Νεοελληνική Γλώσσα/Έκφραση-Έκθεση Λυκείου, Μορφοσυντακτική δομή του κειμένου: Ενεργητική – παθητική σύνταξη, Ευθύς και πλάγιος λόγος

Της Χαράς Ανδρονίδη

Ενεργητική – παθητική σύνταξη

  • Στην ενεργητική σύνταξη τονίζεται το υποκείμενο της ενέργειας που δηλώνει το ρήμα, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα που δρα/ενεργεί.
  • Στην παθητική σύνταξη τονίζεται το γεγονός/αποτέλεσμα της ενέργειας.

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και αντίστροφα

α. Στη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, το υποκείμενο του ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο , το ρήμα γίνεται παθητικό στον ίδιο χρόνο και το αντικείμενο του ρήματος γίνεται υποκείμενο, π.χ.:

Ενεργητική σύνταξη                                                               ->                        Παθητική σύνταξη

Ο γεωργός οργώνει το χωράφι.                                        ->                        Το χωράφι οργώνεται από το

                                                                                                                                 γεωργό.

Αν το ενεργητικό ρήμα είναι δίπτωτο, το έμμεσο αντικείμενο συνήθως διατηρείται, μπορεί όμως να γίνει εμπρόθετο, π.χ.:

Ενεργητική σύνταξη                                                               ->                        Παθητική σύνταξη

Το σχολείο του έδωσε βραβείο.                                        ->                        Του δόθηκε βραβείο από

                                                                                                                              το σχολείο.

Ο καθηγητής εξέτασε το μαθητή αρχαία.                    ->                        Ο μαθητής εξετάστηκε από

                                                                                                                           τον καθηγητή στα αρχαία.

Αν το ενεργητικό ρήμα παίρνει δύο αιτιατικές, τη μία αντικείμενο και την άλλη κατηγορούμενο αντικειμένου, τότε το αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού σε πτώση ονομαστική, ενώ το κατηγορούμενο αντικειμένου γίνεται κατηγορούμενο υποκειμένου σε ονομαστική πτώση, π.χ. :

Ενεργητική σύνταξη                                                               ->                     Παθητική σύνταξη

Οι πολίτες εξέλεξαν τον Χ βουλευτή.                             ->                     Ο Χ εκλέχτηκε από τους πολίτες

                                                                                                                                 βουλευτής.

β. Στη μετατροπή της παθητικής σύνταξης σε ενεργητική, το υποκείμενο του ρήματος γίνεται αντικείμενο, το ρήμα γίνεται ενεργητικό στον ίδιο χρόνο και το ποιητικό αίτιο γίνεται υποκείμενο, π.χ.:

Παθητική σύνταξη                                                                  ->                        Ενεργητική σύνταξη

Η αντιπολίτευση επικρίθηκε από τον πρόεδρο          ->                        Ο πρόεδρος επέκρινε την

                                                                                                                            αντιπολίτευση.

4. Ευθύς και πλάγιος λόγος

Η διατύπωση ενός κειμένου γίνεται είτε σε ευθύ είτε σε πλάγιο λόγο. Συνήθως σε ένα κείμενο υπάρχουν και τα δύο είδη διατύπωσης:

Ευθύς λόγος: απόδοση των λόγων ή των σκέψεων κάποιου από τον ίδιο, π.χ. –Θα περάσω στο Πανεπιστήμιο

Πλάγιος λόγος: απόδοση των λόγων ή των σκέψεων κάποιου από άλλο πρόσωπο, π.χ. Ο Κώστας είπε ότι θα περάσει στο Πανεπιστήμιο.

Στον πλάγιο λόγο οι προτάσεις εξαρτώνται από ένα λεκτικό, αισθητικό, γνωστικό, προτρεπτικό, κελευστικό ή ερωτηματικό ρήμα.

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο

Κατά τη μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο μεταβάλλονται:

α. Οι κύριες προτάσεις κρίσεως σε ειδικές προτάσεις.

Παράδειγμα

Ευθύς λόγος:           – Είμαι πλούσιος (κύρια πρόταση κρίσεως).

Πλάγιος λόγος:      Ο Κροίσος είπε ότι είναι πλούσιος (ειδική πρόταση).

β. Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας σε βουλητικές προτάσεις.

Παράδειγμα

Ευθύς λόγος:           -Ανοίξτε τις πύλες (κύρια πρόταση επιθυμίας).

Πλάγιος λόγος:      Ο στρατηγός διέταξε να ανοίξουν τις πύλες (βουλητική πρόταση).

γ. Οι ευθείες ερωτήσεις σε πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις.

Παράδειγμα

Ευθύς λόγος– Η αρετή είναι διδακτή; (ευθεία ερωτηματική πρόταση).

Πλάγιος λόγος: Ο Σωκράτης ρώτησε (τον Πρωταγόρα), αν η αρετή είναι διδακτή (πλάγια ερωτηματική πρόταση).

Χαρά Ανδρονίδη*
φιλόλογος, ΜΑ

Από το βιβλίο της Χαράς Ανδρονίδη και των Εκδόσεων schooltime.gr «Έκφραση – Έκθεση Γ’ Λυκείου: Θεωρία & Διαγράμματα Θεμάτων»

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook