Η εννοιολογική προσέγγιση και αποσαφήνιση του όρου της Διαπολιτισμικής εκπαίδευσης πρόκειται για μια επίπονη και ιδιαίτερα σύνθετη διαδικασία. Η Διαπολιτισμική εκπαίδευση δεν επιδέχεται έναν καθολικό ορισμό ή κάποια μονομερή ερμηνεία και παράλληλα αφορά το σύνολο του εκπαιδευτικού συστήματος και των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα σε αυτό. Απορρέει από τους συνεχείς μετασχηματισμούς που υφίσταται η ελληνική κοινωνία και την καινούρια κοινωνική πραγματικότητα που έχει προκύψει, η οποία την αναγάγει σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία. Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση συνδέεται άρρηκτα με τις πολιτικές και τους θεσμούς του ελληνικού κράτους, με τη δράση των τοπικών κοινωνιών και των σχολικών οργανισμών καθώς και με το μικροεπίπεδο της σχολικής τάξης. Η Χατζησωτηρίου (2011) αναφέρει πως η διαπολιτισμική πολιτική σχετίζεται με τις πρακτικές και κατευθύνσεις που αναπτύσσει το κράτος, αλλά και με το πώς αυτές μετουσιώνονται και εφαρμόζονται στην εκπαιδευτική πράξη από τους αρμόδιους (εκπαιδευτικούς, ειδικό επιστημονικό προσωπικό και στελέχη εκπαίδευσης). Με άλλα λόγια, η διαχείριση της διαπολιτισμικότητας πραγματοποιείται σε κρατικό, σχολικό επίπεδο και σε επίπεδο τάξης. Σκοπός της, μεταξύ άλλων, θεωρείται η αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από την πολυπολυτισμικότητα, η απάντηση στις σύγχρονες προκλήσεις, όπως και η εξισορρόπηση ανάμεσα στη διαπολιτισμικότητα και τις επιδιώξεις/ιδανικά/ταυτότητα ενός οργανωμένου κράτους.
Η διαπολιτισμική εκπαίδευση διαμορφώθηκε με βάση τις νέες ανάγκες των κοινωνιών και των εκπαιδευτικών συστημάτων, σε αντιδιαστολή με τα ισχύοντα και μέχρι πρότινος αφομοιωτικά μοντέλα (μερική ή πλήρης αφομοίωση-ένταξη) ή πολυπολιτισμικά μοντέλα (απλή συνύπαρξη). Με την Διαπολιτισμικότητα τονίζεται η ανάγκη καλλιέργειας ενός εναλλακτικού πλουραλιστικού μοντέλου διαχείρισης διαφορετικών κοινωνικών/πολιτισμικών/γλωσσικών ομάδων με στόχο την ουσιαστική αλληλεπίδραση, συνεργασία και δραστηριοποίηση διαφορετικών ομάδων εντός ενός πλαισίου. Επιπρόσθετα, η Διαπολιτισμική εκπαίδευση προωθεί εκείνες τις πρακτικές και τις αρχές, μέσω των οποίων θα βελτιώσει τις διδακτικές μεθόδους, το σχολικό κλίμα, τη κουλτούρα και θα ενισχύσει τις δημοκρατικές αξίες, ώστε να καταστήσει τους εμπλεκόμενους ικανά άτομα να κοινωνικοποιηθούν, να εξελιχθούν μαθησιακά και να καλλιεργηθούν ολόπλευρα μέσα σε μια πολυπολιτισμική κοινότητα. Ταυτόχρονα, εξάρει την ισοτιμία των μορφωτικών κεφαλαίων του κάθε πολιτισμού, ενισχύει την παροχή ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών για όλους και αρνείται οποιαδήποτε μορφή απόρριψης, περιθωριοποίησης ή παρακώλυσης της ισότιμης και ενεργής συμμετοχής. Ουσιαστικά υποστηρίζει την ολική αναμόρφωση του εκπαιδευτικού, πολιτισμικού και κοινωνικού συγκείμενου.
Οι κύριοι άξονες στους οποίους εδράζεται η οικεία έννοια, σύμφωνα με τον Essinger (1990), είναι οι εξής:
Α) Η εκπαίδευση για ενσυναίσθηση: το άτομο χρειάζεται να «εκπαιδευτεί», ώστε να είναι θετικά διακείμενο απέναντι στο διαφορετικό και στα προβλήματά του και σταδιακά να φτάσει σε σημείο να κατανοεί τους άλλους.
Β) Η εκπαίδευση για αλληλεγγύη: το άτομο πρέπει να καλλιεργήσει μια συλλογική συνείδηση που θα υπερβαίνει τα στενά προσωπικά, φυλετικά και εθνικά όρια και θα αντιτάσσεται σε οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής αδικίας ή ανισότητας.
Γ) Η εκπαίδευση για έναν διαπολιτισμικό σεβασμό: το κάθε άτομο της «πολιτισμικής πλειοψηφίας» σε ένα κοινωνικό σύνολο ή κράτος είναι ανάγκη να καλωσορίσει το διαφορετικό και να έρθει σε αλληλεπίδραση μαζί του, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο το σεβασμό απέναντι του.
Δ) Η εκπαίδευση έναντι του εθνικιστικού τρόπου σκέψης, με την έννοια ότι το άτομο υπερνικά στερεότυπα και προκαταλήψεις για άλλες πολιτισμικές ομάδες, εξαλείφει την άγνοιά του για το διαφορετικό καθώς εξαιτίας τους παρακωλύεται η επικοινωνία με άλλους πολιτισμούς και ομάδες.
Εν κατακλείδι, η Διαπολιτισμική εκπαίδευση δεν περιορίζεται στον απλό εμπλουτισμό των γνώσεων για άλλους πολιτισμούς ή την στοιχειώδη συνύπαρξη τους, αλλά στην ουσιαστική αποδοχή και αλληλεπίδραση διαφορετικών πολιτισμών. Ακόμη, στην αξιοποίηση των ετερόκλητων στοιχείων τους, στην εποικοδομητική συνεργασία μεταξύ των ατόμων, στην καθιέρωση δημοκρατικών αξιών (ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, σεβασμός), στην αναδιάρθρωση των εκπαιδευτικών οργανισμών, στη χρήση μαθητοκεντρικών πρακτικών που προωθούν τη συμπερίληψη όλων των ατόμων και την ανταπόκριση στις μοναδικές ανάγκες του καθενός.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Μάμας, Χ. (2014). Συμπεριληπτική και διαπολιτισμική εκπαίδευση: δύο όψεις του ιδίου νομίσματος; Στο: Χ. Χατζησωτηρίου & Κ. Ξενοφώντος (Επιμ.), Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: προκλήσεις, παιδαγωγικές θεωρήσεις και εισηγήσεις, συλλογικό έργο. Εκδόσεις Σαΐτα: Καβάλα.
Σούλης, Σ. (2013). Διαπολιτισμικότητα και Συμπερίληψη. Στο: Δελτίο Εκπαιδευτικού Προβληματισμού και Επικοινωνίας της Σχολής Ι.Μ Παναγιωτόπουλου (ελληνικό εκπαιδευτήριο), τεύχος 51, σ. 19-23.
Χατζησωτηρίου, Χ. (2011). «Έρποντας» προς τη διαπολιτισμικότητα: Από τη μονοπολιτισμική πολιτική στο συμπεριληπτικό σχολείο. Στο: Π. Αγγελίδης, (Επιμ.). Παιδαγωγικές της συμπερίληψης. Αθήνα: Διάδραση.
Essinger, H. (1990). Interkultureller Erziehung in multiethnischen Gesellschaften. Die Bruecke, 52. 22-31.
Panayiotopoulos & Nicolaidou. (2007). At a crossroads of civilizations: multicultural educational provision in Cyprus through the lens of a case study, Intercultural Education, 18:1, 65-79, DOI: 10.1080/14675980601143769.
Παναγιώτου Νίκος*
Απόφοιτος Παιδαγωγικού
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Ειδικής Αγωγής
