Νεοελληνική Γλώσσα/Έκθεση Γ’ Λυκείου, Ασκήσεις θεωρίας και κατανόησης: Η ενδοσχολική βία και ο ρόλος της εκπαίδευσης
Κείμενο: Η σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία είναι μια κοινωνία πολλαπλών αντιφάσεων. Tα ανοιχτά σύνορα ανάμεσα στους λαούς γίνονται σημεία δημιουργικής επαφής μεταξύ τους. Ταυτόχρονα, όμως, η σημερινή εποχή και οι επικρατούσες συνθήκες έχουν ευνοήσει την εμφάνιση φαινομένων βίας τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την διάσπαση του κοινωνικού ιστού, την επικράτηση του ατομικισμού έναντι του κοινωνισμού*. Έτσι, ένα από τα φλέγοντα ζητήματα της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως είναι η έξαρση που παρατηρείται σε κρούσματα βίας και ρατσιστικών επιθέσεων. Επιπλέον, αυξάνονται τα περιστατικά συστηματικού και επαναλαμβανόμενου, καθώς και εκείνα που συνδέονται με μίσους. Το να μπορούμε να συμβιώνουμε αρμονικά με το διαφορετικό είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες.
Οι περιρρέουσες συνθήκες αυτές δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστο και το σχολείο ως θεσμό. Ποτέ άλλοτε το σχολείο δεν ήταν περισσότερο παγιδευμένο στις αντιφάσεις της εποχής, η οποία απαιτεί συγχρόνως τη μετάδοση ανθρωπιστικών αρχών αλλά και την προσαρμογή στην αγριότητα της αγοράς, την ισότητα όλων αλλά και την προαγωγή των άριστων, την άσκηση αυστηρής εξουσίας αλλά ταυτόχρονα και το συναινετικό διάλογο. Η κοινωνία μοιάζει να καλεί το Δάσκαλο να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα αποφεύγοντας συγκρούσεις και διατηρώντας αλώβητη την εικόνα του σχολείου.
Στα πλαίσια αυτού του αντιφατικού σχολείου, βρίσκει πρόσφορο έδαφος η εμφάνιση βίας, γνωστής ως «bullying», που αποτελεί μάστιγα της σύγχρονης σχολικής κοινότητας. Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται, για να περιγράψουν μια κατάσταση, κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι και ομαδικό φαινόμενο, καθώς δεν αφορά μόνο το μαθητή που εκφοβίζει και εκείνον που εκφοβίζεται, αλλά και όσους είναι παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του. Τις περισσότερες φορές η σχολική βία εκδηλώνεται ως χρήση της φυσικής δύναμης (ως «δίκαιο της πυγμής») ή της απειλής εναντίον ενός μεμονωμένου ατόμου ή κατά μιας ομάδας που μπορεί να οδηγήσει στον τραυματισμό ή στη γένεση ψυχολογικών διαταραχών στο θύμα της επίθεσης. Ο εκφοβισμός μπορεί να αναφέρεται ακόμα σε σωματική βία, σε συναισθηματική ή λεκτική επίθεση, (κοροϊδία, εξύβριση, σαρκασμό, χειρονομίες, συκοφαντίες, γελοιοποίηση, απειλές, προσβλητικά μηνύματα, λεκτική παρενόχληση) και στη σύγχρονη εποχή σε ηλεκτρονικό εκφοβισμό (κακόβουλα ηλεκτρονικά μηνύματα, κλήσεις, με απειλητικό περιεχόμενο- εκβιασμό και γελοιοποίηση με δημοσίευση φωτογραφιών που θίγουν το θύμα), η δε σχολική βία περιλαμβάνει σε ακραίες περιπτώσεις και εγκληματικές ενέργειες.
Αναντίρρητα η σχολική βία αποτελεί αντανάκλαση της παθογένειας που κατατρύχει** τις σύγχρονες κοινωνίες. Η δύναμη, όμως, που μπορεί να περιθωριοποιήσει τη σχολική βία είναι το δημοκρατικό σχολείο. Η ανάπτυξη αξιών συλλογικότητας και κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως είναι το ομαδικό πνεύμα, η συνεργατικότητα, ο αλληλοσεβασμός και η κοινωνικότητα –ως αντίδοτο στον ατομικισμό- αποτελεί τη φωτεινή προοπτική σε μια προσπάθεια για την εξάλειψη του σχολικού εκφοβισμού και της βίας. Η ανάπτυξη των αξιών της συλλογικότητας, η αγάπη για την ειρήνη και η απόρριψη κάθε μορφής βίας – οικονομικής, φυλετικής, ψυχολογικής- οδηγούν στην αντιμετώπιση-μέσα από τη σχολική διαδικασία και γενικότερα τη σχολική ζωή-φαινομένων που οδηγούν σε ξενοφοβία, και ρατσισμό, τα οποία παράγουν τελικά σχολική βία. Το όραμά μας οφείλει να είναι ένα δημοκρατικό σχολείο, που σέβεται το δικαίωμα στη διαφορετικότητα χωρίς στιγματισμό του διαφορετικού, προάγοντας το ομαδο-συνεργατικό σύστημα εκπαίδευσης, όπου ο μαθητής θα αναζητά και θα επεξεργάζεται ενεργητικά τη γνώση και θα εκφράζει τις ιδέες και τα συναισθήματά του σε ομαδική βάση. Αν οι προτεραιότητες των παιδιών αλλάξουν από το να θέλουν να είναι δημοφιλή στο να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες και ουσιαστικές σχέσεις, τότε θα διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και θα λύνουν αποτελεσματικά τις διαφορές τους με τα άλλα παιδιά. Ο Αθορίν, (Ισπανός συγγραφέας της γενιάς του ΄98) ανέφερε σχετικά: ‘’Η κοινωνικότητα χρειάζεται να συμπληρωθεί από την ισότητα και την ελευθερία. Από την ισότητα πηγάζουν η δικαιοσύνη και η ανεκτικότητα, και από την ελευθερία η γενναιοδωρία’’.
Τα παιδιά μπορούν μέσα από το σχολείο και την παιδεία που διαθέτουν, να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των φαινομένων της βίας και της επικράτησης του δικαίου της πυγμής. Η ανθρώπινη φύση δεν υπόκειται σε καμία νομοτέλεια που της υπαγορεύει την αλληλοεξόντωση και την εκμετάλλευση της ισχύος ως μέσου επιβολής στο συνάνθρωπο δια της βίας. Εξάλλου, ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που είναι μοναδικό και απρόβλεπτο. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα κατά το παρελθόν που αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος δεν δρα πάντα με γνώμονα το ίδιον όφελος, για να επιτύχει πάντα την κυριαρχία του και ότι τελικά μπορεί να κυριαρχήσει στα πάθη του και στα κατώτερα ένστικτα της φύσης του που, προκειμένου να επιβληθεί επί των ομοίων του, τού επιτάσσουν τη χρήση βίας. Η αντίθετη παραδοχή για την ανθρώπινη φύση θα καταδίκαζε το ανθρώπινο γένος σε μία αέναη αλληλοσφαγή που προβάλλει ως απόρροια μιας τυφλής αναγκαιότητας. Το μεγαλείο της ανθρώπινης φύσης, άλλωστε, έγκειται στην ικανότητά της να μετασχηματίζει τον περιβάλλοντα χώρο, να παρεμβαίνει σ’ αυτόν και να τον διαμορφώνει επιβάλλοντας τους δικούς της όρους.
Μόνο αν πιστέψουμε βαθιά και ακράδαντα στη δυνατότητα βελτίωσης της ανθρώπινης φύσης, θα αποδεχθούμε και την έννοια της πραγματικής προόδου του ανθρώπου. Έχοντας υπόψη την γνωστή φράση του Μαχάτμα Γκάντι*** :«Ας γίνουμε εμείς η αλλαγή που θέλουμε να δούμε στον Κόσμο», θα πρέπει όλοι οι άνθρωποι να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, για να αλλάξουμε προς το καλύτερο τον κόσμο αυτό, έναν κόσμο που τον θέλουμε απαλλαγμένο από τη βία, να λειτουργεί μέσα σε ένα πνεύμα ειρήνης, αλληλεγγύης, αγάπης και αλληλοσεβασμού.
[ΚΕΙΜΕΝΟ ΔΙΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΟ]
ΒΙΒΙΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ:
ΙΚΥ, Πανελλήνια Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού/Μην φοβάσαι! Σπάσε την ανοχή! Σπάσε τη σιωπή!
Από τη σχολική βία στην απαξίωση του σχολείου, Της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΚΟΡΩΝΑΙΟΥ*
«Ποιες είναι οι νέες μορφές της σχολικής βίας;», Ρούλα Βαρτελάτου, Κοινωνιολόγος, Εγκληματολόγος
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΗ ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
* κοινωνισμός = Αποτελεί μετάφραση από τον γαλλικό όρο socialisme και σημαίνει την προσήλωση στην έννοια της συλλογικότητας, της κοινωνικής συνείδησης και της αλληλεγγύης
** κατατρύχω= βασανίζω, ταλαιπωρώ, ταλανίζω
*** Η Διεθνής Ημέρα της Μη Βίας εορτάζεται στις 2 Οκτωβρίου, ημέρα των γενεθλίων του Μαχάτμα Γκάντι, ηγέτη του Ινδικού κινήματος ανεξαρτησίας και πρωτοπόρου της φιλοσοφίας και της στρατηγικής της μη βίας. Κατοχυρώθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη με Ψήφισμα στις 15 Ιουνίου του 2007, για να διαδοθεί το μήνυμα της μη βίας μέσα από την εκπαίδευση και της ευαισθητοποίησης του κοινού προς εξασφάλιση ενός πολιτισμού ειρήνης, ανεκτικότητας, κατανόησης.
ΘΕΜΑΤΑ
A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (110-130 λέξεις).
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Τα φαινόμενα βίας είναι συνυφασμένα με την επικράτηση του ατομικισμού.
β. Το σύγχρονο σχολείο αντανακλά τις αντιφάσεις της κοινωνίας.
γ. Η ανθρώπινη φύση υπόκειται στη νομοτέλεια των ταπεινών ενστίκτων της.
δ. Ο Αθορίν ανέφερε ότι η ατομικότητα χρειάζεται να συμπληρωθεί από την ισότητα και την ελευθερία.
ε. Η πραγματική πρόοδος του ανθρώπου συνίσταται στη βελτίωση της ανθρώπινης φύσης.
Β2. α) Να βρείτε έναν τρόπο ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου του κειμένου «Στα πλαίσια αυτού του αντιφατικού σχολείου… η δε σχολική βία περιλαμβάνει σε ακραίες περιπτώσεις και εγκληματικές ενέργειες» και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο
β) Να γράψετε ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (με έντονη γραφή στο κείμενο): Ταυτόχρονα, όχι μόνο…αλλά και, επιπλέον, καθώς, εξάλλου.
Β3. Ποιοι τρόποι πειθούς χρησιμοποιούνται στην 4η παράγραφο («Αναντίρρητα η σχολική βία …ελευθερία η γενναιοδωρία») του κειμένου; Να απαντήσετε τεκμηριωμένα
Β4. Να συντάξετε το διάγραμμα της πρώτης παραγράφου του κειμένου, επισημαίνοντας την κύρια ιδέα ή πληροφορία, τις δευτερεύουσες και τις διασαφήσεις.
Β5. Να βρείτε και να αιτιολογήσετε τη συλλογιστική πορεία της 2ης παραγράφου του κειμένου.
Β6. Να ερευνηθεί το είδος της συνοχής μεταξύ της 1ης, 2ης και 3ης παραγράφου. Να απαντήσετε με αναφορές στο κείμενο.
Β7. Στα αποσπάσματα που ακολουθούν να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης και να την μετατρέψετε στην αντίθετή της.
α) Η αντίθετη παραδοχή για την ανθρώπινη φύση θα καταδίκαζε το ανθρώπινο γένος σε μία αέναη αλληλοσφαγή που προβάλλει ως απόρροια μιας τυφλής αναγκαιότητας.
β) […]ο μαθητής θα αναζητά και θα επεξεργάζεται ενεργητικά τη γνώση και θα εκφράζει τις ιδέες και τα συναισθήματά του σε ομαδική βάση.
Β8. Να αντικαταστήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις (υπογραμμισμένες στο κείμενο) με μία συνώνυμή της, χωρίς να αλλάζει το νόημα: αντιφάσεων, άρρηκτα, προαγωγή, αλώβητη, εσκεμμένη, αναντίρρητα, αντανάκλαση, συλλογικότητας, απόρροια, μετασχηματίζει.
Β9. Να αιτιολογήσετε την επιλογή του α’ πληθυντικού ρηματικού προσώπου στην τελευταία παράγραφο του κειμένου.
Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου
80+ επιλεγμένα κριτήρια αξιολόγησης για τη Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Λυκείου
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό