Καθώς ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος όδευε στο τέλος του, ο Κόκκινος Στρατός κατευθυνόταν προς τα Βαλκάνια, στο Βελιγράδι και τη Σόφια. Είχε υπογραφεί ήδη η Συμφωνία της Καζέρτας στις 26 Σεπτεμβρίου μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων, του ΕΑΜ, ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ που αφορούσε στον αφοπλισμό των ένοπλων ανταρτών, στην απαγόρευση οποιαδήποτε ενέργειας με στόχο την κατάληψη εξουσίας και στην υπαγωγή των αντάρτικων δυνάμεων στη συμμαχική διοίκηση.
Έτσι κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις φτάνει στην Αθήνα τριμελές κλιμάκιο της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας αποτελούμενο από τους υπουργούς Θεμιστοκλή Τσάτσο, Γιάννη Ζέβγο και Φ. Μανουηλίδη για να αναλάβει την εξουσία στις απελευθερωμένες περιοχές. Παράλληλα, συλλαμβάνονται ο τελευταίος κατοχικός πρωθυπουργός Ι.Ράλλης αλλά και ο πρώτος δωσίλογος πρωθυπουργός Γ. Τσολάκογλου και πολλοί συνεργάτες των Γερμανών. Το πρωί της 12ης Οκτωβρίου 1944, ημέρα Πέμπτη, οι Γερμανοί υποστέλλουν τη σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό από την Ακρόπολη και καταθέτουν στεφάνι στον Άγνωστο Στρατιώτη. Ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής Νοτίου Ελλάδος Χέλμουτ Φέλμυ δηλώνει ότι τα γερμανικά στρατεύματα αποσύρονται από την Αθήνα που έχει πλέον κηρυχθεί ανοχύρωτη πόλη. Τα συνεργαζόμενα με τους κατακτητές Τάγματα Ασφαλείας κλείνονται στο στρατόπεδο στο Γουδί, ενώ ένα γερμανικό απόσπασμα παραμένει στον Πειραιά.
Οι τρεις υπουργοί μετά από τη δοξολογία στη Μητρόπολη Αθηνών μιλούν στο λαό που είχε κατακλύσει την πλατεία Συντάγματος. Ακολούθησε παρέλαση 700 Βρετανών καταδρομέων και 400 Ιερολοχιτών με σημείο τερματισμού την πλατεία Συντάγματος όπου τα επιθεώρησε ο Στρατιωτικός Διοικητής Αττικής Π. Σπηλιωτόπουλος, διορισμένος από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Οι τρεις υπουργοί κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη.
Ο αθηναϊκός λαός προβαίνει σε αυθόρμητες εκδηλώσεις χαράς και ενθουσιασμού και ξεχύνεται στους δρόμους της πόλης, κρατώντας σημαίες των Συμμάχων (Αγγλικές, Αμερικανικές και Σοβιετικές). Οι πολίτες δακρυσμένοι και βαθιά συγκινημένοι ζητωκραύγαζαν για την απελευθέρωση της πόλης και το τέλος της ξενικής κατοχής.
Οι Γερμανοί κατά την υποχώρησή τους προέβησαν σε πράξεις υπονόμευσης των βιομηχανικών υποδομών γύρω από την πόλη των Αθηνών. Τμήματα του ΕΛΑΣ έσωσαν το αεροδρόμιο του Ελληνικού, το φράγμα του Μαραθώνα και την ηλεκτροδότηση της πόλης. «Την 5.30 απογευματινήν της 12ης Οκτωβρίου ήρχισαν αι τρομακτικαί ανατινάξεις και εξηκολούθησαν μέχρι νυκτός. Κόπος και μόχθος γενεών κατεστρέφετο», γράφει ο Θεμιστοκλής Τσάτσος για τις δολιοφθορές στο λιμάνι του Πειραιά. Την ίδια ημέρα μονάδα Βρετανών αλεξιπτωτιστών προσγειώνεται στα Μέγαρα.
Στις 13 και 14 Οκτωβρίου το ΕΑΜ πραγματοποιεί πορεία στο κέντρο της Αθήνας με συνθήματα υπέρ των Συμμάχων, της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και της Λαοκρατίας, ενώ στις 15 Οκτωβρίου οργανώνουν διαδήλωση ο ΕΔΕΣ, η ΠΕΑΝ, το Εθνικό Κομιτάτο, η Ιερά Ταξιαρχία, η οργάνωση Χ και άλλες, με συνθήματα για εδαφικές αξιώσεις της Ελλάδας και τιμωρία των Βουλγάρων για τα εγκλήματα που διέπραξαν στη Θράκη και στην Ανατολική Μακεδονία, ενώ παράλληλα γίνεται και διαδήλωση του ΕΑΜ, κατά την οποία συνεργάτες των Γερμανών πυροβολούν κατά των συμμετεχόντων με επτά θύματα και αρκετούς τραυματίες.
Στις 15 Οκτωβρίου βρετανικές στρατιωτικές μονάδες φτάνουν στην Αθήνα για να υλοποιήσουν την επιχείρηση ΜΑΝΝΑ που προέβλεπε τον ερχομό των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα μετά την υποχώρηση των Γερμανών με στόχο την τήρηση της τάξης αλλά στην ουσία την εξασφάλιση του πολιτικού ελέγχου.
Στις 18 Οκτωβρίου φτάνει στην Αθήνα η ελληνική κυβέρνηση με τον Γιώργο Παπανδρέου, στην οποία το ΕΑΜ συμμετείχε με έξι υπουργούς, συνοδευόμενη από τον Βρετανό στρατηγό Σκόμπυ. Αρχικά κατευθύνθηκαν στην Ακρόπολη, όπου ύψωσαν την ελληνική σημαία την οποία μετέφεραν κορίτσια του Λυκείου Ελληνίδων με την συνοδεία ευζώνων και αντιστασιακών ενώ τιμητικά αγήματα του Ιερού Λόχου και του ΕΛΑΣ παρουσίασαν όπλα. Αμέσως μετά τη δοξολογία στη Μητρόπολη, στην οποία χοροστάτησε ο Αρχιεπίσκοπος και μελλοντικός Αντιβασιλέας Δαμασκηνός, ο Παπανδρέου εκφώνησε στην Πλατεία Συντάγματος τον «Λόγο της Απελευθέρωσης».
«…Η ερυθρά σημαία και τα λάβαρα με το σφυροδρέπανον εκυριάρχουν από άκρου εις άκρον. Ο Εθνικός ύμνος η εν οιονδήποτε Εθνικό άσμα δεν ηκούοντο. Μόνον η «Λαοκρατία». Θέσις δια μιαν έστω εθνικήν οργάνωσιν εις την Πλατείαν του Συντάγματος δεν υπήρχε. Μόνον Εαμικές οργανώσεις ηδυνήθησαν να καταλάβουν θέσιν επί της πλατείας. Γύρω γύρω μόνον, όπου είχον μαζευτεί όσοι δεν ενθουσιάζοντο ανά τετράδας ηκούετο η φωνή «Μεγάλη Ελλάδα»!» γράφει ο τότε υπουργός Θ. Τσάτσος.
Τις επόμενες μέρες οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ άρχισαν να απελευθερώνουν τη Θήβα, τη Λαμία, τον Βόλο, τη Λάρισα, την Ελασσόνα, την Έδεσσα και άλλες πόλεις. Ενώ στις 30 Οκτωβρίου τμήματα της 11ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ απελευθέρωσαν τη Θεσσαλονίκη.
Μέχρι τις 3 Νοέμβρη τα τελευταία Γερμανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν το ελληνικό έδαφος. Οι τελευταίες μάχες δόθηκαν στη Κρήτη, στις περιοχές Αποκορώνου – Κυδωνίας.
Για την Ελλάδα τερματιζόταν η γερμανική κατοχή αλλά πολύ σύντομα ο ελληνικός λαός θα διχαζόταν καθώς θα ξεκινούσε ο Εμφύλιος πόλεμος με οδυνηρές συνέπειες για τη μεταπολεμική περίοδο.
Αντιγόνη Καρύτσα*
Φιλόλογος
