Περιθωριοποίηση, σχεδιάγραμμα: Νεοελληνική Γλώσσα/Έκθεση Α’ Λυκείου
Θέμα: Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ότι παρά την ανάπτυξη των σύγχρονων τεχνολογιών όλο και μεγαλύτερες ομάδες πληθυσμού οδηγούνται στην περιθωριοποίηση και την απομόνωση. Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί σε σχολική εφημερίδα παρουσιάστε το φαινόμενο και εντοπίστε τα αίτια.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Μία ξεχωριστή αντίφαση των σύγχρονων κοινωνιών είναι η ολοένα και πιο εμφανής περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων. Κοινότητες ολόκληρες ή άτομα οδηγούνται στην απομόνωση απέχοντας από το σύνολο των εκδηλώσεων και δράσεων της υπόλοιπης κοινωνίας, δημιουργώντας στην ουσία ένα νέο φαινόμενο πολλαπλών κοινωνιών μέσα στην κοινωνία.
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
μορφές περιθωριοποίησης
Αυτοπεριθωριοποίηση
Ένα τμήμα του περιθωρίου είναι συνήθως νεαρά άτομα που παρουσιάζουν αντικοινωνική και αποκλίνουσα συμπεριφορά. Αναπτύσσουν μια ιδιαίτερη υποκουλτούρα και ζουν συνειδητά/εκούσια στο περιθώριο, όπως οι αναρχικοί, οι χούλιγκανς, οι τρομοκράτες που θεωρούνται περιθωριακά άτομα. Εκφράζουν περιφρόνηση προς την κοινωνία στην οποία ζουν, χλευάζουν τις δομές της και δεν ασπάζονται την κυρίαρχη ιδεολογία της. Αμφισβητούν άγονα, αρνούνται τους θεσμούς και τις αξίες, οπότε αποκόπτονται από το κοινωνικό σύνολο.
Πρόκειται για άτομα που αμφιταλαντεύονται ανάμεσα στην ανασφάλεια και την επιθετικότητα, την τάση για απομόνωση και για προβολή. Διακρίνονται κυρίως από συναισθήματα αδιαφορίας για τον κοινωνικό περίγυρο, αφού συχνά επιδιώκουν τη δημιουργία έκρυθμων καταστάσεων (π.χ. τρομοκρατικές ενέργειες, βανδαλισμοί). Η απόκλιση τους εξωτερικά εκδηλώνεται, συνήθως, με εκκεντρική εμφάνιση, γλωσσικές αποκλίσεις(π.χ. αργκό, νεολογισμοί) και ιδιότυπη συμπεριφορά (π.χ. αντιδραστική ή προκλητική).
Ετεροπεριθωριοποίηση
Ορισμένα άτομα που περιθωριοποιούνται ακούσια από την κοινωνία συνιστούν ιδιότυπες μειονότητες. Εξαιτίας των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, συνήθως ζουν παρασιτικά, χωρίς εργασία, αφού η κοινωνία τούς απομόνωσε, στερώντας τους την ευκαιρία για συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. 1 Πρόκειται για άτομα με ειδικές ανάγκες, μετανάστες, ναρκομανείς, ομοφυλόφιλους, ασθενείς του AIDS, άνεργους κ.ά., που θεωρούνται περιθωριοποιημένα άτομα. Οι άνθρωποι αυτοί -στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον- δεν υιοθετούν περιθωριακές ιδέες και επιθυμούν την ένταξη τους στην κοινωνία. Δυστυχώς, όμως, η κοινωνία τούς στιγματίζει ως περιθωριακούς, επιβάλλοντας τους μια «ελαττωματική ταυτότητα», η οποία προσδιορίζει τη συμπεριφορά του ατόμου αλλά και της κοινωνίας απέναντι του (π.χ. ο στιγματισμός ενός αποφυλακισμένου περιο-ρίζει ή και αποκλείει την επαγγελματική του αποκατάσταση).
Μικτή Περιθωριοποίηση
Υπάρχουν κατηγορίες κοινωνικού αποκλεισμού που δε συνιστούν αμιγώς μορφές αυτοπεριθωριοποίησης ή ετεροπεριθωριοποίησης, αλλά αποτελούν συνδυασμό αυτών, όπως λ.χ. οι τοξικομανείς.
Σταθερές μορφές αποκλίνουσας συμπεριφοράς δεν υπάρχουν: Κάθε εποχή και κάθε κοινωνία έχει τα δικά της κριτήρια, σύμφωνα με τα οποία χαρακτηρίζει ως αντικοινωνικές τις συμπεριφορές των ατόμων. Ωστόσο, γεγονός είναι πως όποιος παρεκκλίνει από το κατεστημένο, τους καθιερωμένους κανόνες της κοινωνίας, βαφτίζεται ως «περιθωριακός».
αίτια
Το φαινόμενο της περιθωριοποίησης αφορά, κυρίως, τη νέα γενιά, λόγω
■ της κρίσης των ηθικών αξιών της εποχής μας: Η ιδιοτέλεια, ο ατομικισμός, η έλλειψη ανθρωπιάς, ο έντονος ανταγωνισμός κ.λπ. αποτελούν χαρακτηριστικά των συγχρόνων κοινωνιών που προλειαίνουν το έδαφος για φυγή ή παραίτηση.
■ της απουσίας ιδανικών, στόχων, οραμάτων
• Σε σκοπό ζωής σήμερα έχει αναχθεί το κυνήγι του καταναλωτισμού • τα άτομα είτε επιδίδονται σε μια επίμονη και συνεχή προσπάθεια απόκτησης υλικών αγαθών, που αποβαίνει άκαρπη, είτε, έχοντας κατακτήσει την υλική ευμάρεια, διέπονται από αίσθημα κορεσμού.
Και στις δύο, πάντως, περιπτώσεις δεν υπάρχουν αξίες και σκοποί που να νοηματοδοτούν τη ζωή και να οδηγούν σε υγιείς αναζητήσεις, ενώ το αίσθημα του ανικανοποίητου, που βιώνουν τα άτομα αυτά, γεννά τάσεις φυγής.
• Η αποπροσωποποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, η μοναξιά που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος -ιδιαίτερα ο κάτοικος των μεγάλων αστικών κέντρων-προξενεί απεγνωσμένη αναζήτηση στήριξης και ανθρώπινης επικοινωνίας. Γι’ αυτό κάποια άτομα στρέφονται σε περιθωριακές ομάδες και γίνονται ευεπίφορα στα μηνύματα τους ή απομονώνονται (αναζήτηση υποκατάστατου επαφής μέσω της ένταξης σε κοινωνικές υποομάδες).
√ των ταχύτατων αλλαγών σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής (π.χ. τεχνολογία, επιστήμη, πολιτική, εργασία) δημιουργούν πλήθος απαιτήσεων, εξαιτίας των οποίων ο νέος αναστατώνεται και αμφιβάλλει αν θα ανταποκριθεί επαρκώς, οπότε οδηγείται σε φυγή, σε παραίτηση. Σ’ αυτό συντείνουν και οι ανισότητες, το αίσθημα κατωτερότητας που η σύγχρονη τεχνολογία προκαλεί κ.ά. (τεχνολογική περιθωριοποίηση).
√ οικογένεια
• Οι γονείς που είναι είτε υπερπροστατευτικοί και καταπιεστικοί είτε αδιάφοροι, αδυνατούν να διαπαιδαγωγήσουν ορθά τα παιδιά τους και να τα γαλουχήσουν με αξίες και ιδανικά.
• απουσία διαλόγου και υποδειγμάτων σωστής συμπεριφοράς δεν προετοιμάζει τους νέους για το μέλλον, οπότε η πραγματικότητα της ζωής τούς απογοητεύει. Αισθάνονται, λοιπόν, μετέωροι, καθώς δε διαθέτουν άμυνες, επαναστατούν και απομακρύνονται από τους γονείς.
• κρίση του σύγχρονου θεσμού της οικογένειας (π.χ. διαζύγια, καθημερινές διαφωνίες και συγκρούσεις) μαρτυρά πως οι νέοι στερούνται στοργή, αγάπη, αφοσίωση, ψυχική στήριξη, ουσιαστική επικοινωνία και αυθεντική επαφή. Γι’ αυτό, απορρίπτουν την οικογένεια και στρέφονται σε περιθωριακές ομάδες, όπου εισπράττουν κατανόηση, συμπαράσταση, συντροφικότητα.
√ έλλειψη ορθής αγωγής και παιδείας από το σχολείο
• η εκπαίδευση απώλεσε το ανθρωποκεντρικό της περιεχόμενο, ενώ στράφηκε αποκλειστικά στη μετάδοση γνώσεων. Ετέθη, δηλαδή, σε δεύτερη μοίρα η διάπλαση της προσωπικότητας των εφήβων, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από ακρισία, απουσία στόχων και οραμάτων, γι’ αυτό ένα μέρος της νεολαίας παραιτείται και περιθωριοποιείται.
• η αδυναμία για σχολική καταξίωση, δείγματα της οποίας είναι οι επαναλαμβανόμενεςάσχημες επιδόσεις, οι αποτυχίες στις εξετάσεις, οι αποβολές, οι αρνητικοί χαρακτηρισμοί – ετικέτες (λ.χ. «αδιάφορος», «ανίκανος» ή «αδύναμος» μαθητής).
√ Το χάσμα των γενεών:
• η αρνητική συμπεριφορά ενηλίκων προς νέους (αδυναμία κατανόησης, αποθάρρυνση, συνεχής κριτική και έλεγχος, έλλειψη εμπιστοσύνης, απουσία διάθεσης για αρωγή και ενίσχυση, υποκρισία κ.ά.), ενισχύουν την αντικοινωνική συμπεριφορά και την τάση φυγής των νέων.
√ Τα Μ.Μ.Ε.Ο ρόλος που διαδραματίζουν είναι ομολογουμένως καταλυτικός, ιδιαίτερα όταν προβάλλουν -ή, ακόμη χειρότερα, ηρωοποιούν- περιθωριακούς τύπους, ενώ υπάρχει ελλιπής ή στρεβλή πληροφόρηση για τις περιθωριακές ομάδες.
• Η προβολή αρνητικών προτύπων χωρίς αντιστάθμισμα σε συνδυασμό με την τάση των εφήβων για μιμητισμό και αφομοίωση αλλότριων τάσεων, προλειαίνουν το έδαφος για την περιθωριοποίηση τους. συνέπειες
√ το άτομο
• απομονώνεται, απομακρύνεται από τον κοινωνικό περίγυρο, βιώνει τη μοναξιά ή τις προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις (στο οικογενειακό και στο ευρύτερο περιβάλλον), καταφεύγει σε «τεχνητούς παραδείσους» ή στο αλκοόλ.
• χάνει την εσωτερική του ελευθερία και γίνεται δέσμιο των παθών του επιβαρύνοντας σε όλα τα επίπεδα τον εαυτό του (οικονομικό, ψυχολογικό, κοινωνικό, πνευματικό, πολιτικό κτλ.).
• βιώνει έντονα ψυχολογικά προβλήματα (τάσεις αυτοκαταστροφής, κατάθλιψη, άγχος, φοβίες), γι’ αυτό κλονίζεται βαθμιαία η σωματική και η ψυχική του υγεία (π.χ. ναρκομανής).
• αδιαφορεί για την πνευματική του καλλιέργεια και για το ηθικό ποιόν του, με συνέπεια να ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες να κατακτήσει την εσωτερικότητα και μια αξιοπρεπή διαβίωση.
√ η κοινωνία
• διασαλεύεται η ομαλότητα και η ευρυθμία της, καθώς η παρασιτική ζωή κάποιων νέων (π.χ. αποφυλακισμένοι, ναρκομανείς) ή η καταστροφικότητά τους (π.χ. αναρχικοί, χούλιγκανς) εντείνουν τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας.
• επέρχεται κρίση και παρακμή σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, εφόσον η κοινωνία στερείται ικανά άτομα (ενεργό δυναμικό προσωπικό) που θα σημείωναν πολλαπλή κοινωνική προσφορά.
• υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο υπονόμευσης της δημοκρατίας, ελλοχεύει ο κίνδυνος εθνικού αποχαρακτηρισμού αλλά και εν γένει του αποπροσανατολισμού από τη συλλογική υπεύθυνη δράση. Και αυτό γιατί οι περιθωριοποιημένοι νέοι δε διαμορφώνουν πολιτική συνείδηση και εθνική ταυτότητα, αδιαφορούν για την παράδοση και είναι ευεπίφοροι σε φανατισμούς, πλάνες και προπαγανδιστικούς μηχανισμούς.
• αποδυναμώνεται ο αγώνας για την επίλυση των τοπικών και των παγκόσμιων προβλημάτων (π.χ.οικολογικό αδιέξοδο, πολεμικές συρράξεις, καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Επιλογικά, η περιθωριοποίηση ιδιαίτερα των νέων απειλεί την ίδια την κοινωνία και διαρριγνύεται η συνοχή της. Τα άτομα χάνουν την ελευθερία τους και βιώνουν έντονα ψυχολογικά προβλήματα, ενώ η κοινωνία χάνει την κανονική ροή και αποδυναμώνεται η ανάπτυξή της.
Από το βιβλίο του Δήμου Χλωπτσιούδη: «Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου: Σχεδιαγράμματα – Κριτήρια αξιολόγησης», Εκδόσεις schooltime.gr
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου
- 50 σημεία θεωρίας για μία ολοκληρωμένη επανάληψη στη Νεοελληνική Γλώσσα – Έκφραση / Έκθεση
- Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
