Η γεωγραφική θέση της Τραπεζούντας την ανέδειξε σε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου. Οι εμπορικοί δρόμοι της ήταν προς Κωνσταντινούπολη, Κριμαία, Καύκασο, Δύση με διαμέσους τους Γενουάτες και Βενετούς εμπόρους. Ο δρόμος προς την Ανατολή περνούσε μέσα από Χαλδία και Τραπεζούντα. Σε αυτό βοήθησε και η ιστορική συγκυρία. Μετά την καταστροφή της Βαγδάτης από τους Μογγόλους, η Τραπεζούντα παρέμεινε ο μοναδικός σύνδεσμος ανάμεσα στους δρόμους των καραβανιών της Κεντρικής Ασίας, της Ευρώπης και Ρωσίας. Οι πανάρχαιοι εμπορικοί δρόμοι που περνούσαν μέσα από τις κοιλάδες των ποταμών Ευφράτη – Κάνη – Χαρσιώτη και Πυξίτη συνέδεαν τον Πόντο με Καύκασο, Συρία, Μεσοποταμία, Περσία, Ινδίες και Κίνα.
Μέσα από την Τραπεζούντα περνούσε ένα παρακλάδι του δρόμου του μεταξιού, γεγονός που συνέβαλε στην άνθηση του εμπορίου και της οικονομικής ευμάρειας της πόλης. Ήταν ο βασικός δρόμος του εμπορίου με τους άραβες κατά τον 8ο – 10ο αιώνα. Η Τραπεζούντα και όλη η Χαλδία το 10ο αιώνα συσσωρεύουν όλες τις εισαγόμενες από την Ανατολή αρωματικές ουσίες, όπως κανέλλα, πιπέρι, μύρο, μπαχαρικά και αρωματικές ουσίες. Ενώ η Κερασούντα είναι κέντρο διαμεσολαβητικού εμπορίου, όπου έφταναν τα λινά από τις παρευξείνιες περιοχές.
Από την Τραπεζούντα ξεκινούσε ο δρόμος προς την Περσία και την Κεντρική Ασία, και από εκεί στην Κίνα. Επίσης τον Εύξεινο Πόντο με τη Ρωσία και τον Καύκασο. Οι άρχοντες της Τραπεζούντας αποκόμιζαν τεράστια κέρδη από το διεθνές και εσωτερικό εμπόριο.
Στην Τραπεζούντα συνέρρεαν έμποροι από την Ιβηρία, τη Μεσοποταμία, τη Συρία. Στην πόλη δραστηριοποιούνταν έμποροι από την Κωνσταντινούπολη, Αρμένιοι, Τσερκέζοι, Εβραίοι, Κόλχες, και οι κάτοικοι της Κριμαίας. Από την Τραπεζούντα μεταφέρονται στην Ανατολή μπροκάρ, τσόχινα και λινά υφάσματα και το περίφημο ελληνικό σατέν.
Μεγάλα κέρδη πρόσφερε και η αυξημένη ζήτηση για τα μεταλλεύματα και μέταλλα , ιδιαίτερα για τα θειικά άλατα για τα οποία υπήρχε μεγάλη ζήτηση από τους Ιταλούς.
Την εμπορική αναβάθμιση των δρόμων του Πόντου ευνόησε η γενική αλλαγή των λεβαντίνικων εμπορικών δρόμων. Το 1258 οι Τάταροι καταστρέφουν τον εμπορικό δρόμο που ακολουθούσαν μέχρι τότε οι Λεβαντίνοι: παράλιος δρόμος Συρίας-Μικράς Ασίας-Βαγδάτη. Χαριστική βολή για αυτόν τον θαλάσσιο δρόμο της Ανατολικής Μεσογείου ήταν η πτώση των τελευταίων σταθμών των Σταυροφόρων και η απαγόρευση του πάπα κάθε εμπορικής συναλλαγής με την περιοχή.
Το εμπόριο καραβανιών μέσα από τον Πόντο φτάνει σε μεγάλη ακμή στα τέλη του 13ου αιώνα. Οι μεταρρυθμίσεις του Hasan-Khan βάζουν τα θεμέλια του εντατικού εμπορίου των καραβανιών. Στην πόλη Ταμπρίζ χτίζεται μια ολόκληρη εμπορική συνοικία με 24 καραβάν-σαράι, 1500 μαγαζιά και εκατοντάδες εργαστήρια. Ο πιο εύκολος και σύντομος δρόμος προς το Ταμπρίζ περνούσε μέσα από την Τραπεζούντα. Παράλληλα η Τραπεζούντα διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με Κριμαία και Ρωσία.
Στα τέλη του 13ου και στις αρχές του 14ου αιώνα είναι τόσο ισχυρές οι εμπορικές σχέσεις της Τραπεζούντας με την Περσία, ώστε συνενώθηκαν τα συστήματα μονάδων μέτρησης βάρους και σταθμών των δυο πρωτευουσών. Έτσι η Τραπεζούντα έγινε το μεγαλύτερο κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου σε όλη τη Μαύρη θάλασσα. Σ΄ αυτό συνέβαλε και η ασφάλεια των δρόμων των καραβανιών, καθώς ο Hasan-Khan εξασφάλισε με σειρά νόμων την καταπολέμηση της ληστείας.
Η εμπορική αυτή οδική αρτηρία, η οποία συνέδεε την Ανατολή και Δύση, από την Κίνα μέσω Ταμπρίζ ως την Τραπεζούντα μπορούσε να λειτουργήσει όταν την ασφάλεια των καραβανιών εξασφάλιζαν οι Χάνοι με την pax tatarica. Τα έσοδα από τους φόρους που εισέπρατταν οι τοπικοί άρχοντες, ήταν ένα ισχυρό κίνητρο για την ασφαλή διέλευση των καραβανιών από τα εδάφη τους.
Όταν άρχισε η εξασθένιση του κράτους των Ιλχανιδών, το εμπόριο με την Ανατολή περιορίζεται και αυξάνεται το εμπόριο με τα τοπικά προϊόντα του Πόντου.
Τον 15ον αιώνα η επικοινωνία με την Ανατολή ξανανθίζει, αλλά τώρα μπαίνουν στο παιχνίδι και άλλες πόλεις του Πόντου, η Σινώπη, η Αμισός, καθώς και η Προύσα και το Σοχούμ.
Από πού ακριβώς περνούσε αυτός ο δρόμος; Περνούσε από τα ποντικά όρη και συγκεκριμένα από το φαράγγι Ζυγό. Συνέχιζε από Αργυρούπολη – Βαϊβέρτη – Ερζερούμ. Εναλλακτικά μέσω Ερζιντζάν. Όλο το ταξίδι από την Τραπεζούντα στην Ταμπρίζ διαρκούσε για ένα ταξιδιώτη με άλογο 12-13 μέρες, ενώ για ένα καραβάνι 30-32 μέρες.
Ένας έφιππος έκανε τη διαδρομή Κερασούντος- Τραπεζούντας σε 3 μέρες, Κερασούντος –Σαμψούντας 4 μέρες, Σαμψούντας- Σινώπης 4 μέρες, , Σινώπη-Κασταμονή 3 μέρες. Ολόκληρη η διαδρομή Σινώπη- Τραπεζούντα διαρκούσε 11 μέρες και ως την Κασταμονή 14 μέρες. Η διαδρομή από Τραπεζούντα 20 μέρες. Οι διαδρομές αυτές ισχύουν για έναν έφιππο, οι διαδρομές των καραβανιών διαρκούσαν πολύ περισσότερες μέρες.
Τον κύριο εμπορικό άξονα Τραπεζούντας-Ταμπρίζ, διέσχιζε ο βόρειος δρόμος της Ανατολίας. Περνούσε κατά μήκος του ποταμού κελκίτ και συνέδεε την Κασταμονή και Νίκσαρ με τη Βαϊβέρτη, στην περιοχή του Ερζιντζάν ενωνόταν με τους δρόμους προς το Σεβάς και Τοκάτη – Αμάσεια.
Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος
