Νεοελληνική Γλώσσα Λυκείου – Το επικοινωνιακό πλαίσιο στην περίληψη
Από το 2000 και μετά, η περίληψη αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εξέτασης των υποψηφίων – και όχι μόνο – στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Ανέκαθεν, υπήρχε το δίλημμα εάν πρέπει η περίληψη να έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας ομιλίας ή ενός άρθρου, σε περίπτωση βέβαια που ζητηθεί η ένταξή της σε κάποιο συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο. Στο σημείο αυτό δημιουργήθηκαν διάφορα μικροπροβλήματα, καθώς οι απόψεις διίστανται. Τι κάνουμε, λοιπόν, σ’ αυτές τις περιπτώσεις;
Σύμφωνα με τις Οδηγίες για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής στην Α΄ Λυκείου (2011), εστίαση στην περίληψη ως κειμενικό είδος μπορεί να γίνει, μόνο όταν συνδέεται με περιστάσεις που το απαιτούν, όπως για παράδειγμα περίληψη μιας εργασίας για ένα μαθητικό συνέδριο, το οποίο βέβαια ενδέχεται να εστιάζει σε κάποιο ενδιαφέρον, για τα παιδιά, ζήτημα. Μάλιστα, στο βιβλίο των Νέων Ελληνικών 2ου Κύκλου των ΕΠΑΛ τονίζεται το εξής: «Η περίληψη στα πλαίσια της έκφρασης – έκθεσης γράφεται για συγκεκριμένο σκοπό και έχει πάντα αποδέκτη. Γι’ αυτό καλό είναι να αποφεύγεται η τυποποιημένη εκφώνηση «Να γράψετε την περίληψη του κειμένου» και να υιοθετούνται πιο αναλυτικές διατυπώσεις ενταγμένες σε επικοινωνιακό πλαίσιο (παράδειγμα: Σε κυριακάτικη εφημερίδα δημοσιεύτηκε το παραπάνω άρθρο. Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενό του γράφοντας μια περίληψη 100 λέξεων)».
Η περίληψη είναι ξεχωριστό κειμενικό είδος με άλλα γνωρίσματα. Οπότε δεν είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούμε τα τυπικά εξωτερικά χαρακτηριστικά του ζητούμενου επικοινωνιακού πλαισίου που ενδεχομένως συνοδεύει την εκφώνηση της άσκησης (π.χ. προσφώνηση – αποφώνηση, τίτλος). Αν μάλιστα, φέρουμε στο μυαλό μας την εικόνα ενός μαθητή/τριας που εκφωνεί την περίληψη ενός κειμένου που διάβασε στο πλαίσιο μιας εργασίας ενώπιον των συμμαθητών του/της, αποκαλώντας τους «αγαπητοί συμμαθητές/τριες» κάθε άλλο παρά από φυσικότητα διακρίνεται. Πρόκειται για ένα στημένο σκηνικό που ποτέ δεν θα λάμβανε χώρα – πιστεύω – κατά τη διάρκεια του μαθήματος σε κάποια σχολική αίθουσα. Βέβαια, στο πλαίσιο μιας ομιλίας ή και εισήγησης στην παραγωγή λόγου τα πράγματα αλλάζουν, καθώς εκεί καλείται να εκφωνήσει μία ομιλία μπροστά σε ένα κοινό που ενδεχομένως αποτελείται από πολλά διαφορετικά πρόσωπα, όπως συμμαθητές/τριες, γονείς, καθηγητές, συμπολίτες, έφηβοι – βουλευτές κ.ά. Εκεί, η προσφώνηση απαιτείται. Μάλιστα, να τονίσουμε ότι στην περίληψη, θα αρκούσε, πιστεύω, μια αναφορά του στιλ: «Ένα άρθρο του … που διάβασα αναφερόταν…». Ούτε καν στα σχολικά βιβλία (και μάλιστα της Β΄ λυκείου που ασχολείται ιδιαιτέρως με το θέμα) δεν προβλέπεται, αλλά ούτε και προτείνεται κάτι ανάλογο. Ίσως, ο λόγος για τον οποίο τίθεται (ή προτείνεται να τεθεί) σε επικοινωνιακό πλαίσιο η περίληψη είναι προκειμένου να υπάρχει μία ποικιλία που θα «σπάει» τη μονοτονία μιας ρηχής και άχρωμης εκφώνησης, που απλώς θα ζητάει την περίληψη του δοθέντος κειμένου, αλλά και για να επηρεάσει το ύφος, δίνοντας παράλληλα νόημα για τον μαθητή. Ας θυμηθούμε σε αυτό το σημείο τι αναφέρει το σχολικό βιβλίο της Β΄ λυκείου: «Να κατανοήσουμε ότι ο σκοπός για τον οποίο γράφουμε την περίληψη επηρεάζει το λόγο μας, ανάλογα δηλαδή με το ποιος γράφει, σε ποιον απευθύνεται και για ποιο σκοπό μπορεί να έχουμε επίπεδο λόγου οικείο, περισσότερο επίσημο κ.ο.κ.).
Βέβαια, θέλω να πιστεύω πως στην περίπτωση που ο μαθητής/τρια επιλέξει την άλλη οδό και τελικά προσθέσει στην περίληψή του/της προσφώνηση-αποφώνηση ή και τίτλο, δεν θα στοιχίσει στην τελική του/της βαθμολόγηση, καθώς μάλιστα το επικοινωνιακό πλαίσιο τα τελευταία χρόνια αποτελεί ένα σταθερό μοτίβο στην παραγωγή λόγου.
Ας υποθέσουμε, λοιπόν, πως δίνεται η παρακάτω εκφώνηση: «Διαβάσατε το παραπάνω κείμενο σε έναν διαδικτυακό ιστότοπο και θέλετε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας, στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας, για το περιεχόμενό του». Εδώ, καλό θα ήταν να ανταποκριθούμε στο άμεσο επικοινωνιακό πλαίσιο που θέτει η εκφώνηση της περίληψης, χρησιμοποιώντας ανάλογες εισαγωγικές και καταληκτικές φράσεις – προτάσεις, όπως: «Διάβασα πρόσφατα ένα άρθρο του… σε
μία ιστοσελίδα στο διαδίκτυο, στο οποίο ο συγγραφέας αναφερόταν…» ή «Ένα άρθρο του… στο διαδίκτυο αναφερόταν…». Επίσης, ενδεικτικές καταληκτικές φράσεις – προτάσεις θα μπορούσε να ήταν: «Το άρθρο τελείωνε επισημαίνοντας…».
Άρης Ιωαννίδης*
Φιλόλογος
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τη Νεοελληνική Γλώσσα/Έκφραση – Έκθεση Λυκείου
Ο Πρόλογος, το Κύριο Θέμα και ο Επίλογος στην Έκθεση: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
- Έκφραση – Έκθεση: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης (από το ΚΕΕ)
- 50 σημεία θεωρίας για μία ολοκληρωμένη επανάληψη στη Νεοελληνική Γλώσσα – Έκφραση / Έκθεση
- 80+ επιλεγμένα κριτήρια αξιολόγησης για τη Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Λυκείου
- Χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό για την περίληψη γραπτού λόγου
- Το επικοινωνιακό πλαίσιο στη Νεοελληνική Γλώσσα: Δοκίμιο, άρθρο, ομιλία
- 250 Σχεδιαγράμματα Εκθέσεων για την Α’ τη Β’ και τη Γ’ Λυκείου
- Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
