Η Χαλδία ήταν ένα από τα μεγάλα θέματα της Αυτοκρατορίας. Τα θέματα ήταν αρχικά κατάλογοι της κεντρικής υπηρεσίας του κράτους όπου καταγράφονταν οι στρατιώτες. Στη συνέχεια ο όρος διευρύνθηκε και δήλωνε μια γεωγραφική και διοικητική περιοχή. Σε κάθε θέμα την εξουσία είχε ο στρατηγός, ο οποίος λογοδοτούσε μόνον στον αυτοκράτορα. Άμεσοι υφιστάμενοί του ήταν ο πραίτορας του θέματος (ο δικαστής), και ο χαρτουλάριος (ο στρατολόγος του θέματος).
Η οργάνωση του θέματος της Χαλδίας ανάγεται στο 863 μ. Χ. Στο θέμα αυτό περιλαμβάνονται και οι περιοχές στις κοιλάδες του ποταμού Τσορούχ και του παραπόταμού του Μουργκούλι (Murgul-su).
Πρωτεύουσα της Χαλδίας ήταν η Τραπεζούντα. Ο στρατηγός της Χαλδίας έπαιρνε ως αμοιβή 10 λίτρα χρυσού κάθε χρόνο και όλες τις εισπράξεις από το τελωνείο του λιμανιού της Τραπεζούντας. Την περίοδο αυτή τα έσοδα από το λιμάνι ήταν τεράστια λόγω της άνθησης του εμπορίου ανάμεσα στο Βυζάντιο και τον αραβικό κόσμο.
Τα στρατεύματα της Χαλδίας υπολογίζονται από 4 ως 10 χιλιάδες κατά τον 9ο και 10ο αιώνα. Στην πορεία του χρόνου επέρχονται κάποιες αλλαγές στη διοίκηση των θεμάτων. Κατά τον 10ο αιώνα ενισχύεται ο ρόλος των δουκών, οι οποίοι ορίζονται από την Κωνσταντινούπολη και συγκεντρώνουν στρατιωτική και διοικητική δύναμη.
Στα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας η περιοχή αναβαθμίζεται. Ο Βασίλειος ο Β΄ επισκέφτηκε την Τραπεζούντα πιθανόν το 1021-1022 για να ξεχειμωνιάσει εκεί. Τα τελευταία χρόνια ο αυτοκράτορας έδρασε στην Ασία όπου ενσωμάτωσε νέες περιοχές στον Καύκασο με το Βυζάντιο να δημιουργεί ένα τόξο από τη Μέση Ανατολή, τη Μεσοποταμία και τις Καυκάσιες χώρες.
Η μακρόχρονη παραμονή της αυτοκρατορικής αυλής στην Τραπεζούντα συνέβαλε στην οικονομική και πολιτική άνοδο της περιοχής αυτής του Πόντου. Το διεθνές εμπόριο άνθισε και απέφερε πλούτο στην περιοχή.
Τον 11ο αιώνα ο Πόντος απειλείται σοβαρά από τους Σελτζούκους Τούρκους. Το 1048 και το 1054 οι ηγέτες των Σελτζούκων Ibrahin Inal και Togrul-Bek εισβάλουν στα νότια σύνορα του Πόντου και ερημώνουν τα εδάφη κατά μήκος του ποταμού Τσορούχ και την Ανατολική Χαλδία.
Στην επιτυχία των Σελτζούκων συνέβαλε η ίδια η πολιτική των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ο Κωνσταντίνος Θ΄ ο Μονομάχος αντικατέστησε τη θητεία στην εθνοφυλακή με χρηματική εξαγορά, γεγονός που επέφερε πλήγμα στην άμυνα της Χαλδίασ, Μελιτινής και Κολώνειας. Τις φρουρές αποτελούσαν πια Φράγκοι, γεγονός που προκάλεσε εσωτερικές συγκρούσεις.
Στα χρόνια του αυτοκράτορα Μιχαήλ ΣΤ’ του Στρατιωτικού, ο Πόντος είναι αφημένος πια στην τύχη του. Η κεντρική εξουσία έχει πλήρη αδυναμία να προστατεύσει την περιοχή. Το γεγονός εκμεταλλεύτηκαν οι Σελτζούκοι, οι οποίοι επιχειρούν επιθέσεις σε όλο τον Πόντο.
Φτάνουν μέχρι τα παράλια και εγκαθίστανται στις ερημωμένες περιοχές. Λεηλατούν τις περιοχές από το Τζανίκ μέχρι το Ερζερούμ και κάνουν επιθέσεις στην Κάμαχο και την Κολώνεια. Από δω κι πέρα οι επιθέσεις πια είναι γεγονός σε ετήσια βάση. Κάνουν επιθέσεις, αρπάζουν αιχμαλώτους, ερημώνουν περιοχές.
Όμως η μεγάλη καταστροφή είχε συντελεσθεί τη δεκαετία του 1070. Το φθινόπωρο του 1070 οι Σελτζούκοι συντρίβουν το στράτευμα του Μανουήλ Κομνηνού κοντά στη Σεβάστεια και πιάνουν ως αιχμαλώτους τους στρατηγούς Μιχαήλ Ταρωνίτη και Νικηφόρο Μελισσηνό.
Ακολουθεί η συντριπτική ήττα τον Αύγουστο του 1071 στο Ματζικέρτ με επικεφαλής τον αυτοκράτορα Ρωμανό Δ΄ Διογένη. Στην μάχη αυτή συμμετείχαν και μονάδες από την Τραπεζούντα.
Από το 1072 αρχίζει η σταδιακή κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους. το 1073 καταλαμβάνουν την Τραπεζούντα και την κατέχουν μέχρι το 1075. Η τοπική φρουρά με επικεφαλής τον Θόδωρο Γαβρά επανακτά την ποντιακή πρωτεύουσα.
Οι επιτυχία αυτή του Θεόδωρου Γαβρά βοήθησε τον αυτοκρατορικό στρατό να περάσει μέσα από την Τραπεζούντα με το στράτευμα του Νικηφόρου Παλαιολόγου και να κατευθυνθεί εναντίον των Τούρκων.
Οι τούρκοι κατέλαβαν τη Σινώπη, αλλά το 1086-1087 ο Κωνσταντίνος Δαλασσηνός την υπερασπίστηκε.
Η υπεράσπιση του Πόντου από την τουρκική λαίλαπα είναι πια υπόθεση των τοπικών δυναστικών ομάδων, μια και η κεντρική εξουσία δεν είναι πια σε θέση να υπερασπίσει τις ανατολικές περιοχές της απέραντης αυτής αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερο ρόλο στην υπεράσπιση του Πόντου έπαιξαν οι Γαβράδες και οι Ταρωνίτες.
Την όλη κατάσταση στην περιοχή δυσχεραίνουν ακόμη περισσότεροι οι εξεγέρσεις των «φράγκικων ταγμάτων». Ποντιακές εστίες εξέγερσης είναι η Αμάσεια και η Νεοκαισάρεια. Οι αποσχιστικές τάσεις στον Πόντο είναι πια γεγονός. Η σταθεροποίηση στην περιοχή επήλθε με την άνοδο στο θρόνο του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού. Η άνοδος του Αλεξίου απώθησε σε μεγάλο βαθμό τους Σελτζούκους Τούρκους.
Ο Πόντος όμως και ειδικά ο Δυτικός Πόντος ήταν ένα τρωτό σημείο, γεγονός που καταδεικνύεται μέσα από τα γραπτά της Άννας Κομνηνής.
Το 1084 κάποιος Καρατίκ κατακτά την Σινώπη και μια σειρά από παράλια οχυρά. Κίνητρο της επιδομή ήταν το βασιλικό θησαυροφυλάκιο που βρισκόταν στην πόλη. Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός κατάφερε να πάρει πίσω την πόλη δια της διπλωματικής οδού. Μετά την επιστροφή της Σινώπης διορίστηκε εκεί ο συγγενής του αυτοκράτορα Δαλασσηνός.
Ο Πόντος στα επόμενα χρόνια, λόγω της ανικανότητας του κέντρου εξουσίας να υπερασπιστεί τα εδάφη του, εκδηλώνει τάσεις αποσχιστικές με επικεφαλής τους Γαβράδες.
Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος
