Το Απαρέμφατο στη Λατινική Γλώσσα
ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ:
Όπως και στην ελληνική έτσι και στην λατινική γλώσσα το απαρέμφατο ανάλογα με την εξάρτησή του διακρίνεται σε ειδικό, τελικό, ιστορικό και απόλυτο απαρέμφατο. Το απαρέμφατο στα λατινικά είναι πολύ συνηθισμένο, αφού η χρήση του αναπληρώνει την ειδική πρόταση, που δεν υπάρχει καθόλου και την κατηγορηματική μετοχή, που είναι εξαιρετικά περιορισμένη η εμφάνισή της.
Το απαρέμφατο (ειδικό ή τελικό) μπορεί να είναι συντακτικά: α. υποκείμενο του ρήματος, β. αντικείμενο του ρήματος, γ. επεξήγηση – παράθεση, δ. κατηγορούμενο (σπάνια), ε. απαρέμφατο του σκοπού (σπάνια), ζ. απαρέμφατο ανεξάρτητο – απόλυτο η. προσδιορισμός της αναφοράς.
Ως υποκείμενο απαρέμφατο δέχονται τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις + δοτική προσωπική, π.χ. licebit tibi quoque pugillares adportare.
Ως υποκείμενο απαρέμφατο δέχονται και προσωπικά ρήματα γ΄ ενικού προσώπου (στα αρχαία ελληνικά τέτοια ρήματα έχουν υποκείμενο έναρθρο απαρέμφατο.
1. ΕΙΔΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
(απαντά σ΄ όλους τους χρόνους – τα απαρέμφατα ΠΡΚ, ΜΕΛΛ. και Σ.Μ. είναι πάντα ειδικά)
Με ειδικό απαρέμφατο συντάσσονται τα εξής ρήματα:
α. λεκτικά (dico, narro κ.τ.λ.).
β. δοξαστικά (existimo, indico κ.τ.λ.).
γ. αίσθησης (sentio, video, audio κ.τ.λ.).
δ. γνώσης (cognosco, scio, ignoro κ.τ.λ.).
ε. δήλωσης και δήξης (declaro, ostendo κ.τ.λ.).
ζ. ρήματα συναφή προς τα παραπάνω (puto, spero, iuro, memini, queror κ.τ.λ.).
η. ψυχικού πάθους σημαντικά (gaudeo, doleo, graviter fero, miror κ.τ.λ.).
Σημειώσεις:
- Όταν το απαρέμφατο είναι ειδικό και βρίσκεται σε ταυτοπροσωπία με ρήμα ενεργητικό ή αποθετικό, τότε ως υποκείμενό του τίθεται μία από τις προσωπικές αντωνυμίες σε πτώση αιτιατική (me, te, se, nos, vos). Όταν όμως το ρήμα εξάρτησης είναι προσωπικό παθητικό (κυρίως λεκτικό ή δοξαστικό) τότε το υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται σε πτώση ονομαστική.
- Όταν το απαρέμφατο είναι ειδικό και βρίσκεται σε ετεροπροσωπία με οποιοδήποτε ρήμα, τότε το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται σε πτώση αιτιατική
Παραδείγματα:
α. Democritus dicebat innumerabilis esse mundos (ετεροπροσωπία – υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου esse σε αιτιατική – mundos).
β. Sentit animus se sua vi moveri (ταυτοπροσωπία – υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου moveri σε αιτιατική – se).
γ. Dicitur Homerus caecus esse (ταυτοπροσωπία – το υποκείμενο του απαρεμφάτου λόγω του dicitur, που είναι ένα λεκτικό προσωπικό παθητικό ρήμα, τίθεται σε ονομαστική – Homerus).
2. ΤΕΛΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
(τίθεται πάντα σε χρόνο ΕΝΣ)
Με τελικό απαρέμφατο συντάσσονται τα εξής ρήματα:
α. εφετικά (cupio, volo, nolo, malo κ.τ.λ.).
β. δυνητικά (possum κ.τ.λ.).
γ. κελευστικά (iubeo κ.τ.λ.).
δ. κωλυτικά (prohibeo κ.τ.λ.).
ε. έναρξης και λήξης (incipio κ.τ.λ.).
Σημειώσεις:
- Σε περίπτωση ετεροπροσωπίας το υποκείμενο του τελικού απαρεμφάτου τίθεται σε αιτιατική.
- Σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας το υποκείμενο του τελικού απαρεμφάτου εννοείται σε ονομαστική ή τίθεται σε αιτιατική συνήθως και πιο σπάνια σε ονομαστική, όταν το απαρέμφατο έχει παθητική σημασία ή είναι το συνδετικό esse (και συνήθως εξαρτάται από ρήμα εφετικό).
Παραδείγματα
α. Caesar milites caedam perpetrare admonet (ετεροπροσωπία).
β. Hostes caedem militum perpetrare possunt (ταυτοπροσωπία)
γ. Alexander Jovis filium se appellari volebat (ταυτοπροσωπία – το υποκείμενο σε αιτιατική, επειδή το απαρέμφατο έχει παθητική σημασία).
3. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
Στα λατινικά χρησιμοποιείται απαρέμφατο ενεστώτα αντί παρατατικού για ιστορικές διηγήσεις του παρελθόντος. Αυτό το απαρέμφατο ονομάζεται ιστορικό και έχει υποκείμενο σε ονομαστική πτώση.
4. ΑΠΟΛΥΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
Επίσης, στα λατινικά χρησιμοποιείται το απαρέμφατο απόλυτα, χωρίς να εξαρτάται δηλαδή από ρήμα ή κάποια άλλη έκφραση. Το απαρέμφατο τίθεται απόλυτα για να δηλώσει έντονο ψυχικό πάθος (θαυμασμό, αγανάκτηση).
Αλέξανδρος Γ. Αλεξανδρίδης*
Φιλόλογος
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για τα Λατινικά Λυκείου
• Λατινικά Λυκείου • Διαγωνίσματα Λατινικών
