Νέα Ελληνικά/Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Λυκείου, Συνεξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας – Λογοτεχνίας: Ο χρόνος στην αφήγηση α) Εξωκειμενικοί/εξωτερικοί & εσωτερικοί/εσωκειμενικοί χρόνοι
Εξωκειμενικοί/εξωτερικοί & εσωτερικοί/εσωκειμενικοί χρόνοι
Βασικό στοιχείο της αφήγησης είναι ο χρόνος. Διακρίνουμε (με βάση τους εξωτερικούς/εξωκειμενικούς χρόνους):
- τον χρόνο του πομπού (τη χρονική στιγμή που στέλνει ο πομπός/ομιλητής/συγγραφέας το μήνυμά του, δηλαδή την εποχή στην οποία ζει ο πομπός),
- τον χρόνο του δέκτη (τη χρονική στιγμή κατά την οποία ο δέκτης/ακροατής/αναγνώστης δέχεται το μήνυμα, δηλαδή την εποχή στην οποία ζει ο αναγνώστης, οπότε και δέχεται το μήνυμα),
- και τον χρόνο των γεγονότων (τη χρονική στιγμή κατά την οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα της αφήγησης).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα των παραπάνω είναι το εξής:
- χρόνος του πομπού: ο Όμηρος γράφει τα έπη του, κατά τη διάρκεια του 8ου αιώνα.
- χρόνος του δέκτη: κάθε εποχή που ο αναγνώστης διαβάζει τα έπη του Ομήρου.
- χρόνος των γεγονότων: ο 12ος αιώνας, όπου και διαδραματίζονται τα γεγονότα.
Σε μια αφήγηση πραγματικών γεγονότων, ο χρόνος του πομπού είναι πάντοτε μεταγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων, δηλαδή πρώτα συμβαίνουν τα γεγονότα και μετά κάποιος τα αφηγείται. Το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μπορεί να εκτείνεται σε λίγες στιγμές/ώρες/μέρες, σε μια ολόκληρη ζωή ή ακόμη και σε αιώνες. Σε μια αφήγηση πλαστών γεγονότων ο χρόνος του πομπού μπορεί να είναι και προγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων, δηλαδή ο πομπός να αφηγείται τα γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον. Ο χρόνος του πομπού, επίσης, δεν ταυτίζεται πάντα με τον χρόνο του δέκτη (π.χ. σε μια γραπτή αφήγηση).
Εκτός από αυτούς τους χρόνους, τους εξωτερικούς / εξωκειμενικούς σε σχέση με την αφήγηση, υπάρχουν και δύο εσωτερικοί / εσωκειμενικοί χρόνοι:
- ο χρόνος της ιστορίας, των γεγονότων /«αφηγημένος»/ πραγματικός/φυσικός χρόνος (χρονικά όρια μέσα στα οποία εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την ιστορία/story της αφήγησης σε συγκεκριμένη χρονολογική σειρά, μάλλον όπως αυτά εκτυλίχθησαν. Πραγματικός χρόνος, πρόκειται για τη φυσική διαδοχή, τη χρονική ακολουθία με την οποία έγιναν/εκτυλίχθησαν τα γεγονότα).
- και ο χρόνος της αφήγησης/ «αφηγηματικός»[1]/ο χρόνος του μύθου (Οριοθετείται από την έναρξη και το τέλος της αφήγησης. Χρονική σειρά/διαδοχή με την οποία παρουσιάζονται και διαρθρώνονται τα γεγονότα κατά την πορεία της αφήγησης, όπως παρουσιάζεται μέσα από τα «μάτια» του συγγραφέα, με διάφορους τρόπους και επιλεκτικά κατά τμήματα. Τα γεγονότα παρουσιάζονται στην αφήγηση συνήθως με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα από εκείνη με την οποία διαδραματίστηκαν στην ιστορία : άλλοτε αναφέρονται αναδρομικά, άλλοτε συμπυκνωμένα, ενώ μερικά ενδέχεται και να παραλείπονται. Πρόκειται για την ακολουθία των γλωσσικών σημείων που αναπαριστά τα γεγονότα αυτά και την παραβίαση της χρονικής σειράς τους. Ουσιαστικά ο χρόνος της αφήγησης είναι ψευδοχρόνος – νοείται, δηλαδή, ως ο χώρος που καταλαμβάνει το κείμενο πάνω στο χαρτί).
Συγκρίνοντας το χρόνο της αφήγησης με το χρόνο της ιστορίας, ως προς τη διάρκεια, μπορούμε να διακρίνουμε βασικά τις εξής περιπτώσεις:
α. Ο χ(ρόνος) της αφ(ήγησης) έχει μικρότερη διάρκεια από το χ(ρόνο) της ιστ(ορίας) (χ.αφ.<χ.ιστ.), όταν ο αφηγητής συμπυκνώνει το χρόνο και παρουσιάζει συνοπτικά, ακόμα και σε μια φράση, ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι επιταχύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.
β. Ο χρόνος της αφήγησης έχει μεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας (χ.αφ.>χ.ιστ.), όταν ο αφηγητής απλώνει/παρατείνει το χρόνο και παρουσιάζει αναλυτικά, ορισμένες φορές μάλιστα σε πολλές σελίδες, ένα γεγονός που διαρκεί ελάχιστες στιγμές. Με αυτό τον τρόπο επιβραδύνεται ο ρυθμός της αφήγησης. Εννοείται ότι η συμπύκνωση ή το άπλωμα του χρόνου εξαρτάται από την ιεράρχηση των γεγονότων και επομένως από το σκοπό της αφήγησης.
γ. Ο χρόνος της αφήγησης έχει την ίδια διάρκεια με το χρόνο της ιστορίας (χ.αφ. = χ.ιστ.), οπότε έχουμε τη λεγόμενη «σκηνή» που συχνά είναι διαλογική.
Τέλος, παρατηρούμε ότι ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να διαφέρει από τον πραγματικό χρόνο και ως προς τη συχνότητα, π.χ. υπάρχει η περίπτωση ένα γεγονός που συνέβη μια φορά να παρουσιάζεται στην αφήγηση περισσότερες από μία φορές. Στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε πανομοιότυπη επανάληψη· παρουσιάζεται επανειλημμένα το ίδιο γεγονός, αφηγημένο όμως κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο, ύφος, προοπτική.
Βιβλιογραφία:
- komvos.edu
- Στοιχεία θεωρίας και αφήγησης, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου.
- Έκφραση Έκθεση Α΄ Λυκείου, βιβλίο μαθητή (εμπλουτισμένο)(ebooks.edu.gr)
[1] Ο χρόνος της αφήγησης κατά κανόνα δεν συμπίπτει με τον χρόνο της ιστορίας. Υπάρχει συνήθως διαφορά ως προς τη χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα των γεγονότων. Μια ιστορία μπορεί να παρουσιάζεται σε ένα κείμενο από την αρχή της ή από τη μέση ή από το τέλος. Όταν η αρχή της αφήγησης συμπίπτει με την αρχή της ιστορίας, τότε χρησιμοποιούμε τον όρο ab ovo. Όταν η αφήγηση αρχίζει από τη μέση της ιστορίας, χρησιμοποιούμε τον όρο in medias res.
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Διαβάστε επίσης:
- Νέα Ελληνικά Γ΄ Λυκείου: Συνεξέταση Γλώσσας – Λογοτεχνίας: Μοντέλο Επιχειρηματολογίας Stephen Toulmin
- Νέα Ελληνικά Γ΄ Λυκείου, Συνεξέταση Γλώσσας – Λογοτεχνίας: «Ανάλυση του λογοτεχνικού χαρακτήρα»
- Νέα Ελληνικά Γ΄ Λυκείου, Συνεξέταση Γλώσσας – Λογοτεχνίας: «Τα σύμβολα στην ποίηση»
- Νέα Ελληνικά Γ΄ Λυκείου: Οι σιωπές/αποσιωπήσεις στην ποίηση, Συνεξέταση Γλώσσας – Λογοτεχνίας
- Νέα Ελληνικά Γ΄ Λυκείου: Λειτουργίες της γλώσσας – Δήλωση/συνυποδήλωση, Συνεξέταση Γλώσσας – Λογοτεχνίας
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Νέα Ελληνικά/Νεοελληνική Γλώσσα – Έκθεση, Λογοτεχνία Λυκείου
- Ο Πρόλογος, το Κύριο Θέμα και ο Επίλογος στην Έκθεση: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
- Έκφραση – Έκθεση: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης (από το ΚΕΕ)
- 70+ σημεία θεωρίας για μία ολοκληρωμένη επανάληψη στη Νεοελληνική Γλώσσα
- Χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό για την περίληψη γραπτού λόγου
- Το επικοινωνιακό πλαίσιο στη Νεοελληνική Γλώσσα: Δοκίμιο, άρθρο, ομιλία
- 250 Σχεδιαγράμματα Εκθέσεων για την Α’ τη Β’ και τη Γ’ Λυκείου
- Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό 7. Λογοτεχνία
