Είναι πασίγνωστα στο ελληνικό -και όχι μόνο – αναγνωστικό κοινό τα δυστοπικά αριστουργήματα “1984”του Τζ. Όργουελ και “Θαυμαστός, καινούργιος κόσμος” του Αλντους Χάξλει. Δεν είμαι όμως τόσο βέβαιος αν είναι γνωστό, τουλάχιστον στην Ελλάδα, το έργο του Αμερικανού Νομπελίστα Σίνκλερ Λιούις “Δεν γίνονται αυτά εδώ” (“It can’t happen here”) το οποίο εκδόθηκε το 1935, εποχή της ανόδου του φασισμού και του ναζισμού στην Ευρώπη. Το ζήτημα που θέτει ο Λιούις, ο πρώτος Αμερικανός συγγραφέας που έχει πάρει (1930) Νόμπελ Λογοτεχνίας (το 1926 του είχε απονεμηθεί και το βραβείο Πούλιτζερ, το οποίο, όμως, αρνήθηκε) είναι απλό: Θα μπορούσε να επικρατήσει ένα φασιστικό, απολυταρχικό καθεστώς σε μια δημοκρατία όπως οι Η.Π.Α. του Μεσοπολέμου; Ναι, μας απαντάει. Και χωρίς ίχνος θεωρητικολογίας, αλλά, ταυτόχρονα, και χωρίς καμιά απολύτως αφελή προσέγγιση, μας αναπτύσσει ένα μυθιστορηματικό σενάριο για το πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο.
Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Καστανιώτης”: “Το μυθιστόρημα “Δεν γίνονται αυτά εδώ” του Σίνκλερ Λιούις είναι μια λογοτεχνική προειδοποίηση για την εύθραυστη φύση της δημοκρατίας. Ο Αμερικανός συγγραφέας, ο πρώτος που τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ, περιγράφει πώς ο ολοκληρωτισμός θα μπορούσε να κυριαρχήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ματιά του είναι διαπεραστική και διορατική, ικανή να προκαλέσει την αγωνία και στον σημερινό αναγνώστη. Οι βασικοί πρωταγωνιστές είναι ένας μαχητικός δημοσιογράφος, ο Ντορέμους Τζέσαπ, και ο γερουσιαστής Μπαζ Γουίντριπ, ένας δημαγωγός που καταφέρνει να εγκαθιδρύσει στη γη της ελευθερίας ένα φασιστικό καθεστώς, ένα σύστημα εξουσίας που βασίζεται στη βία και την τρομοκρατία. Το βιβλίο είναι μια έξοχη πολιτική σάτιρα που μετεξελίσσεται σε μια εκτεταμένη δυστοπία: ένας εκλεγμένος πρόεδρος μετατρέπεται σε δικτάτορα για να σώσει το έθνος από την απάτη της κοινωνικής πρόνοιας, την εγκληματικότητα, το σεξ και τον φιλελεύθερο Τύπο. Το μυθιστόρημα γράφτηκε στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, την περίοδο που οι ΗΠΑ βυθίζονταν στην οικονομική ανασφάλεια και στην Ευρώπη αναδυόταν το ναζιστικό σκότος. Έχοντας χαρακτηριστεί «ένα μήνυμα προς τους σκεπτόμενους Αμερικανούς», όταν εκδόθηκε το 1935, το “Δεν γίνονται αυτά εδώ” παραμένει ένα έργο ανατριχιαστικά επίκαιρο.”
Ο “Μπαζ” είναι αγαπητός -αρχικά- στον λαό. Είναι μορφωμένος. Έχει μάλιστα, γράψει και ένα βιβλίο, το “Ώρα Μηδέν”, με τις αρχές και τις θέσεις του. Έχει την υποστήριξη ενός φονταμελιστή ιεροκήρυκα και μιας “πατριωτικής” οργάνωσης. Δημιουργεί τους ΜΜ (Minute Men), κατά το πρότυπο των SS, την αυλή του και την προπαγάνδα του. Εκλέγεται υποσχόμενος 5.000 δολάρια κάθε χρόνο για κάθε οικογένεια – κάτι που ποτέ δεν υλοποίησε – θέλει να εισβάλει στο Μεξικό, να γίνει αυτοκράτορας όλης της ηπείρου της Αμερικής, καίει βιβλία, δημιουργεί το δόγμα του “κορπορατισμού” (corporation = εταιρεία) φυλακίζει ή εξαφανίζει όχι μόνο τους πολιτικούς του αντιπάλους, αλλά και φίλους που τον έφεραν στην εξουσία. Νιώθει πανίσχυρος.
Και η Δημοκρατία; Αυτή, έχει έναν δημοσιογράφο: τον Ντορέμους Τζέσαπ. Γράφει στην εφημερίδα του για την νέα διακυβέρνηση, συλλαμβάνεται, φιμώνεται, φυλακίζεται, βασανίζεται, εκτοπίζεται. Αλλά δεν εκμαυλίζεται. Παράλληλα, βλέπουμε και τις προσπάθειες και άλλων πολιτικών ομάδων (κομμουνιστές, αναρχικοί, φιλελεύθεροι, κλπ) να απαλλαγούν από τον “Μπαζ”. Κι εδώ, έρχεται η κριτική του Λιούις για την συνειδητοποίηση της συνευθύνης, η έλλειψη της οποίας επέφερε το φαινόμενο “Μπαζ”.
Δεν θα ήθελα να επεκταθώ περισσότερο στην πλοκή του βιβλίου. Αυτή τη χαρά θα την αφήσω στον αναγνώστη ο οποίος, μέσα από την εύστοχη και γλαφυρή περιγραφή του Σινκλέρ Λιούις, μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Νίκο Α. Μαντή, θα δει πώς μπορεί να γεννηθεί, να θεριέψει αλλά και να νικηθεί το τέρας του φασισμού. Στην Ελλάδα, κυκλοφορεί από το 2016 από τις εκδόσεις “Καστανιώτης”.
Αχιλλέας Ε. Αρχοντής*
Οικονομολόγος – Φοροτεχνικός (μέλος της Association of International Accountants – A.I.A.)
