Ιστορία Γ’ Λυκείου: Πρόσφυγες από τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη (Προσφυγικό Ζήτημα)

Ιστορία Προσανατολισμού Γ’ Λυκείου – Α. ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (1821-1827) 3. Πρόσφυγες από τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη

Του Άρη Ιωαννίδη

Α. ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (1821-1827)

3. Πρόσφυγες από τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη

Ερωτήσεις σύντομης απάντησης:

Ποια πορεία ακολούθησαν οι Κρήτες πρόσφυγες από την αρχή της Επανάστασης έως το 1824;
Πώς συμπεριφέρθηκαν οι Κυκλαδίτες στους Χίους πρόσφυγες μετά την καταστροφή της Χίου από τους Τούρκους;
Ποια στάση κράτησε η ελληνική κυβέρνηση απέναντι στους Χίους πρόσφυγες που μεταφέρθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα;
Πώς ενήργησαν οι Χίοι πρόσφυγες μετά το 1822 και ποιο το αποτέλεσμα;
Ποιος ήταν ο προορισμός των Ψαριανών μετά την καταστροφή του νησιού τους;
Σε ποιες περιοχές κατευθύνθηκαν οι Ψαριανοί πρόσφυγες και ποιες ήταν οι αντιδράσεις των ντόπιων;
Ποιες ήταν οι συνθήκες εγκατάστασης των Ψαριανών προσφύγων στη Μονεμβασιά και την Αίγινα;
Τι γνωρίζετε για τον προσφυγικό συνοικισμό της Ερμούπολης Σύρου και την αντίδραση των ντόπιων στην αυξημένη προσέλευση προσφύγων στο νησί;

Απαντήσεις στις ερωτήσεις σύντομης απάντησης:

«Από τον πρώτο κιόλας χρόνο … τη διατροφή και περίθαλψή τους».
Μετά την καταστροφή της Χίου … οι Χίοι προσαρμόστηκαν εύκολα».
«Όσοι μεταφέρθηκαν στην Πελοπόννησο … της επικείμενης εκστρατείας του Δράμαλη».
«Η νοσταλγία για την ιδιαίτερη πατρίδα τους … προς τη Σάμο και τις Κυκλάδες».
«Τον Ιούνιο του 1824 … κατέφυγαν στο Ναύπλιο».
«Στις Κυκλάδες, όπου κυρίως … να εγκατασταθούν στη Μονεμβασιά».
«Η κυβέρνηση φρόντισε … δεν πιέζονταν, όπως άλλοι».
«Αξίζει να δούμε αναλυτικότερα … και των ορθόδοξων προσφύγων».

«Ερωτήσεις κλειστού τύπου, Σωστό/Λάθος:

Από την αρχή της Επανάστασης ένας μεγάλος αριθμός οπλοφόρων Κρητών κατέφυγαν στις Κυκλάδες.
Κάσιοι αλλά και Κρήτες πρόσφυγες στην Κάσο κατευθύνθηκαν σε άλλα νησιά του Αιγαίου, μετά την καταστροφή της από τον αιγυπτιακό στόλο το 1824.
Η άφιξη των Κρητών στο ανατολικό Αιγαίο προκάλεσε αναταραχή.
Ως τα μέσα της δεκαετίας του 1820, οι ένοπλοι Κρήτες πρόσφυγες είχαν αποβεί κυρίαρχοι σε βάρος των εγχωρίων στα νησιά όπου είχαν εγκατασταθεί.
Αρκετοί Κρήτες πρόσφυγες κατέφυγαν στην Πελοπόννησο.
Μετά την καταστροφή της Χίου, ο μεγάλος αριθμός Χίων προσφύγων που κατέφυγε στα Ψαρά προκάλεσε την έντονη δυσφορία των κατοίκων του νησιού.
Οι Ψαριανοί αρνήθηκαν να παράσχουν στους Χίους πρόσφυγες καταλύματα.
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί από τον μεγάλο αριθμό Χίων προσφύγων στα Ψαρά, μεγάλος αριθμός τους μεταφέρθηκε στην Κυκλάδες και την Πελοπόννησο.
Η προσαρμογή για τους Χίους πρόσφυγες στις Κυκλάδες ήταν ιδιαίτερα εύκολη, καθώς η διάθεση των Κυκλαδιτών απέναντί τους ήταν φιλική.
Όσοι από τους Χιώτες πρόσφυγες μεταφέρθηκαν στην Πελοπόννησο, βρέθηκαν στην πυρπολημένη Κόρινθο πεινασμένοι και χωρίς καμία περίθαλψη.
Η ελληνική κυβέρνηση έδειξε φροντίδα για όσους Χίους πρόσφυγες μεταφέρθηκαν στην Αθήνα, παρέχοντάς τους χώρους στέγασης και θέσεις εργασίας.
Η ελληνική κυβέρνηση διαμοίρασε του Χίους πρόσφυγες σε χωριά και κωμοπόλεις γύρω από την Αθήνα και κατόπιν ζήτησε από τους προκρίτους να τους φροντίζουν.
Τα μέτρα που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να βοηθήσει τους Χίους πρόσφυγες ατόνησαν μέσα σε ένα μήνα, γιατί έπρεπε να εξοικονομηθούν πόροι για την προετοιμασία της άμυνας, ενόψει της επικείμενης εκστρατείας του Δράμαλη.
Η νοσταλγία για την ιδιαίτερη πατρίδα τους και οι κακουχίες στην προσφυγιά ήταν οι λόγοι που ώθησαν τους Χίους πρόσφυγες να επιστρέψουν στο νησί τους μετά το 1822.
Όσοι από τους Χίους πρόσφυγες παρέμειναν στο νησί, μετά την επιστροφή τους, εργάστηκαν σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης, με σκοπό την αποκατάστασή τους στους τόπους που είχαν προσφύγει.
Μετά την αποτυχημένη επιχείρηση του Φαβιέρου, πολλοί Χίοι πρόσφυγες επέστρεψαν στο νησί τους.
Αρκετοί ήταν οι Ψαριανοί που κατέφυγαν στο Ναύπλιο μετά την καταστροφή του νησιού τους.
Οι Ψαριανοί στις Κυκλάδες αντιμετώπισαν παντού την ίδια αντίδραση από τους ντόπιους.
Στην Τήνο οι Ψαριανοί πρόσφυγες ήταν ευπρόσδεκτοι, η κοινότητα της οποίας μερίμνησε άμεσα για τη συντήρησή τους.
Στην Πάρο και την Άνδρο οι Ψαριανοί πρόσφυγες αντιμετώπισαν προβλήματα με τους ντόπιους.
Οι Σπετσιώτες δεν συμπεριφέρθηκαν ευσπλαχνικά στους Ψαριανούς πρόσφυγες, ενθυμούμενοι τους παλιούς ανταγωνισμούς μεταξύ των δύο νησιών.
Οι Ψαριανοί πρόσφυγες, μετά την αντίδραση των Σπετσιωτών στο ενδεχόμενο μόνιμης εγκατάστασής τους στο νησί των τελευταίων, αναγκάστηκαν να μετοικήσουν και, με κυβερνητική άδεια, να εγκατασταθούν στη Μονεμβασιά.
Η κυβέρνηση προκειμένου να διευκολύνει την εγκατάσταση των Ψαριανών προσφύγων στη Μονεμβασιά, όρισε να εισπράττουν ένα μέρος από τους φόρους της περιοχής και κατάρτισε κατάλογο των αιχμαλώτων Ψαριανών για την εξαγορά τους.
Η Αίγινα αποτέλεσε χώρο μόνιμης εγκατάστασης για πολλούς Ψαριανούς πρόσφυγες.
Οι Ψαριανοί πρόσφυγες απέφυγαν να αναπτύξουν μεγάλη δραστηριότητα στα κοινά θέματα της Αίγινας, αλλά και στις υποθέσεις του έθνους γενικότερα.
Οι Ψαριανοί πρόσφυγες ίδρυσαν σχολείο στην Αίγινα, διέσωσαν τα έθιμά τους και μέχρι τα μέσα του αιώνα διατήρησαν το κοινοτικό τους σύστημα.
Η Ερμούπολη της Σύρου ήταν ένας αυτοτελής και ακμαίος προσφυγικός συνοικισμός, ο οποίος βασίστηκε στην πρωτοβουλία των οικιστών του, χωρίς κυβερνητική αρωγή.
Η περιοχή πήρε το όνομα Ερμούπολη το 1825 από τους ντόπιους.
Η Ερμούπολη, από το 1821 έως το 1824, άρχισε να συγκεντρώνει Έλληνες πρόσφυγες απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας.
Η αθρόα προσέλευση πολλών προσφύγων στη Σύρο οφείλεται στη συμφόρηση που είχε επέλθει στα γειτονικά νησιά, στη θέση του λιμανιού και στην ουδέτερη στάση που τηρούσε το νησί στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης.
Οι ντόπιοι Συριανοί κατοικούσαν στην Άνω Σύρο, μαζί με τους νεοφερμένους.
Οι κτηματικές διαφορές αποτέλεσαν τον σημαντικότερο λόγο αντίδρασης των ντόπιων κατοίκων της Σύρου απέναντι στους πρόσφυγες.
Η διαφορά δόγματος μεταξύ των καθολικών ντόπιων και των ορθόδοξων προσφύγων δεν αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα διάστασης μεταξύ των Συριανών και των προσφύγων.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις κλειστού τύπου (Σωστό/Λάθος):

Λάθος
Σωστό
Λάθος
Σωστό
Σωστό
Λάθος
Λάθος
Σωστό
Σωστό
Σωστό
Λάθος
Σωστό
Σωστό
Σωστό
Λάθος
Λάθος
Λάθος
Λάθος
Σωστό
Σωστό
Λάθος
Σωστό
Σωστό
Σωστό
Λάθος
Σωστό
Σωστό
Λάθος
Σωστό
Σωστό
Λάθος
Σωστό
Λάθος

Πηγές/παραθέματα από την ΚΕΕ:

ΠΗΓΗ 1

Αίσθημα μεταβατικότητας διακατέχει τους Χίους πρόσφυγες του 1822

Η καθημερινή ζωή [των Χίων προσφύγων στην Ερμούπολη] διαμορφώνεται ομαλά. Και αυτό γιατί στην Ερμούπολη υπάρχει δουλειά όχι μόνο για τους πρώτους πρόσφυγες, αλλά και για όσους ακολουθούν. (…)

Ωστόσο, αυτή η ασφάλεια που δημιουργεί η εργασία δε διακατέχει όλα τα κοινωνικά στρώματα. (…) Μπορούμε να επισημάνουμε δύο σοβαρές εκδηλώσεις ανησυχίας. Και οι δύο οφείλονται στα ηγετικά στελέχη του εμπορικού κόσμου. Η πρώτη σχετίζεται με την εκστρατεία ανακατάληψης της Χίου, το 1827-1828, η οποία και απέτυχε. Η δεύτερη συνδέεται με την προσπάθεια ίδρυσης συνοικισμού στη δεξιά πλευρά του λιμανιού του Πειραιά. Και οι δύο προσπάθειες αποκαλύπτουν το βαθύτατο αίσθημα μεταβατικότητας που διακατείχε τους πρόσφυγες του 1822. «Ο καθείς κατοικεί και ζη εδώ», γράφει ένας Χιώτης της διασποράς που επισκέπτεται το 1833 την Ερμούπολη, «δια να κατοικήση και ζήση αλλού, ως να είχε τη βεβαιότητα, ότι θέλει ζήσει πολύν καιρόν ή ότι θέλει ευτυχήσει κατά τας ελπίδας του εις την γην της επαγγελίας» (Εφημερίδα Αθηνά, Ναύπλιο, 8 Απριλίου 1833).

Αγγελική Φενερλή, Ερμούπολη, η προσφυγούπολη του 1822, ό.π., σ. 194.

ΠΗΓΗ 2

Κρήτες πρόσφυγες στα νησιά του Αιγαίου

Πολλοί Κρήτες πρόσφυγες διεσώθησαν εις την Ελλάδα ιδίως μετά την αποτυχίαν της κατά τα μέσα του 1823 διοργανωθείσης εις την Κρήτην εκστρατείας, την οποίαν ενίσχυσαν χρηματικώς τινές των εν Πελοποννήσω Κρητών. Εις την νήσον Κάσον, από των αρχών της επαναστάσεως μέχρι της καταστροφής της νήσου υπό του αιγυπτιακού στόλου, είχον καταφύγει δύο χιλιάδες περίπου Κρήτες (…). Άλλοι αναφέρονται εν Τήνω (…). Επίσης πολλοί οπλοφόροι Κρήτες πρόσφυγες επέφεραν την αναρχίαν είς τινας νήσους του Αιγαίου, ιδίως εις την Νάξον, Πάρον, Σίφνον, Μήλον και Ίον. Αι νήσοι του Αιγαίου απετέλουν λοιπόν δια τους Κρήτας είτε άσυλον είτε γέφυραν, δια της οποίας έφευγον εκ της Κρήτης ή επέστρεφον εις αυτήν.

Απ. Βακαλόπουλος, ό.π., σ. 58.

Ερώτηση: Με βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό εγχειρίδιο σχετικά με τους Κρήτες και τους Χίους πρόσφυγες κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα και τα στοιχεία που θα αντλήσετε από τα πιο πάνω παραθέματα, να συγκρίνετε τις δύο ομάδες προσφύγων, α) ως προς τη νοοτροπία, β) ως προς τον τρόπο με τον οποίο εντάχθηκαν στις κοινωνίες των τόπων εγκατάστασής τους.

Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος

Διαβάστε επίσης: