Νέα Ελληνικά Λυκείου (Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία) – Θεωρία: Η παράγραφος / Δομή της Παραγράφου
Παράγραφος ονομάζεται το μικρό κομμάτι του γραπτού πεζού λόγου, το οποίο αποτελεί μια νοηματική ενότητα. Κάθε παράγραφος απαρτίζεται από δύο ή περισσότερες περιόδους, στις οποίες αναπτύσσεται η επιχειρηματολογία για μια επιμέρους ιδέα (σε σχέση με την κύρια ιδέα της έκθεσης ή του κειμένου. Κάθε μια διακρίνεται από την άλλη νοηματικά και μορφικά. Ωστόσο, οι παράγραφοι δεν είναι ανεξάρτητες σε μια έκθεση ή σ’ ένα κείμενο. Απεναντίας όλες μαζί οι παράγραφοι συνθέτουν την έκθεση.
Σημείωση:
√ Η έκταση μιας νοηματικά ολοκληρωμένης παραγράφου θα πρέπει συμβατικά να οριοθετείται μεταξύ 8 – 15 στίχων ˙ εξαίρεση αποτελεί η μεταβατική παράγραφος η οποία έχει συνδετικό χαρακτήρα γι’ αυτό συγκροτείται από λιγότερους στίχους.
√ Η παράγραφος αποτελεί τη μικρογραφία μιας δοκιμιακής έκθεσης.
√ Μια οργανωμένη, πειστική και λειτουργική παράγραφος χαρακτηρίζεται από σωστή δομή.
Αυτή συνίσταται: α) στη θεματική περίοδο
β) στις λεπτομέρειες / σχόλια
γ) στην κατακλείδα.
Δομή της παραγράφου:
- Θεματική πρόταση/περίοδος: εκφράζει την κύρια ιδέα της παραγράφου και τη θέση του συγγραφέα. Είναι σύντομη και περιεκτική, γεγονός που εξασφαλίζει λειτουργικότητα και σαφήνεια. Βρίσκεται, συνήθως, στην αρχή της παραγράφου. Στον επαγωγικό συλλογισμό όμως μπαίνει στο τέλος.
Η θέση της θεματικής περιόδου:
√ Στην αρχή: όταν προχωράμε παραγωγικά, αναλύοντας σε λεπτομέρειες κάτι γενικό.
Εφαρμογή:
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κυρίως η τηλεόραση συμβάλλουν στην αύξηση της νεανικής εγκληματικότητας. Ένα μεγάλο μέρος από το περιεχόμενο των μέσων αυτών αναφέρονται σε πράξεις βίας και εγκλήματος και οι πράξεις αυτές φτάνουν στα μάτια των νέων ανθρώπων, οι οποίοι αφομοιώνουν ασυνείδητα τις παραστάσεις αυτές, δεν τις επεξεργάζονται κριτικά και μερικές φορές προβαίνουν στη μίμηση τους. Ταυτόχρονα, υποβαθμίζεται στα μάτια τους η αξία της ζωής και σε μία δεδομένη στιγμή δε θα διστάσουν να την αφαιρέσουν από κάποιο συνάνθρωπό τους. Από την άλλη πλευρά, ο τρόπος που προβάλλει μία μερίδα του τύπου τους δράστες κάποιων εγκλημάτων, ηρωοποιώντας τους, είναι σίγουρο ότι θα βρει κάποιους νέους που θα ζήλευαν τη «δόξα» τους. Ας μην μας εκπλήσσει λοιπόν το γεγονός ότι διαβάζουμε στις ειδήσεις των εφημερίδων ή ακούμε από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση για κάποιους νέους που εγκλημάτησαν στην προσπάθειά τους να αναπαράγουν κάποιες σκηνές βίας που είδαν στην τηλεόραση.
Γ. Καψάλης
√ Στη μέση: όταν λειτουργεί σαν γέφυρα στα μισά της παραγράφου. Στην περίπτωση αυτή η θεματική πρόταση είναι συμπέρασμα για το μισό και πάνω μέρος της παραγράφου και συγχρόνως μια θέση για απόδειξη για το μισό και κάτω μέρος της παραγράφου.
Εφαρμογή:
Η ένταξη του θεάτρου σε θρησκευτικό πλαίσιο και η συνακόλουθη μοναδικότητα της θεατρικής παράστασης προϋποθέτουν τη μεγάλη λαϊκή συμμετοχή στις εκδηλώσεις αυτές δεν πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι το αθηναϊκό θέατρο έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει 17.000 θεατές, ένα σεβαστό δηλαδή ποσοστό του πληθυσμού της πόλης. Αν τώρα συνδυάσουμε αυτή την αθρόα προσέλευση των θεατών με τη μαρτυρία του Αριστοφάνη από την τελευταία δεκαετία του 5ου αιώνα, θα καταλάβουμε, γιατί το αρχαίο θέατρο είχε πολιτική σημασία. Στους Βατράχους του, ο μεγάλος κωμικός της αρχαιότητας υποστηρίζει ότι ο τραγικός ποιητής είναι δάσκαλος του λαού, και αυτό σημαίνει ότι διαμορφώνει ήθος (αυτή η συμβολή αποδίδεται κυρίως στον Αισχύλο) και οξύνει τη διανοητική και κριτική ικανότητα των πολιτών (αυτός ο ρόλος αποδίδεται κυρίως στον Ευριπίδη). Η λειτουργία του ποιητή συνίσταται, επομένως, στη διαπαιδαγώγηση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε προβλήματα της εποχής με τη βοήθεια του μύθου.
Έκφραση- Έκθεση Β΄ Λυκείου, σελ. 218
√ Στο τέλος: όταν προχωράμε επαγωγικά από τις λεπτομέρειες στην κεντρική ιδέα της παραγράφου.
Εφαρμογή:
Είναι αποφασιστικοί παράγοντες επαγγελματικής ευδοκίμησης το να διαθέτει ο άνθρωπος σωματικές, πνευματικές και ηθικές δυνάμεις ανάλογες με τις απαιτήσεις του επαγγέλματος του ˙ να ικανοποιείται οικονομικά από αυτό παράλληλα να έχει επαγγελματική συνείδηση, δηλαδή να γνωρίζει τις απαιτήσεις της επαγγελματικής δράσης και τα εφόδια που διαθέτει ο ίδιος για αυτή. Όλα αυτά συναπαρτίζουν τις βασικότερες προϋποθέσεις επιτυχίας στο επάγγελμα, όσο αυτή εξαρτάται από το ίδιο το άτομο.
Δ. Φαρμάκης
Εναλλακτικοί τρόποι έναρξης θεματικής πρότασης – περιόδου:
Λίγοι θα διαφωνούσαν με την άποψη ότι… Είναι γνωστό ότι… Δεν υπάρχει αμφιβολία… Είναι κοινός τόπος… Θα ήταν πλάνη, αν υποστήριζε κανείς ότι… Είναι γεγονός ότι… Είναι σαφές ότι… Αν ευρύνουμε την παρατήρηση μας… Κοινοτοπία τείνει να αποτελέσει η άποψη… Είναι ευρύτατα εδραιωμένη η άποψη… Δύσκολο, αν όχι αδύνατο, θα ήταν- να αντιτεθεί κανείς στην άποψη… Ελάχιστοι θα μπορούσαν να αρνηθούν ότι… Αποτελεί πραγματικότητα το γεγονός ότι… Κατά κοινή ομολογία… Υποστηρίζεται συχνά ότι… Λέγεται συχνά ότι…
- Σχόλια /λεπτομέρειες : αποτελούν την ανάπτυξη, το σχολιασμό, την ανάλυσητης θεματικής πρότασης. Στόχος τους είναι να αναπτύξουν, να διασαφηνίσουν, να επεξεργαστούν και να υποστηρίξουν την κεντρική ιδέα της θεματικής πρότασης. Βασικό πλεονέκτημα τους είναι η επάρκεια στην ανάπτυξη.
Διακρίνονται σε βασικές, που υποστηρίζουν άμεσα την κύρια ιδέα, και βοηθητικές, που αναπτύσσουν άμεσα τη βασική πρόταση, στην οποία ανήκουν, και έμμεσα τη θεματική πρόταση.
Εφαρμογή:
Θεματική πρόταση:Η συνηθισμένη μορφή φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική.
Βασική λεπτομέρεια: Ο φανατικός σε όλες τις εποχές είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος.
Βοηθητική λεπτομέρεια: Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο.
Βασική λεπτομέρεια: Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλά και τις καλόπιστες και ευγενικές παραχωρήσεις.
Βοηθητική λεπτομέρεια: Φρουρός συχνά ενός δόγματος που υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές όσο προχωρεί, τις χάνει ο ίδιος.
Κατακλείδα: Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός, αποθηριώνεται, για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους.
- Κατακλείδα: είναι η επιλογική πρόταση με την οποία κλείνει συνήθως η παράγραφος. Είναι ένα είδος ολοκλήρωσης ή επαναδιατύπωσης της θεματικής πρότασης. Είναι προαιρετική και χρησιμοποιείται κυρίως, όταν η ανάλυση είναι εκτενής για να διευκολύνεται η σύνδεση των παραγράφων.
1η Σημείωση: σε μια έκθεση ή σ’ ένα κείμενο η κατακλείδα πολλές φορές προετοιμάζει την περαιτέρω πορεία της γραφής και διευκολύνει τη σύνδεση των παραγράφων.
Εφαρμογή:
Με την έξαρση της βίας δοκιμάζεται η οικονομική ζωή μιας κοινωνίας. Πράγματι, σε συνθήκες έξαρσης αντικοινωνικών φαινομένων δεν είναι δυνατόν να επιδοθεί κανείς απερίσπαστα στη υλοποίηση του δημιουργικού του έργου. Μέσα σε κλίμα βιαιοτήτων και αντιδικιών δεν αναστέλλεται μόνο η παραγωγή και η διακίνηση οικονομικών αγαθών, αλλά απειλείται και η δομή του οικονομικού συστήματος, αφού η οικονομική δραστηριότητα αποθαρρύνεται ανησυχητικά. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι στο κλίμα αυτό της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας καθίσταται δυσχερής η οικονομική ανάπτυξη και η υλική πρόοδος γενικότερα.
Δ. Φαρμάκης
Εναλλακτικοί τρόποι έναρξης πρότασης – περιόδου κατακλείδας:
Αβίαστα λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα…/ συνοψίζοντας μπορούμε να συμπεράνουμε…/ γίνεται επομένως εύκολα αντιληπτό…/ εύκολα λοιπόν οδηγούμαστε στο συμπέρασμα…/ συμπερασματικά, έχει καταστεί σαφές…
2η Σημείωση : Οι παράγραφοι της έκθεσης στο κύριο μέρος δεν πρέπει να έχουν πάντα πρόταση – κατακλείδα, γιατί αυτονομούνται και αποκόβονται από την επόμενη. Είναι καλύτερα τη θέση της να παίρνει μια μεταβατική πρόταση ή περίοδος που θα επιτρέπει τη σύνδεση των παραγράφων.
*Από το βιβλίο της Χαράς Ανδρονίδη: «Έκφραση – Έκθεση Β’ Λυκείου: Θεωρία & Διαγράμματα Θεμάτων», Εκδόσεις schooltime.gr
Διαβάστε ακόμα:
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Νέα Ελληνικά/Νεοελληνική Γλώσσα – Έκθεση Λυκείου
- Ο Πρόλογος, το Κύριο Θέμα και ο Επίλογος στην Έκθεση: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
- Έκφραση – Έκθεση: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης (από το ΚΕΕ)
- 70+ σημεία θεωρίας για μία ολοκληρωμένη επανάληψη στη Νεοελληνική Γλώσσα
- Χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό για την περίληψη γραπτού λόγου
- Το επικοινωνιακό πλαίσιο στη Νεοελληνική Γλώσσα: Δοκίμιο, άρθρο, ομιλία
- 250 Σχεδιαγράμματα Εκθέσεων για την Α’ τη Β’ και τη Γ’ Λυκείου
- Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
