Έκθεση Λυκείου – Παραγωγή Κειμένου: Ο επίλογος και τα είδη του/Εφαρμογές

Νεοελληνική Γλώσσα/Έκφραση-Έκθεση Λυκείου, Παραγωγή Κειμένου: Ο επίλογος και τα είδη του/Εφαρμογές

Ο επίλογος αποτελεί το τελευταίο τμήμα της παραγωγής κειμένου, αφού ολοκληρώνει την ανάπτυξη του θέματος. Σ’ αυτόν παρουσιάζονται, συνήθως, συμπυκνωμένα όσα ήδη έχουν αναπτυχθεί στο κύριο μέρος. Όπως ο πρόλογος αποτελεί την πυξίδα για την ανάπτυξη του θέματος, έτσι και ο επίλογος δείχνει την ολοκλήρωση της ανάπτυξης του. Δεν έχει «αναπτυξιακό» χαρακτήρα, είναι πάντοτε σύντομος και περιεκτικός. Επειδή αποτελεί την τελευταία εικόνα της παραγωγής κειμένου και οι εντυπώσεις που προκαλεί συχνά είναι καθοριστικές για την τελική βαθμολογία καλό θα είναι ο μαθητής να ελέγχει κατά πόσο αυτά που αναφέρει στον επίλογο βρίσκονται σε πλήρη αντιστοιχία, με τις βασικές απόψεις του, του κυρίου μέρους, αφού αυτές οφείλει ο επίλογος να υπηρετεί.

(Τον δεοντολογικό επίλογο τον προτιμάμε μόνον όταν οι προτάσεις αντιμετώπισης δεν συμπεριλαμβάνονται στα ζητούμενα του θέματος)

Αναλυτικότερα τα είδη επιλόγου:

1. Ανακεφαλαιωτικός επίλογος

Αναφέρουμε συνοπτικά ότι υποστηρίξαμε κατά την ανάπτυξη του θέματος. Πρόκειται για ένα κοινό επίλογο, χωρίς πρωτοτυπία, αφού σε αυτόν περιλαμβάνονται αρκετές επαναλήψεις. Για να είναι πετυχημένος θα πρέπει να επιλέξουμε με προσοχή ποια σημεία από όσα αναπτύξαμε θα συμπεριλάβουμε στον επίλογο μας. Αν η ανάπτυξη του θέματος περιέχει μεγάλες νοηματικές ενότητες, 3-4 παραγράφων η καθεμιά, ο επίλογος μπορεί να είναι ανακεφαλαίωση της τελευταίας ενότητας. Ως είδος επιλόγου εναρμονίζεται με εκείνα τα είδη θεμάτων που ζητούν τις αιτίες, τις συνέπειες και τους τρόπους αντιμετώπισης μιας έννοιας/ιδέας.

Εφαρμογή

Ας εξετάσουμε το θέμα που μας απασχόλησε στο είδος του παραγωγικού προλόγου, που κύρια έννοια του ήταν ο εθελοντισμός. Αν εφαρμόζαμε τον ανακεφαλαιωτικό επίλογο στο συγκεκριμένο θέμα θα τονίζαμε πόσο σημαντική είναι η ενεργοποίηση και η εθελοντική προσφορά των πολιτών τόσο για τι ευπαθείς κοινωνικές ομάδες ή άτομα, όσο και για τους ίδιους τους συμμετέχοντες, αφού η ανιδιοτελής προσφορά σε άτομα που χρήζουν βοήθειας αναδεικνύει ότι το πνεύμα του ανθρωπισμού έρχεται σε ρήξη με τον ατομικισμό, τον ωφελιμισμό.

2. Συμπερασματικός επίλογος

Συνοψίζει την κύρια ιδέα της έκθεσης και επομένως παρουσιάζει το/τα τελικό/κά συμπέρασμα/τα της ανάλυσης. Θα αποτελεί το “απόσταγμα” του κύριου θέματος και ως υπαινικτικές λέξεις για τον επίλογο λειτουργούν οι: Άρα, λοιπόν, επομένως.

Εφαρμογή

«Η σωστή, λοιπόν, τοποθέτηση του ζητήματος μας είναι να πούμε ότι η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνικής μπορεί να καλυτερέψει τον άνθρωπο, αφού δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την πνευματική του απογείωση. Αρκεί να συνεχίσει την πτήση του και να πάει πολύ ψηλά… Ας το πάρουμε μια για πάντα απόφαση: αφού μπήκαμε στο δρόμο των επιστημονικών και τεχνικών κατακτήσεων, δε γίνεται πια να γυρίσουμε πίσω. Αλλά ούτε ωφελεί. Απάρνηση της προόδου σ’ αυτόν τον τομέα σημαίνει επιστροφή στη βαρβαρότητα. Ευτυχέστερη και ηθικότερη θα γίνει η ανθρωπότητα όχι δεσμεύοντας, αλλά αφήνοντας πιο ελεύθερο ακόμη το πνεύμα. Η σωτηρία μας είναι όχι λιγότερη, αλλά περισσότερη βαθύτερη και πλατύτερη μάθηση».

Ε. Παπανούτσος, Η τεχνική πρόοδος, Πρακτική Φιλοσοφία

3. Αντιθετικός επίλογος

Πρόκειται για έναν επίλογο που ολοκληρώνει την παραγωγή λόγου με τον σχολιασμό της αντίθετης όψης του θέματος. Ως είδος επιλόγου εναρμονίζεται με όλα τα είδη θεμάτων και ιδιαίτερα με τα θέματα εκείνα που στη διατύπωση τους περικλείουν δύο αντίθετες απόψεις. Επειδή μάλιστα υπάρχει άφθονο υλικό και για την αντίθετη θέση από αυτήν που υποστηρίζουμε είναι δυνατόν να επιλέξουμε το κατάλληλο υλικό ώστε να μπορέσουμε να συνθέσουμε και έναν πρωτότυπο επίλογο, αλλά και έναν ουσιαστικό επίλογο.

Εφαρμογή

Ας δούμε το θέμα παραγωγής κειμένου που είχε σχέση με τον αντιθετικό πρόλογο. Είχαμε να εξετάσουμε τις συνέπειες θετικές και αρνητικές από τη λειτουργία μιας βιομηχανικής μονάδας. Σε ένα τέτοιο θέμα στον αντιθετικό επίλογο θα παίρναμε θέση υπέρ της μιας άποψης αναφέροντας τις συνέπειες που θα προέκυπταν από αυτήν. Μάλιστα θα ήταν ένας επίλογος αρκετά πλούσιος σε ιδέες και διαπιστώσεις.

4. Δεοντολογικός επίλογος

Αναφερόμαστε στις δυνατότητες της κοινωνίας και της εποχής να θεραπεύσει ή να αντιμετωπίσει το πρόβλημα που αναπτύχθηκε προηγουμένως. Ο επίλογος βέβαια, αναφέρεται στη δεοντολογία, αν αυτή δεν είναι ζητούμενο του εκθεσιότιτλου και δεν αναπτύσσεται σε χωριστή νοηματική ενότητα.

Εφαρμογή στο θέμα παραγωγής κειμένου σχετικά με την ψυχαγωγία

«Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο τρόπος ψυχαγωγίας στην εποχή μας είναι ένα «ακανθώδες» πρόβλημα. Για να λυθεί πρέπει να δοθούν δυνατότητες στο άτομο να μορφωθεί και να δει πραγματικά την ουσία της ζωής. Δυστυχώς το αίτημα «άρτος και θεάματα» που αποτελεί αρχή της ζωής μας, δεν είναι αρκετό να κάνει τον άνθρωπο ευτυχισμένο και σωστό, γιατί η ανθρώπινη φύση έχει πολλές ανάγκες για να λειτουργεί ισορροπημένα. Χρέος, επομένως, του κάθε ατόμου είναι να μάθει να ψυχαγωγείται σωστά, αφού προηγουμένως με τη βοήθεια της κριτικής του ικανότητας, διαλέξει από τα είδη ψυχαγωγίας αυτά που τον εκφράζουν και του δίνουν δύναμη να ζει αληθινά τη μεγάλη πραγματικότητα της ζωής».

5. Με προοπτικές

Διατυπώνουμε αισιόδοξες ή απαισιόδοξες που διαφαίνονται στο μέλλον. Αν η οπτική μας είναι αισιόδοξη μπορούμε να επισημάνουμε την εμπιστοσύνη μας στον άνθρωπο και κυρίως στο έλλογο τμήμα της ύπαρξης του ως εχέγγυο για την αντιμετώπιση ακόμη και των πιο δύσκολων προβλημάτων. Μπορεί να τις χρησιμοποιήσουμε αντίστοιχα είτε οι τρόποι αντιμετώπισης αποτελούν ζητούμενο είτε όχι.

Εφαρμογή σε θέμα σχετικό με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών στη μεταβιομηχανική κοινωνία.

«Η αναποτελεσματικότητα των μέτρων κατά των ναρκωτικών και η αύξηση των τοξικομανών σ’ όλο τον κόσμο, δεν αφήνουν περιθώρια για αισιοδοξία. Αντίθετα, δημιουργούν προϋποθέσεις για ένα μέλλον σκοτεινό, που πρέπει να απασχολήσει όλους μας και ιδιαίτερα τους αρμόδιους φορείς».

6. Αξιολογικός επίλογος

Πρόκειται για έναν επίλογο ο οποίος περιλαμβάνει την προσωπική μας θέση στην οποία καταλήξαμε μετά την ανάπτυξη της παραγωγής κειμένου. Ένας τέτοιος επίλογος έχει μεγαλύτερη αξία για θέματα στα οποία δεν ζητείται η αξιολόγηση της έννοιας/ιδέας, αλλά απλώς προκύπτει ως απότοκο των όσων διαδραματίζονται στο κοινωνικό μας περιβάλλον.

Εφαρμογή

Ας δούμε εκ νέου το θέμα παραγωγής κειμένου που είδαμε στην εφαρμογή του αξιολογικού προλόγου, όπου είχαμε τονίσει την αναμφισβήτητη της αξίας της δικαιοσύνης. Στον αξιολογικό επίλογο θα υποστηρίζαμε ότι η σωστή λειτουργία της δικαιοσύνης αποτελεί μια από τις ύψιστες αξίες της ζωής μας, γι’ αυτό και επιβάλλεται να προληφθούν όλοι οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι και να υπάρχουν όλες οι κατάλληλες προϋποθέσεις, που θα συμβάλλουν τα μέγιστα, ώστε αυτή να λειτουργεί σωστά.

Σημείωση: Η έκταση του επιλόγου καλό θα είναι να είναι σύντομη και ίσως επειδή έχει καταληκτικό χαρακτήρα να διακρίνεται από πρωτοτυπία. Εκτός από τα είδη επιλόγου που αναφέραμε υπάρχουν και πολλά άλλα είδη π.χ. να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια προσώπου ευρύτερα αποδεκτού, δηλαδή καταξιωμένου στην κοινή γνώμη.

Όποια μορφή κι αν έχει, πρέπει και αυτός να είναι οργανικά δεμένος με την ανάπτυξη και το σκοπό για τον οποίο ο συγγραφέας έγραψε το κείμενο. Από μας εξαρτάται να επιλέξουμε τον κατάλληλο κάθε φορά επίλογο που θα προσδώσει επιπλέον κύρος σ’ όλη την παραγωγή κειμένου.

Προσοχή!!! Προτιμότερο θα ήταν στον επίλογο να αποφεύγονται ευχές, προτροπές, συμβουλές, στοιχεία δηλαδή, που απομακρύνουν από την ορθολογική αντιμετώπιση του προβλήματος που δόθηκε για ανάλυση.

Προτεινόμενοι τρόποι έναρξης επιλόγου:

Εύκολα λοιπόν, συνάγεται το συμπέρασμα…
Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό…
Αβίαστα, λοιπόν, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα…
Από όσα ως τώρα έχουν διατυπωθεί, αξίζει να τονίσουμε συμπερασματικά…
Το κεντρικό λοιπόν πόρισμα που αναδύεται από τη σύντομη αυτή μελέτη του προβλήματος συμπυκνώνεται…
Συμπερασματικά, λοιπόν, μπορούμε να επισημάνουμε…
Ως κατακλείδα αρμόζει να τονιστεί…

Χαρά Ανδρονίδη*
φιλόλογος, ΜΑ

Από το βιβλίο της Χαράς Ανδρονίδη και των Εκδόσεων schooltime.gr «Έκφραση – Έκθεση Γ’ Λυκείου: Θεωρία & Διαγράμματα Θεμάτων»

Διαβάστε ακόμα:

Έκφραση – Έκθεση: Ο Πρόλογος και τα είδη του/Παραδείγματα – αναλυτική παρουσίαση

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό