Θανάσης Πάνου

Του Θανάση Πάνου

Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΣΥΓΧΥΣΗ

Υπήρχαν και υπάρχουν μαθητές με “αδικαιολόγητα” προβλήματα στα οποία οι γνωστές μέθοδοι διδασκαλίας δεν έχουν κανένα σημαντικό αποτέλεσμα.

Μαθητές, ανεξάρτητα από καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία η κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο παρουσιάζουν δυσκολία στην ανάγνωση, στη γραφή, στην κατανόηση και στην προφορική γλώσσα και αυτό αποτελεί μυστήριο γιατί όχι μόνο είναι έξυπνοι, αλλά σε πολλές περιπτώσεις, σε ορισμένους τομείς είναι καλύτεροι από τους συμμαθητές τους.

Πολλές φορές ο περίγυρος τους, αποδίδει τις δυσκολίες αυτές σε διανοητική καθυστέρηση, σε ψυχολογικά προβλήματα ή προβλήματα προσαρμογής ή και προβλήματα ακοής και όρασης. Η πιο απλοϊκή μάλιστα διάγνωση τα χαρακτηρίζει αδιάφορα και τεμπέληδες.

Ο εγκέφαλος όμως του ανθρώπου είναι ένα θαυμαστό, περίπλοκο όργανο το οποίο ελέγχει όλες τις ανθρώπινες λειτουργίες και η ανάπτυξη σήμερα της νευροψυχολογίας φέρνει συνεχώς στο φως σημαντικά στοιχεία που μεταξύ άλλων βοηθούν να κατανοήσουμε, να ερμηνεύσουμε και να βρούμε τρόπους επίλυσης μαθησιακών δυσχερειών που αποτελούσαν αδιάλυτο μυστήριο.

Ο εγκέφαλος, όπως γνωρίζουμε, αποτελείται από δύο ημισφαίρια, το αριστερό και το δεξιό, τα οποία φαίνονται στη μορφή ίδια. Παρόλο όμως που τα δύο ημισφαίρια παρουσιάζονται ως ομοιόμορφα έχουν λειτουργίες που ελέγχουν διαφορετικούς τομείς. Το 90% των ανθρώπων ανεξάρτητα από το αν αν είναι δεξιόχειρες ή αριστερόχειρες λειτουργούν με το αριστερό ημισφαίριο που ελέγχει τις γλωσσικές λειτουργίες. Για το 71% των αριστερόχειρων και το 98% των δεξιόχειρ ων το τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει τις γλωσσικές διαδικασίες βρίσκεται στο αριστερό ημισφαίριο. Το δεξιό ημισφαίριο είναι “εξειδικευμένο”στην αντίληψη του χώρου και του χρόνου, της μουσικής, του προσανατολισμού και στην μεγαλύτερη ευχέρεια μαθηματικών αναλύσεων. Τ α οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα που λαμβάνουμε φτάνουν ταυτόχρονα και δύο ημισφαίρια αλλά στις λέξεις, σύμβολα, ιδέες-σκέψεις το αριστερό ημισφαίριο είναι ο κατεξοχήν αποδέκτης τους. Γνωρίζουμε και έτσι εξηγείται, ότι ασθενείς που έπαθαν βλάβη στο αριστερό ημισφαίριο λόγω εγκεφαλικού επεισοδίου, παρουσιάζουν διαταραχές ομιλίας και παράλυση της δεξιάς πλευράς του σώματος. Η παρεμβολή του δεξιού ημισφαιρίου είναι αυτή που προκαλεί γλωσσική σύγχυση στα άτομα με δυσλεξία και αυτό οφείλεται στην ελλιπή κυριαρχία του αριστερού ημισφαιρίου που βρίσκεται το κέντρο ελέγχου των γλωσσικών λειτουργιών.

Το 1963 ο Samuel Kirk πρωτοπαρουσίασε την έρευνά του για τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την κατανόηση ή χρησιμοποίηση της προφορικής ή γραπτής γλώσσας και συμπεριλαμβάνουν τη μνήμη, την σκέψη και την ακουστική ή οπτική αντίληψη. Οι διαταραχές αυτές που σχετίζονται με τη δυσκολία στη μάθηση και που παρουσιάζουν παιδιά, μαθητές και ενήλικοι δεν αφορούν βλάβες στην όραση, ακοή κινητική δυσχέρεια, συναισθηματική διαταραχή ή διανοητική καθυστέρηση. Τα άτομα αυτά, με μαθησιακές δυσχέρειες ή πιο σωστά, “μαθησιακές διαφορές” επεξεργάζονται τις πληροφορίες με διαφορετικό τρόπο αντίληψης και αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται διαφορετικό τρόπο διδασκαλίας.

Από την προσχολική ηλικία παρά το ότι κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό ανάπτυξης, μπορούμε να ανιχνεύσουμε ορισμένα χαρακτηριστικά που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή, όπως η καθυστέρηση ή η διαταραχή στην ομιλία, αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής η την προφορά ορισμένων λέξεων που δεν γίνονται εύκολα κατανοητές. Οι πρώτες αποτυχίες στο σχολείο (6-8 χρονών) στην ανάγνωση, γραφή και την αριθμητική, προσθέτουν και συναισθηματικά προβλήματα που φορτίζουν το παιδί με αισθήματα κατωτερότητας ήδη από τις ηλικίες των 8-12 χρόνων και κάνουν πιο περίπλοκο το πρόβλημα. Υπάρχουν μαθητές που κάτω από αυτές τις πιέσεις προσπαθούν να αντεπεξέλθουν με υπέρ-προσπάθεια αλλά και μαθητές που μηχανεύονται τρόπους για να καλύψουν όσο μπορούν το πρόβλημά τους και αυτό περιορίζει τα περιθώρια βοήθειας.

“Διαφορετικός τρόπος μάθησης

διαφορετικός τρόπος διδασκαλίας”

Η ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΓΛΩΣΣΑ – ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

Η Ανάγνωση απαιτεί την ενεργοποίηση των διαδικασιών:

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΛΕΞΗΣ

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ

ΜΕΤΑ-ΚΑΤΑΝΌΗΣΗ (metacognition)

Τα Άτομα συνήθως με υψηλό διανοητικό επίπεδο που παρουσιάζουν χαμηλή ικανότητα στην επεξεργασία της φωνολογικής δομής των λέξεων είναι αυτά που χαρακτηρίζουμε ως Δυσλεκτικά. Είναι δηλαδή τα άτομα που δυσκολεύονται να αντιληφθούν ότι οι λέξεις που γράφουμε ή διαβάζουμε έχουν φωνήματα διαφορετικά και έτσι παρουσιάζουν την συγκεκριμένη αδυναμία οικοδόμησης του βασικού μηχανισμού ανάγνωσης-γραφής. Για την ανάγνωση, συγκεκριμένα, ενός Ελληνικού κειμένου πρέπει ο αναγνώστης να μπορεί να ερμηνεύσει τα γράμματα και να έχει δημιουργήσει με τη νόηση του έναν τρόπο χαρτογράφησης της προφορικής γλώσσας.

Το πλεονέκτημα της Ελληνικής γλώσσας, η οποία χρησιμοποιεί αλφαβητικό σύστημα γραφής, είναι ότι χρησιμοποιεί αυστηρή αντιπροσώπευση φωνημάτων και από τα 24 γράμματα που υπάρχουν στο αλφάβητο, τα 17 (α. β. γ,δ,ε, ζ, θ,κ,λ,μ,ν,π,ρ,σ,τ,φ,χ) αντιστοιχούν σε ισάριθμα φωνήματα. Τα η,ι,υ αντιστοιχούν στο φώνημα |ι| και τα ο, ω στο φώνημα |ο|. Αυτό αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα στην διδασκαλία γιατί ο μαθητής έχει λιγότερα γραφικά σύμβολα να αναγνωρίσει αλλά μπορεί και να αντιληφθεί άγνωστες ή ακατάληπτες λέξεις όπως πχ ηλεκτροσυγκόλληση. Η διδασκαλία των 24 γραμμάτων καταλαβαίνουμε πόσο ευκολότερη είναι από την εκμάθηση πχ περίπου τριών χιλιάδων χαρακτήρων που πρέπει να αναγνωρίζει ένας Κινέζος για να διαβάσει ένα κείμενό του και ακόμα πιο δύσκολα να επεξεργαστεί μια νέα άγνωστη λέξη. Το Ελληνικό σύστημα γραφής, καθοδηγεί και απαιτεί από τον εκπαιδευτικό να κάνει κατανοητό στο μαθητή με δυσλεξία ότι τα γράμματα αναπαριστούν φωνήματα.

Με την Ελληνική γλώσσα και την συστηματική και έγκαιρη διορθωτική αγωγή η δυσλεξία δεν αποτελεί πλέον ανυπέρβλητο πρόβλημα.

Το άτομο με δυσλεξία είναι αναγκασμένο να επικεντρώσει όλη την προσοχή του στην αναγνώριση τω γραμμάτων για να τα συλλαβίσει. Δηλαδή ένα μεγάλο μέρος διανοητικής ενέργειας καταναλώνεται για να επεξεργαστεί τα γραφικά σύμβολα με αποτέλεσμα να μην έχει τον απαραίτητο χρόνο για την κατανόηση του κειμένου. Τα συμπτώματα της δυσλεξίας είναι πολλά και η ηλικία, το φύλλο και η γενική δόμηση-ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας τα παρουσιάζει με διαφορετική σοβαρότητα. Το σοβαρό προτέρημα των ατόμων με δυσλεξία που η διανοητική αντίληψη τους κυμαίνεται συνήθως σε υψηλά επίπεδα, είναι αυτό που πρέπει να χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός για να αντισταθμίσει τις ελλείψεις στις βασικές δεξιότητες της αναγνώρισης των γραμμάτων και στην ανάκλησή τους.

Το άτομο με δυσλεξία τείνει να σκέφτεται με τον κόσμο των αισθήσεων, με ήχους, εικόνες , χρώματα και μόνο έτσι ο αφηρημένος καμβάς των γραμμάτων που ξεδιπλώνεται στο χαρτί αποκτά νόημα. Ο παραδοσιακός τρόπος διδασκαλίας γνωρίζουμε ότι δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο και μια αλυσίδα προβλημάτων που μόνο την αντιπάθεια για την γνώση τροφοδοτεί. Και αν δεν υπάρξει από τα αρχικά βήματα του νέου η αληθινή χαρά που επιφέρει ο κόσμος των βιβλίων οι ευκαιρίες διανοητικής ανάπτυξης μειώνονται δραματικά.

Είναι δύσκολο σε ένα άρθρο να δοθούν γενικές βοηθητικές οδηγίες για ένα τόσο σοβαρό θέμα που μάλιστα παρουσιάζει πολλές μορφές με διαφορετική βαρύτητα.

Σε γενικές γραμμές για τα παιδιά του δημοτικού θα μπορούσαμε να πούμε:

Αποφυγή από εμάς παραποίησης της γλώσσας και παιδιάστικων εκφράσεων.

Να ενθαρρύνουμε την συμμετοχή με ήχους π.χ. παλαμάκια, όταν συλλαβίζει τις λέξεις.

Τα βιβλία που θα έχουμε για διάβασμα να έχουν εικόνες με χρώματα.

Να ακολουθούμε και να δείχνουμε τις λέξεις, αρχίζοντας από αριστερά και πηγαίνοντας προς τα δεξιά.

Έξαψη της φαντασίας. Ερωτήσεις για την συνέχεια μιας ιστορίας. Τι περιμένει να γίνει.

Η ποίηση με ομοιοκαταληξία λειτουργεί ως ρυθμική αγωγή που είναι ευχάριστη.

Να το προκαλούμε να μας διηγηθεί την ημέρα του με χρονική συνέχεια, από το πρωί ως το βράδυ.

Η βόλτα μας μπορεί να συνδυαστεί με το παιχνίδι ανάγνωσης πινακίδων, τι μπορεί να έχουν τα αντίστοιχα μαγαζιά.

Το παιδί μπορεί να είναι υπερκινητικό. Δραστηριότητες που απαιτούν συγχρονισμό με ρυθμό, μουσική είναι πολύ σημαντικές.

Συνεχής αναγνώριση δεξιού και αριστερού.

Ενίσχυση ακουστικής μνήμης.

Και μην ξεχνάμε.

Αν το παιδί δεν μπορεί να μάθει με τον τρόπο που το διδάσκουμε, τότε πρέπει να το διδάξουμε με τον τρόπο που μπορεί να μάθει. Γιατί υπάρχει.

Θανάσης Πάνου*

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook