Παρατακτική και υποτακτική σύνδεση προτάσεων – Νεοελληνική Γλώσσα/Έκφραση-Έκθεση Λυκείου

Της Χαράς Ανδρονίδη

Σύνδεση προτάσεων

Οι προτάσεις, ανάλογα με τον τρόπο που συνδέονται, παρατακτικά ή υποτακτικά, προσδιορίζουν τον λόγο ενός κειμένου, δηλαδή αν είναι απλός και λιτός ή σύνθετος και πυκνός. Ειδικότερα:

α. Παρατακτική σύνδεση

Καθιστά τον λόγο απλό, λιτό και άμεσο, δίχως επεξηγήσεις/ αιτιολογήσεις. Συνδέει ισοδύναμες προτάσεις, κύριες ή όμοιες δευτερεύουσες με τη χρήση παρατακτικών συνδέσμων. Οι παρατακτικοί σύνδεσμοι είναι:

  1. Συμπλεκτικοί: και (κι), ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ.
  2. Διαζευκτικοί/ διαχωριστικοί: ή. Είτε.
  3. Αντιθετικοί: αλλά, μα, όμως, ωστόσο, μόνο, παρά, μολαταύτα, έξαλλου, (οι αντιθετικοί σύνδεσμοι ενώ, αν και, μολονότι χρησιμοποιούνται κανονικά στην υποτακτική σύνδεση ι.
  4. Συμπερασματικοί: λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως.
  5. Επεξηγηματικοί: δηλαδή.

β. Υποτακτική σύνδεση

Καθιστά τον λόγο πυκνό, σύνθετο. Δηλώνει ικανότητα στην έκφραση και ενισχύει την παραστατικότητα και πειστικότητα του λόγου Συνδέει προτάσεις ανόμοιες, δηλαδή κύριες με δευτερεύουσες ή δευτερεύουσες ανόμοιες με τη χρήση υποτακτικών συνδέσμων. Οι υποτακτικοί σύνδεσμοι είναι:

  1.  Ειδικοί: πως. ότι, που.
  2. Αιτιολογικοί: γιατί, επειδή, αφού.
  3. Χρονικοί: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν, μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, οπότε, όσο που, άμα.
  4. Υποθετικοί: αν, εάν (και οι χρονικοί σύνδεσμοι σαν, άμα με σημασία υποθετικού συνδέσμου).
  5. Εναντιωματικοί: αν και, ενώ, μολονότι.
  6. Τελικοί: για να, να.
  7. Αποτελεσματικοί: ώστε (να), που.
  8. Διστακτικοί: μη(ν), μήπως

Αναφορικές προτάσεις

Μια ιδιαίτερη κατηγορία δευτερευουσών προτάσεων, που η χρήση τους είναι πολύ συχνή στον λόγο, αποτελούν οι αναφορικές προτάσεις. Αναφέρονται σε έναν όρο -κύριο ή δευτερεύοντα- μιας άλλης πρότασης, της κύριας.

Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται με κριτήριο τη συντακτική λειτουργία τους σε:

  1. Αναφορικές ονοματικές: επέχουν τη θέση ονοματικού προσδιορισμού (στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος της πρότασης εξάρτησης της, παράθεσης, επεξήγησης κ.λπ.) και συνήθως εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες, π.χ. ο οποίος, όποιος, οποιοσδήποτε, όσος, που (όταν αναφέρεται σε ονόματα) κ.λπ.
  2. Αναφορικές επιρρηματικές: προσδιορίζουν έναν επιρρηματικό προσδιορισμό και εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα:
  • Τοπικά: όπου, οπουδήποτε, που (όταν αναφέρονται σε επιρρηματικό προσδιορισμό).
  • Χρονικά: οπότε, οποτεδήποτε.
  • Τροπικά: όπως, καθώς.
  • Ποσοτικά: όσο, οσοδήποτε

Παραδείγματα:

  1. Ο επιστήμονας ο οποίος έχει ανεπτυγμένο το αίσθημα της ευθύνης (=αναφορική ονοματική πρόταση) προσφέρει με τις ανακαλύψεις του στην ανθρωπότητα.
  2. Όπου κι αν γυρίσεις το βλέμμα σου (=αναφορική επιρρηματική πρόταση), διαπιστώνεις την αισθητική υποβάθμιση.

Επίσης, διακρίνονται σε:

  1. Αναφορικές προσδιοριστικές: αναφέρονται σε έναν ονοματικό όρο μιας άλλης πρότασης και αποτελούν αναγκαίους προσδιορισμούς της προηγούμενης πρότασης, ώστε να εξασφαλίζεται ένα ολοκληρωμένο νόημα.
  2. Αναφορικές παραθετικές ή προσθετικές: αναφέρονται σε έναν ονοματικό όρο μιας άλλης πρότασης, χωρίζονται με κόμμα και δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα για την ολοκλήρωση του νοήματος, αλλά μπορούν να παραλειφθούν.

Παραδείγματα:

  1. Το μάθημα που μου αρέσει είναι η Ιστορία [αναφορική προσδιοριστική πρόταση, γιατί αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό της λέξης «μάθημα»].
  2. Διαβάζω το μάθημα της Ιστορίας, που είναι το αγαπημένο μου (μάθημα) [αναφορική παραθετική ή προσθετική πρόταση, γιατί δεν αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του λόγου].

Χαρά Ανδρονίδη*
φιλόλογος, ΜΑ

Από το βιβλίο της Χαράς Ανδρονίδη και των Εκδόσεων schooltime.gr «Έκφραση – Έκθεση Γ’ Λυκείου: Θεωρία & Διαγράμματα Θεμάτων»

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό

Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook