρομος ανάδινε μια ανάμικτη μυρωδιά από βρασμένο λάχανο και παλιά κουρελιασμένα χαλιά. Στην άκρη του διαδρόμου ήταν καρφωμένη στον τοίχο μια πελώρια χρωματιστή αφίσα. Έδειχνε ένα γιγάντιο πρόσωπο πλάτους περισσότερο από ένα μέτρο: ήταν το πρόσωπο ενός ανθρώπου γύρω στα σαράντα πέντε, μ’ ένα παχύ μαύρο μουστάκι και τραχιά όμορφα χαρακτηριστικά. […] Σε κάθε πάτωμα απέναντι από το ασανσέρ, υπήρχε η ίδια αφίσα με το γιγάντιο πρόσωπο που σε παρατηρούσε από τον τοίχο. Ήταν μια απ’ αυτές τις φωτογραφίες που είναι έτσι φτιαγμένες, ώστε τα μάτια να δίνουν την εντύπωση πως σε παρακολουθούν, όπου κι αν βρίσκεσαι. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΡΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ, έγραφε η λεζάντα από κάτω.

Μέσα στο διαμέρισμα, μια γλυκιά φωνή διάβαζε δυνατά ένα κατάλογο στοιχείων που αφορούσαν την παραγωγή χυτοσιδήρου. Η φωνή ερχόταν από μια μακρόστενη μετάλλινη πλάκα σαν θαμπό καθρέφτη που αποτελούσε μέρος της επιφάνειας του δεξιού τοίχου. Ο Ουίνστον γύρισε ένα διακόπτη και η φωνή εξασθένησε κάπως, αν και οι λέξεις διακρίνονταν ακόμα. Η συσκευή αυτή (τηλεοθόνη την έλεγαν) μπορούσε μεν να σκοτεινιάσει, αλλά δεν υπήρχε τρόπος να την κλείσει κανείς εντελώς. Προχώρησε προς το παράθυρο. […] Το πρόσωπο με το μεγάλο μουστάκι δέσποζε σε κάθε καίριο σημείο των δρόμων. Υπήρχε μια τέτοια αφίσα στην πρόσοψη του απέναντι σπιτιού. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΡΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ, έγραφε η λεζάντα, ενώ τα σκοτεινά μάτια κοίταζαν βαθιά, διαπεραστικά μέσα στα μάτια του Ουίνστον. Σε μακρινή απόσταση ένα ελικόπτερο έκανε βουτιές ανάμεσα στις στέγες, αιωρείτο στον αέρα σαν μύγα, κι ορμούσε ξανά προς τα εμπρός με μια καμπυλωτή κίνηση. Ήταν η Αστυνομική περίπολος που κατασκόπευε μέσα στα παράθυρα του κόσμου. Οπωσδήποτε, οι περιπολίες δεν είχαν σημασία. Μόνο η Αστυνομία της Σκέψης είχε σημασία.

Η τηλεοθόνη ήταν ταυτόχρονα πομπός και δέκτης. Μπορούσε να συλλάβει κάθε θόρυβο που προερχόταν από τον Ουίνστον, και που ήταν πάνω από το επίπεδο ψιθύρου. Επιπλέον, όσο βρισκόταν μέσα στο οπτικό πεδίο της μετάλλινης πλάκας, οι κινήσεις του μπορούσαν να παρακολουθούνται όπως και ν’ ακούγονται. Βεβαίως, δεν υπήρχε τρόπος να ξέρει κανείς ποια ακριβώς στιγμή παρακολουθούσαν. Το πόσο συχνά ή με ποιο σύστημα συνδεόταν η Αστυνομία της Σκέψης με την κάθε συσκευή, μόνο να το μαντέψει μπορούσε κανείς. Θα μπορούσε ακόμα να διανοηθεί κανείς ότι παρακολουθούσαν τους πάντες συνεχώς. Οπωσδήποτε πάντως μπορούσαν να συνδεθούν με τη συσκευή σου όποτε ήθελαν. Έπρεπε να ζεις –συνήθισες να ζεις- με την προϋπόθεση ότι κάθε ήχος που έβγαζες ακουγόταν, και ότι κάθε σου κίνηση παρακολουθείτο, εκτός αν ήταν σκοτάδι.

Ο Ουίνστον εξακολουθούσε να έχει την πλάτη του γυρισμένη στην τηλεοθόνη. Ήταν πιο ασφαλές· παρ’ όλο, που, όπως ήξερε πολύ καλά, ακόμα και μια πλάτη μπορεί να είναι αποκαλυπτική. Ένα χιλιόμετρο μακριά το Υπουργείο Αλήθειας, όπου εργαζόταν, υψωνόταν τεράστιο και άσπρο πάνω από το γυμνό τοπίο. […] Το Υπουργείο Αλήθειας –ΥΠΑΛ, στη Νέα Ομιλία²– είχε χτυπητή διαφορά από κάθε τι που το περιστοίχιζε. Ήταν μια πελώρια πυραμιδοειδής οικοδομή από άσπρο αστραφτερό μπετόν, που από πάτωμα σε πάτωμα υψωνόταν τριακόσια μέτρα στον αέρα. Από τη θέση που στεκόταν ο Ουίνστον, μόλις μπορούσε να διαβάσει στην άσπρη πρόσοψη του κτιρίου τα κομψά γράμματα που σχημάτιζαν τα τρία συνθήματα του Κόμματος:

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΙΡΗΝΗ
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΚΛΑΒΙΑ
Η ΑΓΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ

Το Υπουργείο Αλήθειας, είχε –όπως λεγόταν– τρεις χιλιάδες δωμάτια πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, και αντίστοιχες υπόγειες διακλαδώσεις. Σκορπισμένα μέσα στο Λονδίνο βρίσκονταν τρία ακόμα κτίρια με παρόμοια εμφάνιση και όγκο. Με τον όγκο τους δέσποζαν τόσο πολύ σ’ όλη την αρχιτεκτονική της πόλης που αν βρισκόσουν στη στέγη του Μεγάρου της Νίκης μπορούσες να τα δεις και τα τέσσερα ταυτόχρονα. Στέγαζαν τα τέσσερα Υπουργεία στα οποία είχε διαιρεθεί ολόκληρος ο Κυβερνητικός μηχανισμός. Το Υπουργείο Αλήθειας, που ασχολείτο με τα νέα, την ψυχαγωγία, την εκπαίδευση και τις καλές τέχνες. Το Υπουργείο Ειρήνης, που ασχολείτο με τον πόλεμο. Το Υπουργείο Αγάπης, που αγρυπνούσε για την τήρηση της τάξης. Και το Υπουργείο της Αφθονίας, που ήταν υπεύθυνο για τα οικονομικά θέματα. Τα ονόματά τους στην Νέα Ομιλία* ήταν: ΥΠΑΛ, ΥΠΕΙΡ, ΥΠΑΓ, και ΥΠΑΦ. […]

Ο Ουίνστον γύρισε απότομα. Έντυσε τα χαρακτηριστικά του μ’ εκείνη την έκφραση της ήσυχης αισιοδοξίας που έπρεπε να έχει, όταν ατένιζε την τηλεοθόνη. Διέσχισε το δωμάτιο για να πάει στη μικροσκοπική κουζίνα. […] Ξαναγύρισε στο λίγινγκ ρουμ, και κάθισε σ’ ένα μικρό τραπέζι που βρισκόταν στ’ αριστερά της τηλεοθόνης. Έβγαλε από το συρτάρι του τραπεζιού ένα κοντυλοφόρο, ένα μελανοδοχείο, κι ένα χοντρό άγραφο τετράδιο, με σκληρό εξώφυλλο και κόκκινη ράχη. Για κάποιο άγνωστο λόγο, η τηλεοθόνη στο λίβιγνκ ρουμ ήταν τοποθετημένη ασυνήθιστα. Αντί να τοποθετηθεί, όπως θα ήταν φυσικό, στον ακρινό τοίχο, απ’ όπου θα μπορούσε να επιθεωρεί όλο το δωμάτιο, βρισκόταν στο μακρύτερο τοίχο, απέναντι απ’ το παράθυρο. Στη μια πλευρά του υπήρχε μια μικρή εσοχή στην οποία καθόταν τώρα ο Ουίνστον, και που, όταν χτιζόταν το διαμέρισμα, φαίνεται ότι προοριζόταν για ράφια βιβλιοθήκης. Με το να κάθεται σ’ αυτή την εσοχή, και προς τα πίσω, ο Ουίνστον κατάφερνε να βρίσκεται έξω από το οπτικό πεδίο της τηλεοθόνης. Μπορούσαν, βέβαια, να τον ακούν αλλά, όσο βρισκόταν σ’ αυτή τη θέση, δεν μπορούσαν να τον δουν. Αυτή η ασυνήθιστη διαρρύθμιση του δωματίου απ’ τη μια, και τούτο το τετράδιο που μόλις έβγαλε από το συρτάρι απ’ την άλλη, του είχαν δώσει την ιδέα να κάνει αυτό που τώρα ετοιμαζόταν να κάνει.

Ήταν ένα παράξενο όμορφο τετράδιο. Τα φύλλα του ήταν από ένα λείο κρεμ χαρτί, κιτρινισμένο από το χρόνο, ένα είδος που δεν κατασκευαζόταν πια εδώ και σαράντα χρόνια το λιγότερο. Ο Ουίνστον μπορούσε πάντως να υποθέσει ότι το τετράδιο ήταν πιο παλιό. Το είχε δει πεταμένο στην βιτρίνα ενός πανάθλιου μικρού παλαιοπωλείου σε μια βρωμερή συνοικία (σε ποια ακριβώς δε θυμόταν) και κυριεύτηκε αμέσως από την ακατανίκητη επιθυμία να το αποκτήσει. Τα μέλη του Κόμματος υποτίθεται ότι δεν έπρεπε να πηγαίνουν σε συνηθισμένα μαγαζιά («να συναλλάσσονται με την ελεύθερη αγορά», έλεγαν), αλλά ο κανόνας δεν τηρείτο αυστηρά, γιατί υπήρχαν διάφορα πράγματα, όπως κορδόνια παπουτσιών και ξυραφάκια, που ήταν αδύνατον να προμηθευτεί κανείς με άλλο τρόπο. Είχε ρίξει μια γρήγορη ματιά πάνω-κάτω στο δρόμο, μετά γλίστρησε στο μαγαζί, και αγόρασε το τετράδιο για δυόμισι δολάρια. Εκείνη τη στιγμή δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι το ήθελε για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Το μετέφερε σπίτι του μέσα στο χαρτοφύλακά του, έχοντας ένα αίσθημα ενοχής. Ακόμη και άγραφο τον εξέθετε σε κίνδυνο.

Αυτό που επρόκειτο να κάνει, ήταν ν’ αρχίσει να κρατάει ημερολόγιο. Τούτη η πράξη δεν ήταν παράνομη (τίποτα δεν ήταν παράνομο, αφού δεν υπήρχαν πια νόμοι) αλλά, αν τον ανακάλυπταν, ήταν σίγουρο πως θα τον τιμωρούσαν με θάνατο ή τουλάχιστον με είκοσι πέντε χρόνια καταναγκαστικά έργα. Ο Ουίνστον έβαλε μια πένα στον κοντυλοφόρο και την καθάρισε. Η πένα ήταν αρχαϊκό εργαλείο που σπάνια το χρησιμοποιούσαν ακόμα και για υπογραφές· την είχε προμηθευτεί κρυφά, και με δυσκολία, απλώς και μόνο επειδή είχε το αίσθημα ότι αυτό το όμορφο χαρτί άξιζε να γραφτεί με μια αληθινή πένα αντί να γρατζουνιστεί από ένα στυλό. Πραγματικά, δεν ήταν συνηθισμένος να γράφει με το χέρι. Εκτός από πολύ σύντομες σημειώσεις, συνήθιζε να υπαγορεύει τα πάντα στο φωνογράφο, πράγμα που αποκλειόταν φυσικά σε τούτη την περίπτωση. Βούτηξε την πένα και το μελάνι και δίστασε για ένα δευτερόλεπτο. Μια τρεμούλα συντάραξε τα σωθικά του. Το παν ήταν ν’ αρχίσει να γράφει στο χαρτί.

[…] Είτε συνέχιζε είτε σταματούσε να γράφει το ημερολόγιο δεν είχε σημασία. Η Αστυνομία Σκέψης θα τον έπιανε έτσι κι αλλιώς. Είχε διαπράξει – θα το είχε διαπράξει ακόμα κι αν δεν είχε πιάσει την πένα στα χέρια του – το βασικό έγκλημα που περιείχε όλα τ’ άλλα μέσα του. Έγκλημα της Σκέψης το έλεγαν. Το Έγκλημα της Σκέψης δεν ήταν κάτι που μπορούσε να κρύψει κανείς για πάντα. Μπορούσες να ξεγελάσεις με επιτυχία για λίγο ακόμα και για χρόνια, αλλά αργά ή γρήγορα, θα σ’ έπιαναν […]

Μόλις μαζεύονταν και γινόταν η αντιπαραβολή όλων των διορθώσεων που ήταν απαραίτητες για κάθε αριθμό τεύχους των Τάιμς, αυτή η έκδοση ξανατυπωνόταν, η αρχική καταστρεφόταν και στη θέση της τοποθετούσαν στα αρχεία τη διορθωμένη. Αυτή η διαδικασία των συνεχών διορθώσεων δεν αφορούσε μόνο τις εφημερίδες αλλά και τα βιβλία, τα περιοδικά, τα φυλλάδια, τις αφίσες, τα έντυπα, τις ταινίες, τις ηχητικές εγγραφές, τα κινούμενα σχέδια, τις φωτογραφίες. Αφορούσε κάθε είδος λογοτεχνίας ή εγγράφου που θα μπορούσε να έχει πολιτική ή ιδεολογική σημασία. Μέρα με τη μέρα και σχεδόν από λεπτό σε λεπτό το παρελθόν γινόταν παρόν. Έτσι κάθε προφητεία του Κόμματος μπορούσε να παρουσιαστεί σωστή με χειροπιαστές αποδείξεις. Δεν επιτρεπόταν να καταχωρηθεί καμιά πληροφορία, ή γνώμη που ερχόταν σε αντίθεση με τις ανάγκες της στιγμής. Όλη η ιστορία ήταν από δεύτερο χέρι, σβησμένη και ξαναγραμμένη τόσες φορές, όσες κρινόταν απαραίτητο. Από τη στιγμή που γινόταν η αλλαγή, σε καμία περίπτωση δεν μπορούσες ν’ αποδείξεις ότι έγινε οποιαδήποτε παραποίηση. […]

“Οι παλιοί πολιτισμοί ισχυρίζονταν πως βασίζονταν πάνω στην αγάπη και τη δικαιοσύνη. Ο δικός μας βασίζεται στο μίσος. Στο δικό μας κόσμο δε θα υπάρχουν άλλα συναισθήματα εκτός από το φόβο, την οργή, τη θριαμβολογία και την ταπείνωση. Ήδη τώρα καταστρέφουμε τις συνήθειες της σκέψης που έχουν επιζήσει από την προ-Επαναστατική εποχή. Σπάσαμε τα δεσμά που ένωναν τους γονείς με τα παιδιά, τους άνδρες με τους άνδρες και τον άνδρα με τη γυναίκα. Κανένας δεν τολμά πια να εμπιστευτεί τη γυναίκα του, το παιδί του ή το φίλο του. […] Τα παιδιά θα τα παίρνουνε απ’ τη μητέρα τους μόλις γεννιούνται, όπως παίρνει κανείς τα αυγά από την κότα […] Οι νευρολόγοι εργάζονται πάνω σ’ αυτό τώρα. Δεν θα υπάρχει πίστη παρά μόνο για το Κόμμα, δε θα υπάρχει αγάπη παρά μόνο για τον Μεγάλο Αδερφό. Δε θα υπάρχει γέλιο, παρά μόνο το γέλιο του θριάμβου για κάποιο νικημένο εχθρό. Δε θα υπάρχει τέχνη, λογοτεχνία, επιστήμη. Όταν θα είμαστε παντοδύναμοι, δε θα την έχουμε πια ανάγκη την επιστήμη’’. […]

Τζωρτζ Όργουελ
«1984»
Μετάφραση: Ν. Μπάρτης

^*Η Νέα Ομιλία είναι η επίσημη γλώσσα της Ωκεανίας, της φανταστικής χώρας του μυθιστορήματος.

ΘΕΜΑ Α

Ποιες είναι οι αρνητικές συνέπειες της τεχνικής προόδου στον άνθρωπο που αναλύονται στο Κείμενο Ι; Να τις μεταφέρετε περιληπτικά σε 70-80λ.

(μονάδες 15)

ΘΕΜΑ Β

Β 1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του κειμένου Ι; Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς σημειώνοντας το χαρακτηρισμό ΣΩΣΤΟ/ΛΑΘΟΣ. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο Ι.

Η τεχνολογία, ακόμη και τώρα, αφήνει ένα περιθώριο ελευθερίας.
Η ανθρώπινη τελειότητα ανήκει στο χώρο του ποιοτικού.
Η δύναμη καταργεί τις διαφορές ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο.
Η Τεχνική απελευθερώνει την ανθρωπότητα από ένα ολόκληρο σύνολο παλιών περιορισμών εγκλωβίζοντας τον άνθρωπο σε νέου είδους ανελευθερία.
Η νοσταλγία παλαιών μορφών ζωής μπορεί να επαναφέρει τον άνθρωπο στον ιδανικό τρόπο ζωής.

(μονάδες 10)

Β2. Με ποιους τρόπους νομίζετε ότι ο συγγραφέας επιχειρεί να πείσει και να επηρεάσει τους αναγνώστες του σχετικά με τη δύναμη της Τεχνικής στην 6^η παράγραφο του Κειμένου Ι(«Η Τεχνική είναι δύναμη που έχει ως αντικείμενο της μόνο τη δύναμη, με την ευρύτερη σημασία της λέξης…Είμαστε αρκετά εξοικειωμένοι μ’ αυτό το φαινόμενο στις ολοκληρωτικές κοινωνίες»);

(μονάδες 15)

Β3α. «Η τεχνολογία προχωρεί ραγδαία. Είναι αδύνατον και ιστορικά ατεκμηρίωτο να ανακοπεί αυτή η εξέλιξη. Ποιες συνέπειες θα έχει αυτή η εξέλιξη για την ανθρώπινη ουσία μπορεί να εικάσουμε, χωρίς, όμως, με βεβαιότητα να προβλέψουμε. Ήδη η παγκοσμιοποίηση ξεγράφει ιδιαιτερότητες, ισοπεδώνει πολιτισμούς και τείνει να μεταβάλει τους ανθρώπους από αυτόνομες προσωπικότητες και να τους μεταποιήσει σε αριθμητικές μονάδες του παγκόσμιου συνόλου. Η από αιώνες συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία των ανθρώπων κωδικοποιούνται και προσφέρονται ως έτοιμα πακέτα συσκευασμένων προϊόντων. Τα πάντα τυποποιούνται ραγδαία και όχι στο απώτερο μέλλον θα μεταβάλουν τους ανθρώπους σε ομοιόμορφα κλωνοποιημένα όντα, αφού ευδοκιμήσει και μια άλλη, υπολανθάνουσα κλωνοποίηση, η οποία θα πολλαπλασιάζει ανθρώπους με τα ίδια αισθήματα, με τον ίδιο τρόπο σκέψης, με την ίδια συμπεριφορά. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπερβεί το μέτρον, να καταστεί «υβριστής» με την αρχαία σημασία της λέξης». Να ξαναγράψετε το συγκεκριμένο απόσπασμα του κειμένου Ι, αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις / φράσεις με άλλες, που να καθιστούν το ύφος περισσότερο οικείο.

(μονάδες 8)

β. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτημάτων στην 1η παράγραφο (του Κειμένου Ι) ως προς την οργάνωση του κειμένου και ως προς την αντίδραση του αναγνώστη;

(μονάδες 7)

ΣΥΝΟΛΟ: (μονάδες 15)

ΘΕΜΑ Γ

Με ποιους τρόπους το καθεστώς επιβάλλεται στους πολίτες στο Κείμενο ΙΙ; Πώς εκμεταλλεύεται την τεχνολογία για τον έλεγχο της ζωής των πολιτών και την εισβολή στο χώρο της ιδιωτικής τους ζωής και ποια είναι η χρήση της γλώσσας από το καθεστώς τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τη μορφή των λέξεων; Να εξηγήσετε την απόφαση του ήρωα μέσα στο κλίμα αυτό ν’ αρχίσει να κρατά ημερολόγιο. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας στηριζόμενοι σε συγκεκριμένα εκφραστικά μέσα/γλωσσικές επιλογές και αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο Κείμενο ΙΙ. Η απάντησή σας να μην υπερβαίνει τις 200 λέξεις.

(μονάδες 15)

ΘΕΜΑ Δ

Στην οργουελιανή εκδοχή του μέλλοντος, όπως φαίνεται από το Κείμενο ΙΙ, η τεχνολογία ισοπεδώνει κάθε ανθρώπινη αξιοπρέπεια στα πλαίσια μιας ασφάλειας που απορρέει αποκλειστικά από τον ανεξάντλητο έλεγχο των πολιτών, από τη διαρκή κι απάνθρωπη παρακολούθηση, που, όμως, δεν επιβάλλεται δια της βίας, αλλά είναι αποδεκτή, αφού η κρατική προπαγάνδα έχει πείσει τους πάντες για την αναγκαιότητά της. Στα πλαίσια μιας συζήτησης στην τάξη σας σχετικά με τις επιδράσεις της τεχνικής ανάπτυξης στην ανθρώπινη ζωή παρεμβαίνετε στη συζήτηση με ομιλία σας. Να επισημάνετε τους τρόπους με τους οποίους οι τεχνολογικές κατακτήσεις περιστέλλουν την ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου και να προτείνετε τρόπους θωράκισης του ανθρώπου απέναντι στον κίνδυνο της υποδούλωσής του από τα σύγχρονα τεχνικά μέσα. (350 – 400 λέξεις)

(μονάδες 30)

Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος

Διαβάστε ακόμα:

Νέα Ελληνικά Γ’ Λυκείου, Κριτήριο: Διαφήμιση – Καταναλωτισμός (Ν. Γλώσσα-Λογοτεχνία)

Νέα Ελληνικά Γ’ Λυκείου, Κριτήριο: «Ανθρώπινα δικαιώματα, Ανθρωπισμός, Εθελοντισμός» (με το νέο ΦΕΚ)

Νέα Ελληνικά Γ’ Λυκείου, Κριτήριο Αξιολόγησης: «Παιδεία-Εκπαίδευση» (με το νέο ΦΕΚ)

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Νέα Ελληνικά/Νεοελληνική Γλώσσα – Έκθεση Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr