Νέα Ελληνικά Λυκείου (Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία): «Συνοχή»

Νέα Ελληνικά Λυκείου (Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία): «Συνοχή»

Συνοχή είναι η εξωτερική σύνδεση των νοημάτων του κειμένου, σε επίπεδο μορφής (μορφική – συντακτική σύνδεση), που επιτυγχάνεται με τη χρήση λεξικογραμματικών μέσων. Αναφέρεται, δηλαδή, στο σύνολο των γλωσσικών μέσων με τα οποία οι γλωσσικές μονάδες (προτάσεις, περίοδοι, παράγραφοι κ.λπ.) συνδέονται μεταξύ τους, ώστε να αποτελέσουν μεγαλύτερες/ευρύτερες ενότητες λόγου. Τα μέσα αυτά ανήκουν σε τρεις κατηγορίες:

Α) Γραμματικά:

Αναφορά: αφορά τη σχέση ενός κειμενικού στοιχείου με ένα άλλο που προηγείται ή έπεται (π.χ. με τη χρήση αντωνυμιών που αντικαθιστούν προηγούμενα ή επόμενα λεκτικά σύνολα).
Επανάληψη και έλλειψη: αφορά την παράλειψη μιας λέξης ή φράσης που μπορεί να εννοηθεί εύκολα απ’ όσα έχουν λεχθεί ή πρόκειται να λεχθούν. Σχετικά με την παράλειψη ή την επανάληψη μιας λέξης, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι σχετίζονται με τη “γνωστή” και με την “άγνωστη” πληροφορία. Δηλαδή, όταν η πληροφορία δόθηκε ήδη σε ένα κείμενο, τότε είναι δυνατόν η λέξη που κυρίως εμπεριέχει την πληροφορία αυτή να αντικατασταθεί με αντωνυμία ή με κάποια άλλη λέξη με συναφή σημασία, ή να παραλειφθεί, εφόσον η παράλειψή της δε δημιουργεί συντακτικό κενό και δε δυσκολεύει την κατανόηση· στην περίπτωση αυτή ανήκει και η αντικατάσταση του αόριστου άρθρου / αόριστης αντωνυμίας + ουσιαστικό (άγνωστη πληροφορία) από οριστικό άρθρο + ουσιαστικό (γνωστή πληροφορία).
Υποκατάσταση: αφορά την αντικατάσταση κάποιου κειμενικού στοιχείου από άλλα, που κατευθύνουν στην αναζήτηση των πρώτων (π.χ. οι μεν … οι δε, ο πρώτος … ο δεύτερος κ.λπ. ).
Σύζευξη: αφορά τη σύνδεση ενοτήτων λόγου με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων που δηλώνουν προσθήκη, αντίθεση, αιτία, χρόνο κ.λπ.

Β) Λεξιλογικά:

αφορούν τη σημασιολογική σύνδεση λέξεων (συνωνυμία, αντωνυμία, υπωνυμία, υπερωνυμία).

Γ) Φωνολογικά:

αφορούν τον επιτονισμό σε προφορικά κείμενα.

Η σύνδεση, λοιπόν, προτάσεων, περιόδων, παραγράφων, νοηματικών ενοτήτων – ανάλογα πως θα μας διατυπωθεί η ερώτηση – υλοποιείται με διάφορους τρόπους:

α) Με διαρθρωτικές – μεταβατικές λέξεις \ φράσεις ( συμβάλλουν στην οργάνωση – διάρθρωση – συνοχή του λόγου, με τη βοήθεια των οποίων – μαζί με την οργάνωση του κειμένου – αντιλαμβανόμαστε και τη συλλογιστική πορεία του κειμένου ) . Συγκεκριμένα, οι διαρθρωτικές – μεταβατικές λέξεις δηλώνουν:

Το αίτιο – αποτέλεσμα και την αιτιολόγηση : επειδή, διότι, γιατί, αφού, καθώς, εφόσον, έτσι, γι’ αυτό το λόγο, εξαιτίας αυτού, ως επακόλουθο, κατά συνέπεια, όπως προκύπτει, σύμφωνα με τα παραπάνω, ένας ακόμη λόγος, αποτέλεσμα, απόρροια, απότοκο όλων αυτών …

Το συμπέρασμα – ανακεφαλαίωση: επομένως, λοιπόν, συνεπώς, άρα, κατά συνέπεια, τελικά, ώστε, καταλήγοντας, ολοκληρώνοντας, συμπερασματικά, συνάγεται το συμπέρασμα, συγκεφαλαιώνοντας, επιλογικά, συνοψίζοντας, έτσι…

Την αντίθεση, την εναλλαγή και την εναντίωση: αν και, αντίθετα, εντούτοις, αλλά, όμως, ωστόσο, ενώ, μα, παρά, παρ’ όλο, απεναντίας, μολαταύτα, διαφορετικά, ειδάλλως, εξάλλου, αλλιώτικα, αλλιώς, ειδεμή, μάλιστα, έπειτα, ακόμα κι αν, εκτός τούτου, από την άλλη πλευρά, αντίθετα από την άλλη πλευρά, δε συμβαίνει όμως το ίδιο…

Το σκοπό: με στόχο, έτσι ώστε, για να, προκειμένου να…

Την εισαγωγή επεξήγησης – διασάφησης : δηλαδή, με άλλα λόγια, ειδικά, ειδικότερα, συγκεκριμένα, αναλυτικά, αναλυτικότερα, ήτοι, σαφέστερα, για να γίνω πιο σαφής, με όσα είπα προηγουμένως εννοούσα, αυτό σημαίνει…

Το παράδειγμα – τη διευκρίνιση : παραδείγματος χάριν ( π.χ. ), λόγου χάριν ( λ.χ. ), για παράδειγμα…

Τον όρο – προϋπόθεση: αν, εκτός κι αν, σε περίπτωση που, με την προϋπόθεση, υπό τον όρο ότι\να…

Την απαρίθμηση επιχειρημάτων, την εισαγωγή νέων ιδεών ( νέας ιδέας ) – προσθήκη \ πρόσθεση νοήματος σε άλλο – παράταξη ομοειδών νοημάτων : πρώτο, δεύτερο, κατ’ αρχάς, τελικά, επίσης, ομοίως, τέλος, επιπλέον, επιπροσθέτως-α, καταρχήν, τελικά, το επόμενο επιχείρημα \ θέμα που θα μας απασχολήσει, συμπληρωματικά, παράλληλα…

Τη χρονική σχέση \ ακολουθία νοημάτων ή την τοπική σειρά \ διαδοχή : τώρα, πριν, έπειτα, πρώτα, αρχικά, προηγουμένως, τέλος, ύστερα, αργότερα, όταν, καθώς, ήδη, όποτε, μόλις, αμέσως, εν τω μεταξύ, ταυτόχρονα, συγχρόνως, διαρκώς, στη συνέχεια, στην αρχή, παλαιότερα, στο παρελθόν, σήμερα, στον αιώνα μας \ εδώ, εκεί, επάνω, κάτω, μέσα, έξω, κοντά, μακριά, αριστερά, δεξιά…

Την αναλογία \ ομοιότητα: ομοίως, ανάλογα, σαν, όπως…έτσι και…

Τη γενίκευση: γενικά, ευρύτερα, είναι καθολικό το αίτημα, τις περισσότερες φορές…

Την έμφαση – τον επιτονισμό ενός νοήματος από άλλο : ιδιαίτερα, προπάντων, αναμφίλεκτα, αναντίρρητα, αναμφισβήτητα, το κυριότερο είναι…, είναι αξιοσημείωτο ότι…, θα ήθελα να τονίσω το εξής…, θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σας σε…, πράγματι, κατεξοχήν…

Τη διάζευξη ( την εναλλακτική λύση ): ή, είτε – είτε, ούτε – ούτε…

Την ταξινόμηση – τη διαίρεση: απ’ τη μια… απ’ την άλλη…, αφενός – αφετέρου…

Τη διάρθρωση του κειμένου: το άρθρο, η μελέτη, η εισήγηση, η ομιλία χωρίζεται σε χ μέρη: το πρώτο κτλ…

Την αντιστοιχία: ομοίως, αντίστοιχα, κατά τον ίδιο τρόπο …

Επίσης, η συνοχή επιτυγχάνεται και με άλλους τρόπους :

Με επανάληψη αυτούσιων ή διαφορετικά διατυπωμένων λέξεων, ονοματικών φράσεων, προτάσεων, παραγράφων.
Με αντωνυμίες: αντί της επανάληψης λέξης συχνά γίνεται χρήση της επαναληπτικής αντωνυμίας «αυτός – η – ο» , που αναφέρεται στα προσδιοριζόμενα ουσιαστικά των προηγούμενων προτάσεων. Πρόκειται και για την “εξωκειμενική” συνοχή, όταν συγκεκριμένες λέξεις του κειμένου, συχνά προσωπικές ή δεικτικές αντωνυμίες, παραπέμπουν έξω από το κείμενο, σε κάποια φωτογραφία συνήθως που το συνοδεύει, και η κατανόηση του κειμένου δεν είναι δυνατή χωρίς να ληφθεί υπόψη και το εξωκειμενικό σημείο αναφοράς.
Με ερωτοαπόκριση, κατά την οποία προηγείται κάποια ερώτηση κι ακολουθεί η απάντησή της.
Με οργάνωση του λόγου στον άξονα του χρόνου ή του χώρου.
Με διατήρηση ενιαίου ύφους στο λόγο ( ίδιο ρηματικό πρόσωπο, ίδια έγκλιση ).
Μέσω νοηματικής συγγένειας. Οι λέξεις μάλιστα που ανήκουν στον ίδιο χώρο και παρουσιάζουν νοηματική συγγένεια αποτελούν μια πολύ ενδιαφέρουσα κατηγορία: είναι οι οικογένειες των λέξεων που υφαίνουν το νοηματικό ιστό σε ένα κείμενο και δημιουργούν το ύφος του κειμένου.
Με τρόπο επιδοτικό ( υπερθεματισμός : τονισμός της δεύτερης έννοιας ): όχι μόνο …αλλά και, όχι μόνο…αλλά και να μην…
Συνοχή υπάρχει σε ένα κείμενο, ακόμα και όταν δεν υπάρχουν τα εξωτερικά σημάδια για τα οποία έγινε λόγος πιο πάνω. Η συνοχή αυτή επιτυγχάνεται με τις νοηματικές σχέσεις που συνδέουν τις λέξεις -φράσεις του κειμένου, με άλλα λόγια με τη λογική σύνδεση, τη λογική αλληλουχία των νοημάτων. (Επισήμανση : η συνεκτικότητα και η συνοχή κρίνονται έννοιες βοηθητικές για την επίτευξη της αλληλουχίας).

Βιβλιογραφία:

Βιβλίο του καθηγητή, Α΄ Λυκείου, σ. 186-189
Φάκελος Υλικού για τη Νεοελληνική Γλώσσα, «Εμείς και οι άλλοι».
Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα.
Νεοελληνική Γλώσσα, για το γυμνάσιο, τεύχ. Α΄, ενότητα 8, σ. 154-156, έκδ. 1998.
Έκφραση -Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 322-327.
Έκφραση -Έκθεση Β΄ Λυκείου, ενότητες “Είδηση” και “Σημειώσεις – Περίληψη” (έκδ, 1995).

Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος

Διαβάστε ακόμα:

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Νέα Ελληνικά/Νεοελληνική Γλώσσα – Έκθεση, Λογοτεχνία Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό 7. Λογοτεχνία

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr