Για πολλές χώρες μείζον ζήτημα θεωρείται το θεμελιώδες δικαίωμα όλων των ατόμων για πρόσβαση στην εκπαίδευση αλλά και για την παροχή ίσων ευκαιριών, ώστε να επιτύχουν την κοινωνικοποίηση τους, την ολική ανάπτυξη τους και να μάθουν. Η Συμπεριληπτική εκπαίδευση απαντά σε ένα ευρύ φάσμα ανθρωπιστικών και κοινωνικών θεμάτων και αφορά όλους τους συμμετέχοντες του εκπαιδευτικού συστήματος. Με άλλα λόγια, στόχος της αποτελεί η αναβάθμιση της ποιότητας των εκπαιδευτικών διεργασιών. Ουσιαστικά η Συμπεριληπτική εκπαίδευση αποτελεί ένα εναλλακτικό πλαίσιο και μία φιλοσοφία που υποστηρίζει ένα ευρύ μεταρρυθμιστικό σχέδιο για την εκπαίδευση και στοχεύει στον εκσυγχρονισμό της εκπαιδευτικής πολιτικής.
Η Συμπερίληψη αναγάγει την έννοια της ηγεσίας ως μία συνεργατική προσπάθεια που θα αντικαταστήσει παραδοσιακές νόρμες και συγκεντρωτικά συστήματα. Σημαντικά για την πορεία του οργανισμού θεωρούνται η παρουσίαση νέων νοημάτων από την ηγεσία, αλλά και η θέσπιση υψηλών κινήτρων-προσδοκιών για όλα τα μέλη. Επιπλέον, χρειάζεται να ενισχύονται από την ηγεσία η λήψη πρωτοβουλιών. Για την ορθή διαχείριση των ανθρώπινων πόρων η ηγεσία χρειάζεται να λειτουργεί σαν μία συμμετοχική διαδικασία, όπου η παραδοσιακή ιεραρχία αντικαθίστανται από τις κοινές αξίες, τις θετικές ενισχύσεις, την εμπιστοσύνη, διαμορφώνοντας ισχυρές διαπροσωπικές σχέσεις και τονώνοντας την παραγωγικότητα της μονάδας.
Επιπρόσθετα, ως σημαίνουσα συνιστώσα προκρίνεται και ο επανασχεδιασμός του οργανισμού, διαμέσου της προώθησης δημοκρατικών διαδικασιών που θα διέπουν την λειτουργία του, της οργανωτικής αναδιάρθρωσης, αλλά και της θέσπισης ενός συλλογικού προγραμματισμού. Ακόμη, καίριο γνώρισμα της Συμπεριληπτικής ηγεσίας αποτελούν αφενός η κατανόηση του τοπικού συγκείμενου της κάθε σχολικής μονάδας και αφετέρου η ενίσχυση της διδασκαλίας σε άτυπα περιβάλλοντα μάθησης. Το κάθε σχολείο ενέχει μοναδικά χαρακτηριστικά που εξαρτώνται από τις ιδιαίτερες ανάγκες, τις δυνατότητες του καθώς και τους στόχους της ηγεσίας.
Η φυσιογνωμία μίας μονάδας ανταποκρίνεται στις στάσεις της ηγεσίας της και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον ηγέτη. Η Συμπεριληπτική ηγεσία προωθεί το συμμετοχικό μοντέλο διοίκησης, ενισχύοντας την κατανεμημένη πρακτική και τις δυνατότητες αυτονομίας-συνέργειας. Παράλληλα, καταρτά ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης που περιλαμβάνει την οικοδόμηση ενός οράματος, την ανάλυση του περιβάλλοντος της μονάδας, την αναδιατύπωση της αποστολής της, τη συνεργατική δράση για επίτευξη των στόχων και την αύξηση της αποτελεσματικότητας της. Η ηγεσία οφείλει να διαμορφώσει τις συνθήκες εκείνες που θα καλλιεργήσουν και την δέσμευση απέναντι στις Συμπεριληπτικές αρχές. Ο οικείος τύπος ηγεσίας διακρίνεται για την ευέλικτη και συναινετική διάσταση που λαμβάνει, αυξάνοντας το αίσθημα ικανοποίησης, αλλά και την αίσθηση του «ανήκειν».
Όσον αφορά την κουλτούρα, αυτή λογίζεται ως ένα σύστημα αξιών, πεποιθήσεων, κανόνων που επηρεάζει τις πολιτικές-πρακτικές και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ενέργειες της ηγεσίας. Η αλληλεπίδραση των συμμετεχόντων εξελίσσει τη κουλτούρα Η αυξημένη συμμετοχή οδηγεί σε ένα δημοκρατικό σχολείο, όπου ευνοούνται οι συνδιδασκαλίες, η ανάληψη ενεργών ρόλων και η Συμπεριληπτική διαχείριση των τάξεων, εμφυσώντας στη μονάδα ανθρωπιστικές αξίες και δημοκρατικά ιδανικά. Η ενίσχυση της Συμπεριληπτικής κουλτούρας στα σχολεία από την ηγεσία συμβάλλει καθοριστικά στη δημιουργία μίας κοινότητας αποδοχής, ασφάλειας και στην καθιέρωση κοινών αξιών.
Ως προς τα δίκτυα συνεργασίας, αυτά ενισχύονται από μία Συμπεριληπτική ηγεσία και ενέχουν αντίκτυπο στις προγραμματισμένες ενέργειες των μελών. Στα δίκτυα συνεργασίας η γνώση διασπείρεται, τα μέλη επικοινωνούν και στοχάζονται, παράγονται ιδέες, ενδυναμώνουν οι δεσμοί τους και εξυπηρετούνται η επίτευξη των στόχων και η αναθεώρηση των πρακτικών μάθησης. Είναι απαραίτητο η ηγεσία να στοχεύει στο περιορισμό της εξάρτησης από τον προϊστάμενο. Η ηγεσία πρέπει να επιμένει στην σύμπνοια, την ολική ανάπτυξη και την αλληλεπίδραση στο καθημερινό συγκείμενο τόσο ανάμεσα στα μέλη όσο και με τη κοινωνία γενικότερα. Δύναται ακόμη να συνδέσει και σχολικές μονάδες μεταξύ τους, ώστε να ανταλλάξουν εμπειρογνωμοσύνη και πόρους. Επίσης, να αναπτύξουν νέες ποιοτικές πρακτικές και συνεκτικές πολιτικές που θα απαντούν πληρέστερα στην κατανόηση του έργου τους και στην ποικιλομορφία της εκπαιδευτικής πραγματικότητας.
Η Συμπεριληπτική ηγεσία, για να ανταποκριθεί στο ρόλο της χρειάζεται να εισακούσει τις γνώμες-επισημάνσεις-ανησυχίες των μαθητών (κυρίως των περιθωριοποιημένων) να επιλύσει τα προβλήματα που προκύπτουν και να ενθαρρύνει την ενεργή εμπλοκή τους στην λήψη αποφάσεων και στην οργάνωση της σχολικής ζωής. Κρίσιμος παράγοντας για την προώθηση της Συμπερίληψης είναι η επιμόρφωση του προσωπικού και η αύξηση της αποδοτικότητας του. Η επιμόρφωση θεωρείται επένδυση για την ηγεσία. Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αποτελεί εργαλείο για την εισαγωγή μεταρρυθμίσεων και την αποπεράτωση του εκπαιδευτικού έργου, προσφέροντας τις απαραίτητες προϋποθέσεις επιμερισμού των καθηκόντων καθώς και τις δεξιότητες εκείνες για την αποτελεσματική εκτέλεση των διδακτικών και των διοικητικών λειτουργιών.
Εν κατακλείδι, η ηγεσία οφείλει να αντιλαμβάνεται συναισθηματικά το προσωπικό και να το παραινεί. Δηλαδή, να μην καλλιεργείται ένα κλίμα φόβου, ανελευθερίας και ελλιπούς εμπιστοσύνης που θα προκύπτει από την ισχνή αξιοπιστία, την χαμηλή συμμετοχή και την αντίληψη της αμφισβήτησης ή της μη παροχής κατάλληλων συνθηκών εργασίας. Η υποστήριξη κρίνεται αναγκαία, ώστε να υπάρξει ικανοποίηση και εκτέλεση των καθηκόντων τους, δίχως εμπόδια. Η Συμπεριληπτική ηγεσία αντιμετωπίζει το κάθε άτομο ξεχωριστά, ισότιμα και προχωρά στην επισήμανση των αναγκών του, στην επίλυση των προβλημάτων του και στην παροχή συνθηκών για προσωπική ανάπτυξη με γνώμονα και το ομαδικό συμφέρον. Έτσι, η ηγεσία στην ίδια λογική εκτίμα όλα τα μέλη, εμπιστεύεται τις δεξιότητες τους και τους προσφέρει ένα υγιές πλαίσιο ελευθερίας για να δραστηριοποιηθούν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Booth, T. & Ainscow, M. (2002). The index for inclusion (2nd edition). Bristol: ICIE
Leithwood, K., Day, C., Sammons, P., Harris, A. & Hopkins, D. (2006). Seven strong claims about successful school leadership. Nottingham: NCSL
Αγγελίδης, Π. (2011). Παιδαγωγικές της Συμπερίληψης. Ζεφύρι: Διάδραση.
Βασιλειάδου, Δ., & Διερωνίτου, Ε. (2014). Η εφαρμογή της μετασχηματιστικής ηγεσίας στην εκπαίδευση. Έρκυνα, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών- Επιστημονικών Θεμάτων, Τεύχος 3, σ. 92-108.
Παναγιώτου Νίκος*
Απόφοιτος Παιδαγωγικού
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Ειδικής Αγωγής
