Στις 26 Απριλίου του 1986 στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ, που σήμερα ανήκει σε εδάφη της Ουκρανίας, πραγματοποιήθηκε μια δοκιμή από τους χειριστές στους ατμοστροβίλους για να βεβαιωθούν ότι το σύστημα ψύξης θα συνέχιζε να λειτουργεί σε περίπτωση μιας αναγκαστικής διακοπής λειτουργίας του αντιδραστήρα. Εκείνη η μέρα έμελλε να σημαδευτεί για το πρώτο ατύχημα της τάξης του μέγιστου προβλεπόμενου ατυχήματος στην Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών Γεγονότων.
Πώς λειτουργεί ένας πυρηνικός αντιδραστήρας
Πυρηνική σχάση ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία ένας ασταθής ατομικός πυρήνας χωρίζεται (σχάται) σε δυο ή περισσότερους πυρήνες και σε σωμάτια (όπως νετρόνια). Στα βαρύτερα στοιχεία η σχάση είναι εξώθερμη αντίδραση αποδίδοντας στο περιβάλλον ενέργεια ως ακτινοβολία γ και ως κινητική ενέργεια των θραυσμάτων. Συνοπτικά, σε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα σχάσης η ενέργεια που απελευθερώνεται από τη σχάση του πυρηνικού καυσίμου χρησιμοποιείται για την παραγωγή ατμού, με τον οποίο τίθεται σε λειτουργία ένας στρόβιλος που με τη σειρά του περιστρέφει μια γεννήτρια ηλεκτρικής ενέργειας.
Το χρονικό της καταστροφής
Στο πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας λειτουργούσαν τέσσερις αντιδραστήρες RBMK, ένα από τα πρώτα μοντέλα σοβιετικής σχεδίασης και το παλαιότερο μοντέλο που βρίσκεται σε χρήση έως σήμερα. Αυτό που δεν γνώριζαν τότε ήταν ότι το RBMK γίνεται εξαιρετικά ασταθές όταν η ισχύς πέσει σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Κατά τη διάρκεια της δοκιμής η ισχύς έπεσε σε πολύ χαμηλά επίπεδα, με το προσωπικό να προσπαθεί χειροκίνητα να την επαναφέρει σε υψηλότερες τιμές. Η απότομη αύξηση της ισχύος προκάλεσε δύο εκρήξεις, των οποίων η δεύτερη κατάστρεψε το περίβλημα του πυρήνα με αποτέλεσμα να σκοτωθούν οι χειριστές στην αίθουσα ελέγχου, και να εκλυθεί μια στήλη ραδιενεργού ατμού στην ατμόσφαιρα.
Τι ακολούθησε
Αρχικά το γεγονός υποβαθμίστηκε εσκεμμένα, με τη Σοβιετική Ένωση να ανησυχεί περισσότερο για τη δημόσια εικόνα της χώρας στο εξωτερικό παρά για τη γρήγορη και αποφασιστική ανταπόκριση στον όλεθρο. Η Σουηδία ήταν η πρώτη χώρα που ενημέρωσε τον κόσμο για την καταστροφή, αφού αρχικά η Σοβιετική κυβέρνηση αποφάσισε να κρατήσει την έκρηξη μυστική. Περίπου 36 ώρες μετά την έκρηξη, δόθηκε στους κατοίκους του Πριαπιάτ (απείχε 3 χιλ. από την έκρηξη) μία ώρα διορία προκειμένου να μαζέψουν τα υπάρχοντά τους και να μπουν στα λεωφορεία για να φύγουν μακριά. Μια εβδομάδα χρειάστηκε για να απομακρυνθούν πάνω από 130.000 κάτοικοι από τις γειτονικές περιοχές. Επίσης, ορίστηκε μια ζώνη απομόνωσης ακτίνας 30 χιλιομέτρων. Μια ζώνη που θα παρέμενε νεκρή στο χρόνο. Περισσότεροι από 600.000 Σοβιετικοί μεταφέρθηκαν στην περιοχή προκειμένου να εργαστούν εντατικά ώστε να μείνει ασφαλής ο υπόλοιπος κόσμος. Τρεις εθελοντές απάρτισαν μία ομάδα αυτοκτονίας για να αποσοβήσουν μια σειρά από θερμικές εκρήξεις που θα προκαλούσαν εκτίναξη ραδιενεργού υλικού στην ατμόσφαιρα και θα μόλυναν ακόμα μεγαλύτερη ακτίνα από την αρχική έκρηξη. Την ίδια ώρα, πιλότοι ελικοπτέρου με κίνδυνο της ζωής τους έριχναν σακιά με άμμο στην καρδιά του αντιδραστήρα θέλοντας να σβήσουν τον φλεγόμενο πυρήνα του.
Οι συνέπειες
Το δηλητηριώδες νέφος απλώθηκε σε μια έκταση χιλιάδων χιλιομέτρων, σε πάμπολλες περιοχές της Ευρώπης και του κόσμου, ενώ μέσω της βροχής η ραδιενεργή σκόνη μεταφέρθηκε σε φυτά και ζώα. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περίπου 8 εκατομμύρια πολίτες από την Ουκρανία, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία εκτέθηκαν στη ραδιενέργεια. Η χλωρίδα και η πανίδα στην περιοχή επηρεάστηκαν σημαντικά, 400 χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους, 100 χιλιάδες ήταν οι υποχρεωτικές εκτρώσεις, εκ των οποίων 2.500 τεχνητές εκτρώσεις πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα, ενώ συνέβησαν και χιλιάδες μεταλλάξεις.
Η έκρηξη διατάραξε σοβαρά τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στις γύρω περιοχές και είχε σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία. Επίσης, οι πολιτικές συνέπειες ήταν βαρύτατες, αφού όπως είπε και ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, το συγκεκριμένο πυρηνικό δυστύχημα ήταν η αρχή του τέλους της Σοβιετικής Ένωσης.
Το σήμερα
Ακόμα και σήμερα περίπου 6 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε περιοχές που είναι εκτεθειμένες σε ραδιενέργεια. Η ραδιενέργεια βρίσκεται στο φαγητό που τρώνε, στο γάλα και το νερό που πίνουν, τα πάρκα και τις παιδικές χαρές που παίζουν τα παιδιά, και στα ξύλα που καίνε για να μείνουν ζεστοί. Το δάσος κοντά στο σημείο της καταστροφής ονομάζεται «Κόκκινο Δάσος», γιατί τα υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας σκότωσαν τα δέντρα και κάλυψαν μεγάλες εκτάσεις με το έντονο κόκκινο χρώμα του νεκρού πεύκου. Τα ζώα που ζουν μέσα στην αποκλεισμένη ζώνη 30 χιλιομέτρων γύρω από το Τσερνόμπιλ έχουν υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας, αυξημένες γενετικές μεταλλάξεις και χαμηλό ποσοστό γεννήσεων. Το Πριπιάτ συνεχίζει να έχει υψηλά επίπεδα ρύπανσης και θα παραμείνει εγκαταλελειμμένο, αφού το πλουτώνιο χρειάζεται περισσότερα από 24.000 χρόνια για να μειωθεί η έντασή του μόλις στο μισό.
Τελικά, το εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ έκλεισε οριστικά το Δεκέμβριο του 2000, ύστερα από διεθνείς πιέσεις που δέχθηκε η κυβέρνηση της Ουκρανίας, υπό το φόβο νέων πιθανών εκρήξεων στους πεπαλαιωμένους αντιδραστήρες του. Στα τέλη του 2018 σφραγίστηκε οριστικά ο τέταρτος πυρηνικός αντιδραστήρα, που είχε καταστραφεί, από ένα γιγαντιαίο σκέπαστρο. Έχει σχεδιαστεί να αποτρέψει διαρροές ραδιενέργειας στα επόμενα 100 χρόνια.
Η πυρηνική ενέργεια είναι ένα όπλο στα χέρια της ανθρωπότητας που πρέπει να χρησιμοποιείται με σύνεση. Από τη μία συμβάλλει στην παραγωγή άφθονης ενέργειας για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά από την άλλη εμπεριέχει και απρόβλεπτους κινδύνους. Αποτελεί ένα δίκοπο μαχαίρι που αν δεν τη χειριστεί σωστά κανείς μπορεί να προκαλέσει ολέθριες συνέπειες.
Βιβλιογραφία:
- Nick Beresford, May 6 2019, The Chernobyl accident: 30 papers marking 30 years
- https://www.nationalgeographic.com/culture/topics/reference/chernobyl-disaster/
- Oleksandr Savochenko, November 29 2016, Ukraine moves giant new safety dome over Chernobyl
Παπουτσής Γρηγόρης*
Απόφοιτος του τμήματος Φυσικής Ιωαννίνων με εξειδίκευση στη φιλοσοφία των μαθηματικών από το ΕΚΠΑ.
Επικοινωνία: [email protected], 6981613616
