Έρη Ναθαναήλ

Της Έρης Ναθαναήλ

Η σχέση του ‘’ορθώς διανοείσθαι‘’ με το ‘’ορθώς πράττειν’’ αποτελεί θέμα που απασχόλησε για πολλούς αιώνες τον ανθρώπινο στοχασμό.  Είναι εύλογο πως η ορθή σκέψη πρέπει να συνοδεύεται από τη σωστή πράξη, ώστε να επιβεβαιώνει την αξία της και να προσφέρει τις ωφέλειές της σε αυτούς, προς τους οποίους απευθύνεται. Όσο απλά, όμως, κι αν διατυπώνεται το παραπάνω αξίωμα, τόσο δύσκολα βρίσκει την εφαρμογή του. Η εκτέλεση της ορθής πράξης δεν είναι μονόδρομος ούτε πάντα το λογικό επακόλουθο της ορθής σκέψης. Και οπωσδήποτε, όταν είναι, δεν έχει γίνει δίχως προϋποθέσεις.

Η επιστήμη συνδέεται άρρηκτα με το ‘’ορθώς διανοείσθαι’’, γεγονός που επιβεβαιώνουν χιλιάδες επιστημονικά επιτεύγματα που ανύψωσαν και συνεχίζουν να ανυψώνουν το βιοτικό μας επίπεδο. Από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να σκέφτεται κριτικά και ο ορθολογισμός συνόδευσε τις παρατηρήσεις και την πείρα του από τα πράγματα και τη ζωή, τέθηκαν τα θεμέλια του συνεχώς εξελισσόμενου πολιτισμού.

Είναι αλήθεια, όμως, ότι στο βωμό αυτής της εξέλιξης και της προόδου σημειώθηκαν και πολλά εγκλήματα εις βάρος της ανθρωπότητας, στα οποία πρωτοστάτησε και διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο η επιστήμη. Η Ιστορία μπορεί να επαληθεύσει τον ισχυρισμό για τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την εφαρμογή της επιστήμης με το παράδειγμα της ατομικής βόμβας. Έτσι πολλοί είναι εκείνοι που χαρακτήρισαν τη επιστήμη ‘’ανήθικη’’.

Οι κίνδυνοι από την εφαρμογή της επιστήμης δεν έχουν πάψει να υπάρχουν και σήμερα. Έχει μάλιστα διαπιστωθεί πως, όσο αυξάνονται οι επιστημονικές γνώσεις και η έρευνα, τόσο περισσότερο απειλείται η ανθρώπινη ύπαρξη. Ας σκεφθούμε μόνο τις επικίνδυνες προοπτικές των ερευνών στον τομέα της Γενετικής, οι οποίες ανάγκασαν πολλούς ανθρώπους από την επιστημονική αλλά και την ευρύτερη κοινότητα να μιλήσουν για ‘’moratοrium’’ στον τομέα της έρευνας. Σταδιακά, λοιπόν, διαπιστώθηκε μια διάσταση στο χώρο της επιστήμης ανάμεσα στο ‘’ορθώς διανοείσθαι’’ και στο ‘’ορθώς πράττειν’’. Η διαπίστωση αυτή για την αντιφατικότητα της επιστήμης θεωρείται άκρως δυσοίωνη για το μέλλον.

H επιστήμη, όμως, ως συστηματοποιημένη θεωρία δεν αποτελεί από μόνη της απειλή για τον άνθρωπο. Τα δυσοίωνα μηνύματα για το μέλλον και η απειλή για την ανθρώπινη ζωή, που προέρχονται από την εφαρμογή των επιστημονικών θεωριών, δεν είναι θεμιτό να μας οδηγήσουν στην απόρριψη της επιστήμης εν γένει και στη διακοπή των επιστημονικών ερευνών. Η επιστήμη, ακόμα κι αν ετυμολογικά συνδέεται μόνο με το πνεύμα και τη θεωρία, (ἐπίσταμαι: γνωρίζω καλά), έχει πρακτικό προσανατολισμό, προορίζεται δηλαδή για εφαρμογή. Είναι δεδομένο πως η επιστήμη οδηγεί και θα οδηγεί αναπόφευκτα στο ‘’ πράττειν’’. Αποτελεί, όμως, αίτημα των καιρών να οδηγεί στο ‘’ορθώς πράττειν’’. Καθοριστικός γι΄ αυτό είναι ο ρόλος του επιστήμονα.

Το επιστημονικό πνεύμα, άριστα καταρτισμένο και εξειδικευμένο στον τομέα του επιστητού καλείται να υπηρετήσει την ανθρωπότητα και να αναβαθμίσει το επίπεδο ζωής. Ο λειτουργός της επιστήμης, όμως, πρέπει να κινείται αδέσμευτος από αχαλιναγώγητα πάθη, υπέρμετρες φιλοδοξίες, μακριά από το δέλεαρ του κέρδους. Αν είναι δέσμιος κερδοσκοπικών τάσεων, αν θεμελιακό κίνητρο για την έρευνά του είναι οτιδήποτε άλλο πέραν του κοινωνικού συμφέροντος, τότε μετατρέπεται σε ον που λειτουργεί σαν μια μηχανή, χωρίς αισθήματα και ηθικούς φραγμούς. Η συρρίκνωση του επιστημονικού ήθους είναι η πραγματική απειλή για την ανθρώπινη ύπαρξη και η ουσιαστική αιτία για το χάσμα που εμφανίστηκε ανάμεσα στην ορθή σκέψη και στη δέουσα πράξη στον επιστημονικό χώρο.

 Το χάσμα αυτό θα καλύψουν οι ηθικές αξίες, που θα ολοκληρώσουν την επιστημονική καλλιέργεια και που θα δώσουν το σωστό, τον ανθρωπιστικό, προσανατολισμό στις επιστημονικές γνώσεις. Ο ρόλος της οικογένειας και της σφαιρικής παιδείας όσον αφορά τα παραπάνω είναι καθοριστικός.

Η καθολική γνώση, η συνοδευόμενη από ιδανικά και αρχές δεν είναι δυνατό να απειλήσει την ανθρώπινη ζωή. Αντίθετα, μάλιστα, θα δώσει νέα, άλλη διάσταση στην ετυμολογία του όρου ‘’επιστήμη’’: ‘’κατέχω καλά τις γνώσεις και γνωρίζω τον τρόπο να τις χρησιμοποιήσω, για να προσφέρω στον άνθρωπο’’, αναγκαιότητα που είχε ήδη γίνει αντιληπτή από την αρχαιότητα, όταν ο Πλάτωνας στο έργο του Μενέξενος, (246e-247b) έγραφε: «Κάθε επιστήμη, όταν χωρίζεται από τη δικαιοσύνη και την υπόλοιπη αρετή, γίνεται πανουργία κι όχι σοφία»(« πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται»).

Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα μας στο facebook schooltime για να βλέπετε τις σημαντικότερες ειδήσεις στη ροή του schooltime.gr

Ακολουθήστε μας στο facebook