Η πολυπλοκότητα της εκπαιδευτικής πραγματικότητας και η ανάγκη κάλυψης των αυξανόμενων αναγκών, έχουν αναγάγει το ζήτημα της ηγεσίας των σχολικών μονάδων σε μείζον θέμα. Ο ρόλος της ηγεσίας για πολλούς επέχει κεντρική θέση και ουσιώδη συμβολή στον εκσυγχρονισμό του σχολείου, στην βελτίωση της αποτελεσματικότητας του, αλλά και στην ολική επιτυχία και ανάπτυξη των μαθητών και του προσωπικού.
Μία από αυτές τις μορφές ηγεσίας, θεωρείται και εκείνη της Μετασχηματιστικής ηγεσίας. Τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά του οικείου τύπου ηγεσίας, είναι: το εξατομικευμένο ενδιαφέρον για τις ανησυχίες, τα προβλήματα, τις φιλοδοξίες και τις ανάγκες των λοιπών μελών, η παροχή διανοητικής διέγερσης με σκοπό την αμφισβήτηση των ισχυόντων δεδομένων και την ανάπτυξη ενός καινούργιου τρόπου σκέψης καθώς και η προώθηση ενός μοντέλου ηγεσίας που εμπνέει, ώστε να διαμορφωθεί μία υγιής και δημιουργική σχολική-επαγγελματική κουλτούρα. Επιπλέον, χρειάζεται να τονιστεί πως ο Μετασχηματιστικός ηγέτης δεν αρκείται σε μία στείρα διαχείριση του οργανισμού ή στην απλή διατήρηση του status quo της μονάδας. Αντίθετα, κρίνεται σκόπιμο, αφενός να σχεδιάσει-εκπονήσει-καθοδηγήσει ένα αναπτυξιακό-στρατηγικό σχέδιο και αφετέρου να προσαρμοστεί στις ανάγκες και τις ειδικές συνθήκες του σχολείου που δραστηριοποιείται.
Ο Μετασχηματιστικός ηγέτης επιθυμεί να παρακινήσει όλους τους συμμετέχοντες να ενεργήσουν, να επικοινωνήσουν, να καινοτομήσουν, να κριτικάρουν, να συνεργαστούν και να αλληλεπιδράσουν, ώστε να επιτευχθούν οι σκοποί που έχουν θεσπιστεί. Ωστόσο, τα παραπάνω λογίζονται ως απόρροια της ελευθερίας, των σχέσεων εμπιστοσύνης-αμοιβαιότητας και της ενεργητικής ακρόασης του ηγέτη, έναντι των υπολοίπων μελών. Απαραίτητη προϋπόθεση κρίνεται η ύπαρξη των εννοιών της «δημοκρατίας», της «ισότητας» και της «δικαιοσύνης», κατά την καθημερινή συνδιαλλαγή μεταξύ των μελών της σχολικής μονάδας. Ακόμη, απαραίτητη θεωρείται και η οικειοθελής δέσμευση των μελών στην φιλοσοφία και στους στόχους που έχουν τεθεί, συνδυαστικά με την ικανοποίηση των προσωπικών τους αναγκών και προσδοκιών, αλλά και την συλλήβδην επιτυχία του οργανισμού που συμμετέχουν.
Ο Leithwood υποστηρίζει πως οι οκτώ άξονες, πάνω στους οποίους στηρίζεται η πρακτική ενός Mετασχηματιστικού ηγέτη, είναι οι εξής:
- Παροχή εξατομικευμένης υποστήριξης
- Παροχή διανοητικής παρακίνησης
- Οικοδόμηση ενός οράματος για τον οργανισμό
- Προσδιορισμός και κραταίωση των στόχων
- Ύπαρξη θετικών προτύπων μίμησης για τις αξίες του οργανισμού
- Καλλιέργεια υψηλών προσδοκιών για την δράση όλων των μελών
- Διαμόρφωση μίας Συμπεριληπτικής και φιλικής σχολικής κουλτούρας
- Ανάπτυξη δομών-δικτύων για περαιτέρω συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων
Στην Μετασχηματιστική ηγεσία, η έννοια της «ηγεσίας» δεν φαντάζει κάτι το προσωποπαγές, το άκαμπτο και το αυταρχικό. Με άλλα λόγια, υπάρχει επιμερισμός αρμοδιοτήτων (ανάλογα τις δεξιότητες του καθενός), προκρίνεται μία πιο συμμετοχική λογική άσκησης των διοικητικών καθηκόντων, ενώ οι όποιες προκλήσεις αντιμετωπίζονται συντεταγμένα και πιο αποδοτικά. Όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα γόνιμο περιβάλλον που εμπνέει ασφάλεια, σεβασμό και πληρότητα στα μέλη του, ενώ ταυτόχρονα υποστηρίζει επιτυχώς την αποδοχή, την αλληλεπίδραση και την ατομική-συλλογική βελτίωση.
Εν κατακλείδι, στο μοντέλο της Μετασχηματιστικής ηγεσίας, ο ρόλος του διευθυντή δεν αποδυναμώνεται, αλλά αντίθετα ενισχύεται, εκσυγχρονίζεται, αποκτά νέο περιεχόμενο και δυναμική, καθιστώντας τον πιο πολυσχιδή και απαιτητικό από ποτέ. Μολονότι εντοπίζονται πολλοί ανασταλτικοί παράγοντες στην εφαρμογή ενός τέτοιου τύπου ηγεσίας, ο διευθυντής πρώτιστα, χρειάζεται να υπερνικήσει τα όποια εμπόδια και να επιδείξει μία σειρά από αρετές (όντας πηγή έμπνευσης και για τους υπολοίπους), ώστε να συμπράξει και να συνυπάρξει αρμονικά με τα άλλα μέλη και να διαχειριστούν τα απαιτητικά χαρτοφυλάκια που ονομάζονται «σχολική μονάδα» και «εκπαίδευση».
Βιβλιογραφία
Angelides, P., Antoniou, E. & Charalabous, C. (2010). Making sense of inclusion for leadership and schooling: A case study from Cyprus. International Journal of Leadership in Education, 13(3), p. 319-334.
Hogg, M.A & Vaughan G.M (2010). Κοινωνική Ψυχολογία. Αθήνα: Gutenberg.
Κατσαρός Ι., (2008). Διοίοκηση και Οργάνωση της Εκπαίδευσης. Υπουργείο Υγείας και Θρησκευμάτων. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αθήνα.
Leithwood, K. & Jantzi, D. (2006). Transformational school leadership for large-scale reform: Effects on students, teachers, and their classroom practices. School Effectiveness and School Improvement.
Σαΐτης Χρ., (2000). Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης. Αθήνα: Ατραπός.
Χαραλάμπους, Κ. (2016). Η εφαρμογή των μοντέλων εκπαιδευτικής ηγεσίας για την προώθηση της συμπερίληψης στις Ειδικές Μονάδες Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Έρκυνα, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών– Επιστημονικών Θεμάτων, Τεύχος 11ο, σ. 172-186
Παναγιώτου Νίκος*
Απόφοιτος Παιδαγωγικού
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Ειδικής Αγωγής
