Νέα Ελληνικά Λυκείου (Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία) – Θεωρία: Η παράγραφος / Τρόποι ανάπτυξης Παραγράφου
Συνήθως η κύρια ιδέα κάθε παραγράφου εκφράζεται περιληπτικά στη θεματική πρόταση. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ανάπτυξης της θεματικής περιόδου, προκειμένου να δοθεί στον αναγνώστη η δυνατότητα να καταλάβει με ακρίβεια, σαφήνεια και πληρότητα την κύρια ιδέα ή έννοια που εκφράζεται σ’ αυτή. Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι (μέθοδοι) ανάπτυξης των παραγράφων είναι με :
1) παραδείγματα 5)σύγκριση και αντίθεση
2) αιτιολόγηση 6)αναλογία
3) ορισμό 7) αιτία και αποτέλεσμα
4) διαίρεση 8) συνδυασμό μεθόδων
1) Με παραδείγματα (συχνά και με μαρτυρίες): αναπτύσσεται μια θεματική περίοδος αν το περιεχόμενο της χρειάζεται διευκρίνιση- επεξήγηση. Αυτά αντλούνται από α) την καθημερινή ζωή, β) την προσωπική εμπειρία, γ) τη φαντασία, δ) την ιστορία, τη μυθολογία, τη λογοτεχνία, τη θρησκεία, ε) από τον κοινωνικό, επιστημονικό, πολιτικό, οικονομικό κ.λπ. χώρο. Η επιλογή των παραδειγμάτων πρέπει να είναι εύστοχη και λειτουργική για να επεξηγούν, να διευκρινίζουν και να επιβεβαιώνουν τη θεματική πρόταση, χωρίς ωστόσο να αποβαίνει σε βάρος των αποδεικτικών στοιχείων της θεματικής πρότασης (ο ρόλος τους είναι ενισχυτικός). Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και η μαρτυρία, που μπορεί να είναι είτε γνωμικό /παροιμία είτε γνώμη καταξιωμένου ανθρώπου.
Εφαρμογή
Όσο πιο κοντά μας διαδραματίζεται ένα γεγονός, τόσο πιο ενδιαφέρον είναι. Για την αθηναϊκή εφημερίδα η διακοπή του ρεύματος στην Αθήνα είναι πρώτη είδηση, για τους «Τάιμς της Ν. Υόρκης» δεν είναι ούτε μονόστηλο. Οι δέκα πρόσκοποι που χάθηκαν στην Πάρνηθα είναι για μας σπουδαίο θέμα, ενώ οι εκατό Ινδοί στρατιώτες που χάθηκαν στα Ιμαλάια πάνε κατευθείαν στο καλάθι. Η έδρα της εφημερίδας ή του πρακτορείου ειδήσεων παίζει αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή και την ιεράρχηση των ειδήσεων. Για την τοπική εφημερίδα της Καλλιθέας πρώτο θέμα είναι ο θάνατος του δημάρχου της και όχι ο θάνατος του Μπρέζνιεφ. Το δεύτερο, λοιπόν, αστέρι της είδησης είναι η εγγύτητα.
(Έκφραση – Έκθεση, Β’ λυκείου, σ. 27 – Χ. Πασαλάρης, Μια Ζωή Τίτλοι)
ΠΡΟΣΟΧΗ: Τα παραδείγματα μόνο δεν αρκούν για να στηρίξουν την επιχειρηματολογία μας μπορούν απλά να συμπληρώσουν την τεκμηρίωση. Επομένως, η χρήση παραδειγμάτων πρέπει να γίνεται με μέτρο.
2. Αιτιολόγηση: Αν η θεματική πρόταση είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας παρακινήσει να ρωτήσουμε το «γιατί;», η μέθοδος ανάπτυξης θα είναι η αιτιολόγηση. Αποδεικνύουμε, λοιπόν, την αλήθεια της θεματικής περιόδου με σκέψεις που στηρίζονται σε διάφορες ορθές κρίσεις και με αξιόπιστα και λογικά επιχειρήματα.
Εφαρμογή
Η πολιτεία όμως διαθέτει μέσα παιδείας που τα άτομα δεν διαθέτουν. Γιατί η παιδεία σε μια κοινωνία χρειάζεται συντονισμό δραστηριοτήτων, μια ιεράρχηση αξιών, που μόνο μια υπερκείμενη εξουσία μπορεί να επιβάλλει. Γιατί η παιδεία κρυσταλλώνεται μέσα στην κοινή παράδοση ενός λαού και την παράδοση αυτήν, πιο μακρόβια από τα πρόσκαιρα άτομα, έχει τη δύναμη και το χρέος η πολιτεία να εγκολπωθεί και να διαφυλάξει.
Κ. Τσάτσος, «Πολιτική», Αθήνα, 1975
Προσοχή: Δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει η λέξη «γιατί» αλλά η αιτιολόγηση να εννοείται από τα συμφραζόμενα.
3. Ορισμός: στην περίπτωση που το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου υποβάλλει στον αναγνώστη την πιθανή ερώτηση «Τι είναι;» ή «Τι εννοεί με αυτό;» η παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί με ορισμό. Πρόκειται για διευκρίνιση του περιεχομένου ενός όρου, καθορισμό και έκθεση των κύριων γνωρισμάτων ή ιδιοτήτων μιας έννοιας.
Στους ορισμούς παρατηρούμε τα εξής ιδιαίτερα συστατικά:
- Οριστέα έννοια: Η έννοια που πρέπει να οριστεί.
- Προσεχές γένος: Η ένταξη της οριστέας έννοιας σε μια ευρύτερη έννοια –κατηγορία.
- Ειδοποιός διαφορά: Οι ιδιότητες της έννοιας που την κάνουν να ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες έννοιες που ανήκουν στο ίδιο γεγονός.
Επίσης, οι ορισμοί διακρίνονται:
α) ανάλογα με την έκταση σε σύντομους που εκτείνονται σε μερικούς στίχους, όπως είναι συνήθως οι ορισμοί λεξικών ή σχολικών εγχειριδίων, ή σε εκτεταμένους αν καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση.
β)ανάλογα με τον τρόπο που παρουσιάζουν την οριστέα έννοια σε αναλυτικούς όταν εκθέτουν κάποιο/α γνώρισμα/ατα της έννοιας ή σε συνθετικούς όταν περιγράφουν την διαδικασία της γένεσης- δημιουργίας μιας της οριστέας έννοιας από τα αναγκαία και ουσιώδη συστατικά του.
Εφαρμογή
Δοκίμιο (οριστέα έννοια) είναι ένα σύντομο, γραμμένο, ευπρόσιτο στο πλατύ κοινό κείμενο (προσεχές γένος), που αποτελεί μια απόπειρα να προσεγγίσει κανείς σε αρκετό βαθμό ένα θέμα κριτικής, επιστήμης, τέχνης, ηθών με γνώσεις και καλλιέργεια, χωρίς όμως να το εξαντλεί, γιατί τούτο θα απαιτούσε συστηματική και διεξοδική διερεύνηση, επομένως μια πολυσέλιδη πραγματεία(ειδοποιός διαφορά)…
-ως προς την έκταση είναι σύντομος και
-ως προς τον τρόπο παρουσίασης της οριστέας έννοιας είναι αναλυτικός
4. Διαίρεση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι που να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μία ιδέα, η πιο πρόσφορη μέθοδος για την ανάπτυξη της είναι η διαίρεση- το κομμάτιασμα του όλου στα μέρη του. Με αυτό τον τρόπο ένα όλον διχοτομείται στα επιμέρους είδη της.
Τα συστατικά στοιχεία μιας διαίρεσης αποτελούν:
- Η διαιρετέα έννοια: είναι ένα μια έννοια – ένα όλον
- Η διαιρετική βάση: αποτελεί το ουσιώδες και βασικό γνώρισμα βάσει του οποίου πραγματοποιείται η διαίρεση και επιβάλλεται να είναι ενιαία.
- Τα διαιρετικά μέλη / είδη: είναι αυτά στα οποία διαιρείται η διαιρετέα έννοια
Εφαρμογή
Ο πολιτισμός (διαιρετική έννοια) με βάση τα επιτεύγματα (διαιρετική βάση) έχει δύο όψεις την υλική και την πνευματική (διαιρετικά μέλη). Η πρώτη αποβλέπει στη εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών του ανθρώπου και περιλαμβάνει όλα τα ορατά επιτεύγματα του από τα ατελή παλαιολιθικά εργαλεία μέχρι την τηλεόραση και τους υπολογιστές. Η δεύτερη έχει στόχο να ικανοποιήσει τις πνευματικές ανησυχίες του ανθρώπου, να απαντήσει στα προαιώνια ερωτήματα του για τη ζωή, το θάνατο, τη φύση, την αλήθεια, την ελευθερία. Εκφράζεται κατά κύριο λόγο με τη θρησκεία, την επιστήμη και την τέχνη.
Ν. Φράγκος
5. Σύγκριση και αντίθεση: η θεματική περίοδος μπορεί να μας παρακινεί να επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και ιδέες. Στην περίπτωση αυτή αναπτύσσεται με τη μέθοδο της σύγκρισης και της αντίθεσης.
Εφαρμογή
Η νεότητα έχει έναντι της ωριμότητας ένα μεγάλο πλεονέκτημα: Δεν έχει ακόμη αποδεχθεί μια τελική και απαράλλακτη κοινωνική οπτική. Η θεώρηση της, όπως και η ίδια, είναι ακόμη υπό διαμόρφωση. Είναι λοιπόν ικανή να παρατηρεί τον αιώνιο αγώνα όχι βέβαια χωρίς πάθος (και τέτοιο διαθέτει απ’ τον καθένα περισσότερο), αλλά χωρίς αυτές τις σκληρές προκαταλήψεις που εμποδίζουν ακόμη και την απλή συζήτηση. Από μια ορισμένη ηλικία κι ύστερα, όταν ο χαρακτήρας του «παγώνει» ή «κρυσταλλώνεται», ο άνθρωπος, εκτός από ελάχιστες και φλογερές εξαιρέσεις, αιχμαλωτίζεται […] από την κοινωνική του κατάσταση και από τη δομή του πνεύματος του, που έτσι ή αλλιώς διαμόρφωσε. Είναι κλεισμένος στη φυλακή του. Όλη του η ενεργητικότητα, για να νιώσει και να δράσει, προσανατολίζεται σε μια μόνη γραμμή και στο εσωτερικό των ορίων που καθόρισε. Είναι λοιπόν κακός κριτής της κοινωνικής τάξης, γιατί είναι μέρος της.
Romain Rolland
6. Αναλογία: αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά, τότε πρέπει να αναπτυχθεί με αναλογία, δηλαδή με μία εκτεταμένη παρομοίωση.
Εφαρμογή
Η εξάπλωση μιας επιδημικής αρρώστιας γίνεται όπως και η εξάπλωση μιας πυρκαγιάς. Η φωτιά ξεκινάει από ένα περιορισμένο σημείο του δάσους και γίνεται καίγοντας τα γύρω ξερόχορτα. Ύστερα υψώνεται στα χαμηλά ξερόκλαδα των δέντρων, κατόπιν αναρριχάται απειλητική στα ψηλά φυλλώματα των κοντινών δέντρων και τέλος, βοηθούμενη από τον αέρα αρχίζει να παίρνει διαστάσεις, καταβροχθίζοντας με τις γλώσσες της τα δέντρα που βρίσκονται στην πορεία της. Κάπως έτσι, ξεφαντώνει και η επιδημία: αρχικά εμφανίζεται σ’ ένα δυο αρρώστους. Ύστερα κολλάει στους πιο ευαίσθητους ή λιγότερο υγιείς συγγενείς τους. Κατόπιν εισβάλλει στα μικρά παιδιά και στους γέρους της γειτονιάς. Τέλος, παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις σκορπίζοντας τρόμο, ρίγη, εμετούς και πυρετούς σε όλη τη χώρα.
Κ. Ν. Πετρόπουλος
7. Αιτίες και αποτελέσματα: αρχικά παρουσιάζεται η θέση μας, η αιτία (θεματική περίοδος) που οδηγεί τα πράγματα σε μία κατάσταση, σ’ ένα αποτέλεσμα και στη συνέχεια παραθέτουμε τα αποτελέσματα (σχόλια) μιας συγκεκριμένης αιτίας.
Μπορεί να συμβεί και το αντίθετο: διατυπώνουμε στη θεματική πρόταση μία συνέπεια /ένα αποτέλεσμα και στα σχόλια της παραγράφου εκθέτουμε τις αιτίες που προκαλούν το συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Εφαρμογή
Τα αποτελέσματα της δωρικής εισβολής δεν άργησαν να φανούν. Όπου εγκαταστάθηκαν οι Δωριείς, σταμάτησε κάθε πρόοδος, η τέχνη οπισθοδρόμησε και οι άνθρωποι ξαναγύρισαν στις πρωτόγονες συνθήκες. Τα αγγεία τώρα είναι χονδροειδή και μεγάλα με άτεχνες παραστάσεις ή απλά γεωμετρικά σχήματα. Η θαλασσοκρατία πέρασε στα χέρια των φοινίκων. Ακολούθησαν κύματα μεταναστεύσεων προς τα νησιά του Αιγαίου και τα μικρασιατικά παράλια.
Κ. Γρηγοριάδης
8. Συνδυασμός μεθόδων: χρήση δύο ή περισσότερων μεθόδων ανάπτυξης, καθώς η έκφραση δεν είναι δυνατόν να ακολουθεί αυστηρά τυπικούς κανόνες. Στην πράξη σπάνια συναντάμε ένα μόνο τρόπο ανάπτυξης.
Εφαρμογές
(Ορισμός, παραδείγματα): «Η γνώση ήτανε, και είναι πάντα, για το κάθε λογής κατεστημένο ένα δίλημμα, κάτι που γεννάει αντιδράσεις αντιφατικές και διφορούμενες. Από τη μια μεριά, το ξάπλωμα των γνώσεων και γενικότερα η πνευματική ανάπτυξη των ανθρώπων φαίνεται αναγκαία για την οικονομική διαδικασία τόσο στη φάση της παραγωγής όσο και στη φάση της καταναλώσεως: ο καλός τεχνίτης, ο καλός επαγγελματίας, ο καλός διευθυντής, ο καλός εφευρέτης χρειάζονται μόρφωση ˙ κι ο μορφωμένος άνθρωπος έχει πρόσθετες ανάγκες να ικανοποιήσει. Από την άλλη όμως μεριά, ο μορφωμένος άνθρωπος δε γίνεται μόνο καλό στέλεχος στην παραγωγή και καλός πελάτης στην κατανάλωση ˙ μέσα του ξυπνούν ερωτηματικά και προβληματισμοί, αναζητήσεις και αμφιβολίες για την οικονομική διαδικασία και για την ίδια τη δομή της κοινωνίας, που μπορούν να υποσκάψουν τα θεμέλια του κατεστημένου και να αποβούν μοιραία για την ύπαρξη του.»
Γιώργος Α. Κουμάντος, Οι κονσέρβες της σοφίας, εφημ. Το ΒΗΜΑ
(Ορισμός, διαίρεση): Πρόταση ονομάζεται το συντομότερο τμήμα του λόγου που εκφράζει μια σκέψη, μια επιθυμία, ένα συναίσθημα. Τα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενο τους είναι: α) προτάσεις κρίσεως, με τις οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη ή δίνεται μια πληροφορία β) προτάσεις επιθυμίας, με τις οποίες εκφράζεται μια επιθυμία, προσταγή, ευχή γ) προτάσεις επιφωνηματικές, με τις οποίες εκφράζεται ένα έντονο συναίσθημα και δ) προτάσεις ερωτηματικές όπου διατυπώνεται μια ερώτηση.
Χαρά Ανδρονίδη*
φιλόλογος
*Από το βιβλίο της Χαράς Ανδρονίδη: «Έκφραση – Έκθεση Β’ Λυκείου: Θεωρία & Διαγράμματα Θεμάτων», Εκδόσεις schooltime.gr
Διαβάστε ακόμα:
Νέα Ελληνικά Λυκείου (Ν. Γλώσσα & Λογοτεχνία): Η παράγραφος / Δομή της Παραγράφου
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Νέα Ελληνικά/Νεοελληνική Γλώσσα – Έκθεση Λυκείου
- Ο Πρόλογος, το Κύριο Θέμα και ο Επίλογος στην Έκθεση: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
- Έκφραση – Έκθεση: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης (από το ΚΕΕ)
- 70+ σημεία θεωρίας για μία ολοκληρωμένη επανάληψη στη Νεοελληνική Γλώσσα
- Χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό για την περίληψη γραπτού λόγου
- Το επικοινωνιακό πλαίσιο στη Νεοελληνική Γλώσσα: Δοκίμιο, άρθρο, ομιλία
- 250 Σχεδιαγράμματα Εκθέσεων για την Α’ τη Β’ και τη Γ’ Λυκείου
- Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
