Ο συνήθης τρόπος εξεύρεσης νύφης ή γαμπρού στη Βυζαντινή αυλή, ήταν το συνοικέσιο. Πρέσβεις πιστοί φίλοι του Αυτοκράτορα ανελάμβαναν να φέρουν σε πέρας τέτοιες υποθέσεις, πράγμα που δεν ήταν καθόλου εύκολο. Αυτά τα συνοικέσια γίνονταν πάντοτε με βάση τους πολιτικούς υπολογισμούς, τα συμφέροντα του κράτους και τις ισορροπίες της εποχής.
Πριν από τον γάμο υπογράφονταν τα «γαμικά συναλλάγματα», το προικοσύμφωνο δηλαδή. Η ξένη νύφη εχρίετο με το μύρο, άλλαζε θρήσκευμα και όνομα.
Το πράγμα ήταν ιδιαίτερο δύσκολο, όταν επρόκειτο να ζητήσουν μεγάλη προίκα, η οποία ήταν αναγκαία για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες. Ο Γεώργιος Φραντζής, ιστορικός και συγγραφέας, ανέλαβε εκ μέρους του αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγου να ζητήσει για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο την κόρη του Ρήγα της Ιβηρίας. Το Βυζάντιο πνέει ήδη τα λοίσθια και οι ανάγκες σε χρήμα είναι τεράστιες. Η μεγάλη προίκα θα έλυνε κάποια προβλήματα.
Ο δούκας αντέδρασε και το θεώρησε προσβολή, υποστηρίζοντας ότι σύμφωνα με τα δικά τους έθιμα προίκα δίνει ο γαμπρός και όχι η νύφη. Ο Φραντζής, ικανός διπλωμάτης, κατάφερε να αποσπάσει όσα ακριβώς είχε κατά νου: πολύτιμα ασημένια και χρυσά σκεύη στολισμένα με πολύτιμους λίθους, μεγάλης αξίας μεταξωτά υφάσματα, 56 χιλιάδες χρυσά νομίσματα και τέλος ετήσιο εισόδημα 3 χιλιάδων χρυσών λιρών. Τέλος, υποσχέθηκε ακόμα ο Δούκας ότι, όταν έρθει ο γαμπρός, θα τον φιλοδωρήσει με πολλά φορτία μεταξωτών υφασμάτων τονίζοντας ότι αυτά δεν ξεβάφουν.
Παλαιότερα ο Ηράκλειος βρισκόμενος σε δεινή θέση εξαιτίας των συχνών επιθέσεων του Χοσρόη, ζήτησε τη βοήθεια και τη συμμαχία του Άρχοντα των Χαζάρων. Ο βάρβαρος ηγεμόνας προσκλήθηκε στο «Ιερόν Παλάτιον» και προσπάθησαν να τον θαμπώσουν με τη χλιδή και τον πλούτο της Βυζαντινής Αυλής. Αυτός ήταν ένα συνήθης διπλωματικός τρόπος σε τέτοιου είδους ηγεμόνες. Μετά το πέρας του γεύματος του ανακοινώνει ότι του χαρίζει όλα τα χρυσά σκεύη του γεύματος, μια βασιλική ενδυμασία και σκουλαρίκια με μαργαριτάρια. Ο Χάζαρος όμως δυστροπούσε και τότε ο Ηράκλειος «έπαιξε» το πιο δυνατό του χαρτί, την κόρη του. Φέρνει και τοποθετεί μπροστά του το πορτρέτο της κόρης του Ευδοκίας. Ο Χάζαρος τα χάνει, η κόρη είναι καλλονή. Υπόσχεται λοιπόν ο Ηράκλειος σαν αντάλλαγμα της φιλίας και της συμμαχίας τους να του τη δώσει για γυναίκα. Φυσικά δέχεται την ανέλπιστη τύχη του και δίνει στον Ηράκλειο» γη και ύδωρ». Τις πληροφορίες αυτές μας τις παραδίδει ο τότε Πατριάρχης Νικηφόρος. Η Ευδοκία στάθηκε όμως πολύ τυχερή. Σε μια εμφύλια διαμάχη ο σύζυγος δολοφονήθηκε και έτσι επέστρεψε στην πατρική οικία και στον πολιτισμό.
Κάποιες άλλες φορές πολιτικοί λόγοι επέβαλλαν τα συνοικέσια να γίνονται στην παιδική ακόμα ηλικία. Τότε η παιδίσκη ερχόταν στο Παλάτι και παιδαγωγοί ανελάμβαναν τη μόρφωσή της μέχρι τη μέρα του γάμου. Βέβαια το ίδιο μικρός ήταν και ο γαμπρός. Τα δυο παιδιά μεγάλωναν μαζί παίζοντας.
Τέτοιο παράδειγμα είναι ο γάμος της Ελένης, κόρης του Ασάν Ιωάννη, Βούλγαρου ηγεμόνα, με τον Θεόδωρο, γιο του Ιωάννη Δούκα. Ο γαμπρός 11 και η νύφη 9 ετών. Η παιδίσκη ήρθε στο Παλάτι, όπου άρχισε η εκπαίδευση της. Όμως η εξέλιξη ήταν απροσδόκητη για όλους. Ο πατέρας της μικρής νύφης μετάνιωσε και ζήτησε να την πάρει πίσω για να την παντρέψει με άλλον. Πράγματι ο Ιωάννης την έστειλε πίσω, αλλά η μικρή Ελένη με λυγμούς ήθελε να ξαναγυρίσει πίσω στο Παλάτι κοντά στην Βασίλισσα και να παίζει με τον φίλο της τον Θεόδωρο. Ο πατέρας της την άρπαξε από τα μαλλιά φιλοδωρώντας την με ξύλο και βρισιές. Παρ’ όλα αυτά άλλαξε πάλι γνώμη και έστειλε τη μικρή πίσω στο Παλάτι.
Στα συνοικέσια αυτά οι ενδιαφερόμενοι έβλεπαν τον μελλοντικό σύντροφο τη μέρα του γάμου. Τι γινόταν όμως, όταν η νύφη δεν «βλεπόταν»; Σε ένα τέτοιο συνοικέσιο ο Μανουήλ Παλαιολόγος έφερε για νύφη στον γιο του, τον Αυτοκράτορα Ιωάννη, τη Σοφία, κόρη του Μαρκήσιου της Φεράρας. Ο γάμος έγινε, η αποκρουστική στο πρόσωπο Σοφία εστέφθη Βασίλισσα, αλλά ο Ιωάννης ποτέ δεν πλησίασε στα δώματά της. Η Βασίλισσα ταπεινωμένη από τη στάση του συζύγου της έφυγε από τη Βασιλεύουσα μαζί με όλη τη συνοδεία της .Ο Ιωάννης ανακουφίστηκε από την απροσδόκητη αυτή εξέλιξη, ενώ ο λαός ήταν έτοιμος να ξεσηκωθεί για τη μεγάλη αυτή προσβολή.
Έχουμε ένα ακόμα περιστατικό όπου η Βασίλισσα το «έσκασε», αλλά για άλλους λόγους τώρα. Η Ειρήνη, πριγκίπισσα της Λομβαρδίας, ήταν η σύζυγος του Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου. Η Ειρήνη ήθελε καλά και σώνει να πείσει τον Αυτοκράτορα να κομματιάσει σε τρία μέρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία για να στεφθούν Αυτοκράτορες και οι τρεις γιοι της. Ο Ανδρόνικος φυσικά δεν διανοήθηκε ποτέ να κάνει κάτι τέτοιο, εξάλλου είχε δυο ακόμα γιους από πρώτο γάμο. Η Ειρήνη αλλάζει κρεβάτι και του στερεί τα ερωτικά της θέλγητρα. Ο Ανδρόνικος δεν έδειξε να δυσαρεστείται και τότε η Ειρήνη εγκαταλείπει το παλάτι και καταφεύγει στη Θεσσαλονίκη. Από εκεί άρχισε να κατηγορεί τον σύζυγό της και να βγάζει στη φόρα τα μυστικά του ερωτικού τους βίου, πράγμα ανήκουστο για Βασίλισσα.
Περιστατικά κατά τα οποία οι υψηλοί εστεμμένοι «ξεκατινιάζονταν» έχουμε ακόμα και σε βασιλικούς γάμους. Ιδιαίτερα όταν οι καλοαναθρεμμένες Βυζαντινές πριγκίπισσες παντρεύονταν άξεστους και κατώτερους άντρες πολιτισμικά. Η Τρίτη κόρη του Αλέξιου Άγγελου, η Ευδοκία, παντρεύτηκε τον ηγεμόνα των Σέρβων Στέφανο Νεεμάν. Το ζεύγος αυτό είχε συνεχείς διαμάχες. Ο Στέφανος ξυνόταν συνεχώς σε όλο του το σώμα και κατηγορούσε την Ευδοκία ότι του κόλλησε ψώρα. Η Ευδοκία πάλι διέδιδε ότι τον σιχαίνεται, είναι μέθυσος και αρνιόταν να φάει μαζί του. Έτσι μια μέρα μετά από έναν μεγάλο καυγά ο Στέφανος την αποκαλεί μοιχαλίδα και την πετάει έξω από το παλάτι. Την αποπέμπει με ένα μόνον κοντό χιτώνα που φορούσε εκείνη τη στιγμή, χωρίς τίποτα επανέρχεται στην πατρική εστία η Ευδοκία.
Η Θεοδώρα, η κόρη του Ιωάννη Καντακουζηνού, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, κόσμησε το χαρέμι του Ορχάν. Η πριγκίπισσα γνώρισε τον γηραιό σύζυγό της, όταν κατέφθασε στην Προύσα. Εγκαθίσταται στο χαρέμι και αρνείται να αλλαξοπιστήσει. Ο γηραιός σύζυγος τρωθείς από τα κάλλη της δεν επέμενε.
Άλλη μέθοδος εξεύρεσης νύφης για τους Βασιλόπαιδες ήταν ένας είδος «καλλιστείων». Οι ωραιότερες παρθένες από Ανατολή και Δύση συνέρρεαν στην Αυλή κυνηγώντας το όνειρο της εστεμμένης. Η διαλογή γινόταν από την ίδια τη βασιλομήτορα και στο τέλος οι 12 ωραιότερες στέκονταν μπροστά στον βασιλιά για την τελική επιλογή. Είναι βέβαια πολύ γνωστή η ιστορία για το πώς έχασε η Κασσιανή τον θρόνο και τον κέρδισε η Θεοδώρα, με το γνωστό «εκ γυναικός ερρύει τα φαύλα».
Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος
