Θα ήταν ενδεχομένως κοινότοπο να ορισθεί ο όρος «κοινωνία», καθότι τα πρίσματα από τα οποία εννοιολογείται, είναι ποικίλα. Είναι θεμιτό όμως να «σμιλευτούν» οι προεκτάσεις του κοινωνιοκεντρισμού προς τον πολίτη της σύγχρονης κοινωνίας. Συγκεκριμένα, ειδική μνεία αποσαφήνισης αξίζει στην κουλτούρα και τις ροπές της εκάστοτε Πολιτείας στο πλαίσιο της υπεράσπισης ή της αποθάρρυνσης του «παγκόσμιου πολίτη».
Για τον λόγο αυτό, είναι άξια αναστοχασμού η κοινωνική μελέτη επιτακτικά από διττή σκοπιά. Εν αρχή, από την πλευρά επιρροής της πολιτικής στα κοινωνικά αιτήματα και κατά δεύτερον, υπό το πρίσμα οριοθέτησης της παρρησίας – υπάρχει τελικά; – του πολίτη.
Στην πρώτη περίπτωση, η κοινωνία ανενδοίαστα εν πολλοίς τηρεί σιγή ιχθύος αποδεχόμενη τις πολιτικές νόρμες μέχρις ότου αυτές αποδειχθούν επιζήμιες για το κοινωνικό σύνολο, γεγονός το οποίο επιφέρει μεν ικανοποίηση των πολιτικών δρώντων υποκειμένων, προάγει δε την κοινωνική αποσάθρωση, υπονομεύοντας τα θεμέλια οιωνδήποτε θεσμών και συστημάτων. Στη δεύτερη περίπτωση, η «ισηγορία» που διέπει τον παγκόσμιο πολίτη, είναι περισσότερο επισφαλής παρά ακριβοδίκαιη στην «κοινωνία της γνώσης» και διόλου στην «κοινωνία της αφθονίας» αντίστοιχα.
Και στις δυο προαναφερθείσες περιπτώσεις η κοινή γνώμη ταλανίζεται μεταξύ δράσης και αδράνειας. Αυτό, διότι η κοινωνία του 21ου αιώνα χρήζει βελτιστοποίησης, ιδίως, στο πεδίο της … αλληλοπάθειας. Πιο ειδικά, – εφόσον επιθυμούμε τον εκδημοκρατισμό παντοιοτρόπως – συνιστά αδήριτη ανάγκη η εξάλειψη των κοινωνικών στερεοτύπων, της πόλωσης και των δήθεν ρεφορμιστικών τάσεων, που για ορισμένους αποτελούν το θεμέλιο λίθο κάθε στέρεης δημοκρατίας.
Με άλλα λόγια, το κοινωνικό σώμα σηματοδοτεί εξόφθαλμα την αδυναμία του να γεννήσει αντιστάσεις, και ως σύσταση και ως ατομικότητα. Ακόμη, απροκάλυπτα η κοινωνική ολιγωρία ευθύνεται για πληθώρα αρνητικών επακόλουθων, όπως η αποστασιοποίηση από την «προστασία του πολίτη», η χαλύβδινη – ενίοτε εμμονική ψηφιοποίηση των πάντων, η «κατασκευή» αναλφάβητων επαϊόντων, η επικράτηση του ωχαδελφισμού, ενώ, συνάμα, σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο αναμένεται η κοινωνική αλλαγή… ριζοσπαστικά (!) και μάλλον αδυνάτως, αλλά αυτεπάγγελτα από εντεταλμένους φορείς που εστιάζουν (;) αυστηρά στην κοινωνική συνοχή.
Είναι κατάφωρο, λοιπόν, ότι η σύγχρονη κοινωνία επιδέχεται εξευγενισμό και αναδόμηση, υπό το δεδομένο ότι εύκολα λοξοδρομεί από την ορθή άγουσα, εξαιτίας της ιλιγγιώδους ταχύτητας, που εμφορούνται τα σύγχρονα κοινωνικά δρώμενα. Προς επίρρωση αυτού, ασφαλώς η ευθύνη τοποθετείται και προς τον παθητικό πολίτη που χρήζει ενεργοποίησης. Για όλους του παραπάνω λόγους, η δεύτερη προϋπόθεση της αριστοτελικής αυτάρκειας της κοινωνίας «να μην υπάρχει απόλυτη ενότητα μεταξύ των πολιτών και της πόλεως», αποκτά επικαιρικό χαρακτήρα και είναι πιο διαχρονική από ποτέ.
Τάσος Τριανταφυλλόπουλος*
Φιλόλογος
