Νεοελληνική γλώσσα/Έκθεση Γ’ Λυκείου: «Διαφήμιση και καταναλωτικό πρότυπο», Κριτήριο αξιολόγησης

Της Έρης Ναθαναήλ

Κείμενο

Οι διαφημίσεις προκαλούν φτηνές, σχεδόν, μηχανικές συναισθηματικές αντιδράσεις και προτρέπουν το κοινό στην «επιλογή των πιο άμεσων ηδονών που αποκτώνται με την ελάχιστη προσπάθεια». Με αυτά τα λόγια ο κριτικός της λογοτεχνίας F. R. Leawis είχε κριτικάρει τη διαφήμιση στη δεκαετία του ’30. Παρατηρώντας τις σημερινές διαφημίσεις αποδεικνύεται η διαχρονικότητα των παραπάνω συμπερασμάτων.

Όλοι γνωρίζουμε πως η διαφήμιση έχει καταλάβει αδιαμφισβήτητα ύψιστη σημασία στο σύγχρονο μεταβιομηχανικό κόσμο και στην εποχή της διεθνοποίησης της αγοράς και του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Από τη μια πλευρά, αποτελεί συνδετικό κρίκο μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης και συντελεί στην οικονομική ανάπτυξη και πρόοδο. Ωραιοποιεί τη ζωή, γιατί καλύπτει τις άσχημες πλευρές της και τις δυσκολίες της και τονίζει τις καλές. Από την άλλη, όμως, προβάλλει πρότυπα κατανάλωσης και ζωής, τα οποία αλλοτριώνουν τον άνθρωπο, και ασκεί καταναλωτική επίδραση στη ζωή του.

Η διαφήμιση καταλαμβάνει πλέον μεγάλο μέρος της ζωής μας εξαιτίας της κυρίαρχης λογικής του «καταναλώνω άρα υπάρχω». Πέρα, όμως, από τις πολύχρωμες αφίσες ή τα διασκεδαστικά σποτάκια, όπου όλοι οι άνθρωποι δείχνουν να είναι χαρούμενοι, οι συνέπειες που έχει σε μας αυτή η πληθώρα διαφημιστικών μηνυμάτων και εικόνων είναι επιβλαβείς. […]

Η διαφήμιση χαρακτηρίζεται ως «υπόσχεση», καθώς δίνει μια υπόσχεση στον υποψήφιο αγοραστή, για το προϊόν που διαφημίζει και την επίδρασή του πάνω του μετά την χρήση. Η διαφήμιση υπόσχεται ότι το προϊόν που διαφημίζει θα λύσει κάποιο πρόβλημα του αγοραστή, ότι θα του κάνει τη ζωή πιο εύκολη ή πιο ευχάριστη, ότι θα του ικανοποιήσει μια ψυχολογική ανάγκη.  Η αγάπη, η φιλία, η γειτνίαση, η ευχαρίστηση, η ευτυχία και η έλξη αποτελώντας το κύριο περιεχόμενο των διαφημίσεων μεταβιβάζονται στην απόκτηση των αντικειμένων. Κατά συνέπεια, η διαφήμιση δεν στοχεύει στο σχηματισμό ορθής γνώμης, αλλά στην στην ετεροκατευθυνόμενη πράξη, «ορθοπραξία» (όπως την ονομάζουν και την αποδίδουν οι εμπνευστές της διαφήμισης), όπου το ορθό, βέβαια, καθορίζεται με βάση το οικονομικό συμφέρον αυτού που διαφημίζει το προϊόν και καθοδηγεί τον καταναλωτή. Έτσι, πέρα από την εξαπάτηση του κοινού, σχετικά με τις πραγματικές ιδιότητες του διαφημιζόμενου προϊόντος, η διαφήμιση προβάλλει μια σειρά αντιλήψεων για τη ζωή και για τις ανθρώπινες σχέσεις που προωθούνται με σκοπό το κέρδος. «Ο ανταγωνισμός κάνει τα προϊόντα καλύτερα και τους ανθρώπους χειρότερους» είχε πει κάποτε ένας συγγραφέας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απάντηση του προέδρου της διάσημης εταιρείας καλλυντικών σε σχετική ερώτηση για το τι παράγει η επιχείρησή του: «Στο εργοστάσιο παράγουμε καλλυντικά και στα καταστήματα καλλυντικών πουλάμε ελπίδα».

 Οι διαφημίσεις, προσπαθούν να δημιουργήσουν εξαρτώμενες μάζες, στηριζόμενες στο φόβο. Ασκούν ψυχολογική πίεση στον καταναλωτή, είτε «εκφοβίζοντάς» τον είτε προσελκύοντας την προσοχή του με τις εικόνες, τη μουσική, τα χρώματα είτε τονίζοντας την ανασφάλειά του  είτε παρέχοντας «συνταγές», για  να είναι επιτυχημένος, χαρούμενος με απώτερο σκοπό την μεταβολή της αισθητικής του αντίληψης, των  προσωπικών επιλογών και προτιμήσεων του μέσω της προσφοράς ποικίλων προτύπων ζωής που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, παρά μόνο στη διέγερση της επιθυμίας του για μιμητισμό.

Το να μένουμε -ως άτομα και ως κοινωνία- αδιάφοροι μπροστά στη δικτατορία αυτή είναι αφ’ ενός συνθηκολόγηση για την αλλοτρίωση του ανθρώπινου ήθους και αφ’ ετέρου ανοχή μπροστά σε μια ολοφάνερη παραβίαση της ατομικής ελευθερίας. Όσο οι άνθρωποι ζουν σ’ ένα κόσμο διαρκώς αυξανόμενων πλασματικών αναγκών, τόσο περισσότερο χάνουν την πνευματική τους ανεξαρτησία. Με άλλα λόγια, συνθηκολογούν και αποδέχονται το ρόλο του θύματος-καταναλωτή, που δεν έχει περιθώρια κριτικής σκέψης και ελεύθερης επιλογής.

Εν ονόματι της κοινωνικής πρόνοιας πρέπει, λοιπόν, να ληφθούν μέτρα, ώστε να περιοριστεί η δύναμη της αρνητικής επιρροής που έχει η διαφήμιση.  Επιτακτική σήμερα προβάλλει η ανάγκη για κατάκτηση και διατήρηση μιας υψηλής ποιότητας ζωής. Τα αντικείμενα, οι επιτεύξεις της τεχνολογίας αποτελούν προϋποθέσεις για μια ανώτερη ποιότητα ζωής, όταν και εφ’ όσον χρησιμοποιούνται ορθολογικά και προς την κατεύθυνση της βελτίωσης των όρων ζωής, ώστε να μένει στον άνθρωπο και περισσότερος χρόνος και καλύτερη διάθεση, για ν’ ασχοληθεί με κάτι ουσιαστικότερο. Κριτήριο πολιτισμού και ωριμότητας ενός λαού, μιας κοινωνίας, είναι όχι μόνο η αύξηση της υλικής του δύναμης, αλλά και η παράλληλη πνευματική του ανάπτυξη και η ενδυνάμωση του αυτοελέγχου και της αυτογνωσίας.

Οι νέοι και οι σκεπτόμενοι άνθρωποι είναι η ελπίδα: οι νέοι, γιατί διατηρούν μέσα τους ζωντανό το όνειρο και τη μεγάλη προσδοκία και δεν έχουν ακόμα παραιτηθεί ούτε συμβιβαστεί και οι σκεπτόμενοι γιατί αρνούνται τη θυσία των γνήσιων ανθρώπινων αξιών στο Μολώχ **της καταναλωτικής «ευδαιμονίας».

(Kείμενο διασκευασμένο)

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

**Μολώχ= θεότητα των Φοινίκων και των Χαναναίων, θεότητα του θανάτου και της καταστροφής, που λατρευόταν με ανθρωποθυσίες. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, στην κοιλάδα Γεενά, που βρισκόταν κοντά στην Ιερουσαλήμ, οι ειδωλολάτρες ακόλουθοι του Μολώχ θυσίαζαν σε αυτόν τα παιδιά τους ρίχνοντάς τα στην πυρά. Σήμερα ο Μολώχ χρησιμοποιείται μεταφορικά, για να περιγράψει μια ενέργεια που, για να συντελεστεί, απαιτεί θυσίες, που έχουν πολύ μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές, όπως π.χ.  στα τροχαία ατυχήματα, όπου τα θύματα είναι αθώα.

Παρατηρήσεις

Α.  Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100-120 λέξεις. 

(μονάδες 25)

Β.1.  «Ο ανταγωνισμός κάνει τα προϊόντα καλύτερα και τους ανθρώπους χειρότερους»: Να αποδώσετε σε 80‐100 λέξεις  το νόημα της παραπάνω φράσης του κειμένου

(μονάδες 10) 

2. Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος του κειμένου; Ποια είναι τα δομικά της μέρη; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. 

(μονάδες 8 )

3. Να γράψετε από ένα μονολεκτικό συνώνυμο για τις εξής λέξεις του κειμένου:    Αδιαμφισβήτητα, ωραιοποιεί, επίδραση,  περιοριστεί,  ενδυνάμωση.

(μονάδες 5)

4. αφ’ ενός … αφ’ ετέρου, με άλλα λόγια, εφ’ όσον, όχι μόνο…αλλά και: Να αναφέρετε το είδος της συνοχής που δημιουργούν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις που συνδέουν τις προτάσεις. 

(μονάδες 4)

5.  Να δικαιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης (εισαγωγικών, παρένθεσης και διπλής παύλας) στα παρακάτω αποσπάσματα του κειμένου:

  • «επιλογή των πιο άμεσων ηδονών που αποκτώνται με την ελάχιστη προσπάθεια»
  • «καταναλώνω άρα υπάρχω».
  • «υπόσχεση»
  • «ορθοπραξία»
  • (όπως την ονομάζουν και την αποδίδουν οι εμπνευστές της διαφήμισης)
  • «συνταγές»
  • -ως άτομα και ως κοινωνία-
  • «ευδαιμονίας»

(μονάδες 8)

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:

Ο Έριχ. Φρομ έχει πει: “Ο άνθρωπος έχει μεταβληθεί σε homo consumens (άνθρωπο καταναλωτή). Είναι άπληστος, παθητικός και προσπαθεί να εξισορροπήσει το εσωτερικό του κενό με μια συνεχή και αυξανόμενη κατανάλωση”. Αφορμώμενοι από το παραπάνω απόσπασμα σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας να αναφερθείτε στις θετικές συνέπειες της διαφήμισης στον άνθρωπο αλλά και στη σχέση της με την επιβολή του καταναλωτισμού στη ζωή του. Επιπλέον, να προτείνετε τρόπους, με τους οποίους η εκπαίδευση και η Πολιτεία θα θωρακίσει τους νέους απέναντι στους κινδύνους της διαφήμισης. (500-600 λέξεις)

(μονάδες 40)

Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook