Παρατακτική και υποτακτική σύνδεση προτάσεων – Νεοελληνική Γλώσσα/Έκφραση-Έκθεση Λυκείου
Σύνδεση προτάσεων
Οι προτάσεις, ανάλογα με τον τρόπο που συνδέονται, παρατακτικά ή υποτακτικά, προσδιορίζουν τον λόγο ενός κειμένου, δηλαδή αν είναι απλός και λιτός ή σύνθετος και πυκνός. Ειδικότερα:
α. Παρατακτική σύνδεση
Καθιστά τον λόγο απλό, λιτό και άμεσο, δίχως επεξηγήσεις/ αιτιολογήσεις. Συνδέει ισοδύναμες προτάσεις, κύριες ή όμοιες δευτερεύουσες με τη χρήση παρατακτικών συνδέσμων. Οι παρατακτικοί σύνδεσμοι είναι:
- Συμπλεκτικοί: και (κι), ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ.
- Διαζευκτικοί/ διαχωριστικοί: ή. Είτε.
- Αντιθετικοί: αλλά, μα, όμως, ωστόσο, μόνο, παρά, μολαταύτα, έξαλλου, (οι αντιθετικοί σύνδεσμοι ενώ, αν και, μολονότι χρησιμοποιούνται κανονικά στην υποτακτική σύνδεση ι.
- Συμπερασματικοί: λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως.
- Επεξηγηματικοί: δηλαδή.
β. Υποτακτική σύνδεση
Καθιστά τον λόγο πυκνό, σύνθετο. Δηλώνει ικανότητα στην έκφραση και ενισχύει την παραστατικότητα και πειστικότητα του λόγου Συνδέει προτάσεις ανόμοιες, δηλαδή κύριες με δευτερεύουσες ή δευτερεύουσες ανόμοιες με τη χρήση υποτακτικών συνδέσμων. Οι υποτακτικοί σύνδεσμοι είναι:
- Ειδικοί: πως. ότι, που.
- Αιτιολογικοί: γιατί, επειδή, αφού.
- Χρονικοί: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, οπότε, όσο που, άμα.
- Υποθετικοί: αν, εάν (και οι χρονικοί σύνδεσμοι σαν, άμα με σημασία υποθετικού συνδέσμου).
- Εναντιωματικοί: αν και, ενώ, μολονότι.
- Τελικοί: για να, να.
- Αποτελεσματικοί: ώστε (να), που.
- Διστακτικοί: μη(ν), μήπως
Αναφορικές προτάσεις
Μια ιδιαίτερη κατηγορία δευτερευουσών προτάσεων, που η χρήση τους είναι πολύ συχνή στον λόγο, αποτελούν οι αναφορικές προτάσεις. Αναφέρονται σε έναν όρο -κύριο ή δευτερεύοντα- μιας άλλης πρότασης, της κύριας.
Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται με κριτήριο τη συντακτική λειτουργία τους σε:
- Αναφορικές ονοματικές: επέχουν τη θέση ονοματικού προσδιορισμού (στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος της πρότασης εξάρτησης της, παράθεσης, επεξήγησης κ.λπ.) και συνήθως εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες, π.χ. ο οποίος, όποιος, οποιοσδήποτε, όσος, που (όταν αναφέρεται σε ονόματα) κ.λπ.
- Αναφορικές επιρρηματικές: προσδιορίζουν έναν επιρρηματικό προσδιορισμό και εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα:
- Τοπικά: όπου, οπουδήποτε, που (όταν αναφέρονται σε επιρρηματικό προσδιορισμό).
- Χρονικά: οπότε, οποτεδήποτε.
- Τροπικά: όπως, καθώς.
- Ποσοτικά: όσο, οσοδήποτε
Παραδείγματα:
- Ο επιστήμονας ο οποίος έχει ανεπτυγμένο το αίσθημα της ευθύνης (=αναφορική ονοματική πρόταση) προσφέρει με τις ανακαλύψεις του στην ανθρωπότητα.
- Όπου κι αν γυρίσεις το βλέμμα σου (=αναφορική επιρρηματική πρόταση), διαπιστώνεις την αισθητική υποβάθμιση.
Επίσης, διακρίνονται σε:
- Αναφορικές προσδιοριστικές: αναφέρονται σε έναν ονοματικό όρο μιας άλλης πρότασης και αποτελούν αναγκαίους προσδιορισμούς της προηγούμενης πρότασης, ώστε να εξασφαλίζεται ένα ολοκληρωμένο νόημα.
- Αναφορικές παραθετικές ή προσθετικές: αναφέρονται σε έναν ονοματικό όρο μιας άλλης πρότασης, χωρίζονται με κόμμα και δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα για την ολοκλήρωση του νοήματος, αλλά μπορούν να παραλειφθούν.
Παραδείγματα:
- Το μάθημα που μου αρέσει είναι η Ιστορία [αναφορική προσδιοριστική πρόταση, γιατί αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό της λέξης «μάθημα»].
- Διαβάζω το μάθημα της Ιστορίας, που είναι το αγαπημένο μου (μάθημα) [αναφορική παραθετική ή προσθετική πρόταση, γιατί δεν αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του λόγου].
Χαρά Ανδρονίδη*
φιλόλογος, ΜΑ
Από το βιβλίο της Χαράς Ανδρονίδη και των Εκδόσεων schooltime.gr «Έκφραση – Έκθεση Γ’ Λυκείου: Θεωρία & Διαγράμματα Θεμάτων»
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου
- Νεοελληνική Γλώσσα Λυκείου: Μεθοδολογία ανάπτυξης θέσης, ιδέας σε μικροκείμενο – παράγραφο
- Έκθεση Λυκείου – Παραγωγή Κειμένου: Τρόποι μετάβασης από ζητούμενο σε ζητούμενο
- Περίληψη γραπτού λόγου: Τεχνικές πύκνωσης – Νεοελληνική Γλώσσα/Έκθεση Λυκείου
- Έκφραση-Έκθεση Λυκείου: Το ρήμα και η σημασία του/Η Γλώσσα του κειμένου
- Έκθεση Λυκείου: Ενεργητική – παθητική σύνταξη, Ευθύς και πλάγιος λόγος/Μορφοσυντακτική δομή του κειμένου
- Έκθεση Λυκείου – Παραγωγή Κειμένου: Ο επίλογος και τα είδη του/Εφαρμογές
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr