Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες αυτοαποκαλούνται «βασιλείς των Ρωμαίων» και διαφύλαξαν μέχρι την πτώση το 1453 ζηλότυπα αυτόν τον τίτλο. Ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου συγκεντρώνει στα χέρια του και τις τρεις εξουσίες: νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική. Είναι ο εκλεκτός του Θεού και η εξουσία του πηγάζει τόσο από τον Θεό, όσο και από τον λαό.
Η κληρονομική διαδοχή δεν ήταν κανόνας δικαίου, απεναντίας «κάθε ορθόδοξος πολίτης μπορούσε να αποβλέπει στον θρόνο». Δύο ήταν οι προϋποθέσεις, να είναι ορθόδοξος και αρτιμελής.
Στο Βυζάντιο στον θρόνο ανέβηκαν βασιλείς από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Βασίλευσαν 88 βασιλείς και από αυτούς οι μισοί και παραπάνω δεν είχαν φυσικό θάνατο. Πέντε από αυτούς τυφλώθηκαν, 5 έπεσαν στο πεδίο των μαχών, άλλοι υποχρεώθηκαν να κλειστούν σε μοναστήρι. Οι υπόλοιποι δολοφονήθηκαν ή ακρωτηριάστηκαν. Πολλοί Βασιλόπαιδες ευνουχίστηκαν για να μην διεκδικήσουν τον θρόνο, καθώς η σωματική ακεραιτότητα ήταν όρος απαράβατος της ανόδου στον βασιλικό θρόνο. Ο αυτοκράτορας είχε τη δυνατότητα να ορίζει συναυτοκράτορα, μάλιστα επί Ρωμανού Α΄ ήταν πέντε.
Τα βασιλικά σύμβολα είναι τα κόκκινα πέδιλα, η χλαμύδα και το στέμμα. Χρώμα το πορφυρό. Τα πορφυρά ρούχα δεν είχε κανείς άλλος το δικαίωμα να τα φοράει, παρά μόνον τα μέλη της βασιλικής αυλής. Με πορφυρή μελάνι υπογράφει, σε πορφυρένιο δωμάτιο κοιμάται.
Ένα από τα δωμάτια όπου έμεναν τα μέλη της οικογένειάς του λεγόταν «Πορφύρα». Η οροφή του δωματίου αυτού είχε σχήμα πυραμίδας. Οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι από πορφυρά μεταξωτά υφάσματα, τα πατώματα ήταν επενδυμένα με μάρμαρο σε χρώμα πορφυρό. Το δωμάτιο αυτό μάς το περιγράφει η Άννα Κομνηνή στην Αλεξιάδα της. «Είναι δε η πορφύρα ένα δωμάτιο του παλατιού, από το δάπεδο ως το πάνω μέρος των τοίχων σχηματίζει ένα τέλειο τετράγωνο, ενώ η οροφή του έχει σχήμα πυραμίδας. Προς το μέρος της θάλασσας βλέπει στο λιμάνι, όπου είναι στημένοι οι πέτρινοι ταύροι και οι λέοντες. Το δάπεδο είναι όλο στρωμένο με μάρμαρο κι οι τοίχοι επίσης έχουν μαρμάρινη επένδυση. Και δεν είναι κοινό μάρμαρο ούτε καν από εκείνα τα πανάκριβα αλλά όχι και δυσεύρετα, είναι απ’ αυτά που οι βασιλείς προμηθεύονταν τον παλιό καιρό από τη Ρώμη. Για να μη τα πολυλογώ, η πέτρα αυτή είναι ολοπόρφυρη με κάποια λευκά στίγματα σπαρμένα σαν άμμος εδώ κι εκεί» (Αλεξιαδα, Ζ΄, II)
Η πορφύρα ήταν αρχαία βαφή, γνωστή από την Μινωική Κρήτη. Ήταν η ωραιότερη και ακριβότερη βαφή από την αρχαιότητα ακόμα, ισάξια του χρυσού και του αργύρου. Επικράτησε ως το χρώμα των θεών και των βασιλιάδων. Πορφυρά ρούχα φορούσαν ο Αγαμέμνονας, ο Οδυσσέας, ο Αχιλλέας στα ομηρικά έπη.
Στα ρωμαϊκά χρόνια την ανακαλύπτει ο Νέρωνας και γίνεται ένα από τα αυτοκρατορικά σύμβολα μέχρι τα βυζαντινά χρόνια. Μετά την πτώση του Βυζαντίου σταμάτησε η παραγωγή της πορφυροβαφής αυτής από κοχύλια.
Πρώτος στη διαδοχή του θρόνου ήταν ο πρώτος γιος που γεννιόταν μέσα σε αυτό το δωμάτιο και λεγόταν Πορφυρογέννητος. Πολλές αντιζηλίες ξεσπούσαν πολλές φορές, γιατί υπήρχαν γιοι μεγαλύτεροι σε ηλικία, αλλά γεννήθηκαν πριν ο πατέρας τους γίνει αυτοκράτορας. Έτσι οι αντίζηλοι φυλακίζονταν, τυφλώνονταν, τους έκοβαν την μύτη, ή τη γλώσσα. Τυχεροί ήταν όσοι εξορίζονταν στα μοναστήρια, όπου περνούσαν όλη την υπόλοιπη ζωή τους.
Το πορφυρό δωμάτιο κτίστηκε πριν το 750 μ. Χ. Πρώτος γεννήθηκε εκεί τον Ιανουάριο του 750 ο Λέων, γιος του Κωνσταντίνου Ε΄ του Κοπρώνυμου και της Ειρήνης, πριγκίπισσας των Χαζάρων, γι αυτό ο Λέων επονομαζόταν Λέων ο Χάζαρος.
Τα βασιλικά υποδήματα ήταν και αυτά ένα από τα σύμβολα της εξουσίας του αυτοκράτορα. Είχαν και αυτά πορφυρό χρώμα και ονομάζονταν τζαγγία ή τσαγγία. Αυτά, κάλυπταν τις κνήμες και έφταναν ως το γόνατο. Τα τσαγγία του συναυτοκράτορα είχαν χρώμα κυανό. Τα πλάγια στόλιζαν χρυσοί αετοί στολισμένοι με πολύτιμους λίθους και μαργαριτάρια.
Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά την άλωση το σώμα του αυτοκράτορα αναγνωρίστηκε από τα χρυσά σαντάλια του όπως μας πληροφορούν οι πηγές: «ένθα δη τα πτώματα των αναιρεθέντων έκειτο σωροειδώς Χριστιανών τε και ασεβών. και πλείστας κεφαλάς των αναιρεθέντων έπλυναν, ει τύχη και την βασιλικήν γνωρίσωσι. και ούκ εδυνήθησαν γνωρίσαι αυτήν ει μη το τεθνεός πτώμα του βασιλέως ευρόντες, ο εγνώρισαν εκ των βασιλικών περικνημίδων ή και πεδίλων, ένθα χρυσοί αετοί ήσαν γεγραμμένοι, ως έθος υπήρχε τοις βασιλεύσι. και μαθών ο αμηράς περιχαρής και ευφραινόμενος υπήρχε. και προστάξει αυτού οι ευρεθέντες Χριστιανοί έθαψαν το βασιλικό πτώμα μετά βασιλικής τιμής» (Γεώργιος Φραντζής, Χρονικόν…,Β.3,κεφ.9, 1-10).
Ένα ακόμα σύμβολο της εξουσίας του ήταν το στέμμα. Το βυζαντινό στέμμα κατάγεται από το παλαιοχριστιανικό διάδημα και αυτό από την εποχή των ελληνιστικών βασιλείων. Αρχικά ήταν μια απλή ταινία που δενόταν στο κεφάλι. Πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που το φόρεσε ήταν ο Αυρηλιανός (270-275). Αργότερα αντικαθίσταται από ένα δάφνινο στεφάνι και αυτές οι δυο μορφές διαδημάτων συνυπάρχουν μέχρι τα χρόνια του Μ. Κωνσταντίνου. Πρώτος ο μέγας Κωνσταντίνος θα φορέσει διάδημα με πολύτιμους λίθους και μαργαριτάρια. Ο όρος στέμμα εμφανίζεται μετά τον Ιουστινιανό. Είναι η εποχή που στο στέμμα εμφανίζεται και ο σταυρός. Αργότερα πίσω από στέμμα, στις παραστάσεις που έχουμε, φαίνεται και ένας πορφυρός σκούφος, αυτό γίνεται πια κανόνας μετά τον 11ο αιώνα. Αντίστοιχα τα γυναικεία στέμματα είναι πολύ πιο εντυπωσιακά στολισμένα με πολλές σειρές πολύτιμων λίθων και μαργαριταριών.
Τέλος, στο δεξί χέρι κρατάει το σκήπτρο και στο αριστερό την «ακακία», ένα μεταξωτό σακουλάκι γεμάτο με χώμα, σύμβολο της ματαιότητας των εγκοσμίων.
Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος
