Γιώτα Ιωακειμίδου

Της Γιώτας Ιωακειμίδου*

Η Ηράκλεια η Ποντική ήταν κτισμένη στις εκβολές του ποταμού Λύκου. Ιδρύθηκε τον 6οαιώνα π.Χ. κατά τον Στράβωνα από τους Μιλήσιους, κατά τον Ξενοφώντα από τους Μεγαρείς. Πήρε το όνομά της από τον Ηρακλή, γιατί σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ηρακλής κατέβηκε στον Άδη από αυτή την περιοχή για να πάρει τον Κέρβερο και να τον πάει στον Ευρυσθέα.

Η Ηράκλεια ανέδειξε δυο μεγάλους άντρες, τον φιλόσοφο Ηρακλείδη τον Ποντικό και τον ιστορικό Μέμνονα τον Ηρακλείδη, ο οποίος έζησε τον 1ο αιώνα μ.Χ.

Ο Ηρακλείδης γεννήθηκε περίπου το 390 π.Χ. και πέθανε το 330. Γόνος πάμπλουτης οικογένειας ήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει φιλοσοφία. Μαθήτευσε κοντά στον Σπεύσιππο και τον Πλάτωνα και ήταν ένας από τους τελευταίους πυθαγόρειους. Ήταν πολυμαθέστατος με πολύπλευρα ενδιαφέροντα από τα πιο ακτινοβόλα πνεύματα της αρχαιότητας.

Όταν ήρθε στην Αθήνα έκανε εντύπωση το ντύσιμό του. Φορούσε κομψά ρούχα από πολυτελή μαλακά υφάσματα και σωματώδης καθώς ήταν οι Αθηναίοι δεν τον έλεγαν πια Ποντικό (από τον Πόντο, Πόντιο), αλλά Πομπικό. (ἐσθῆτί τε μαλακῇ ἐχρῆτο καὶ ὑπέρογκος ἦν τὸ σῶμα, ὥστ αὐτὸν ὑπὸ τῶν Ἀττικῶν μὴ Ποντικὸν ἀλλὰ Πομπικὸν καλεῖσθαι Διογένης Λαέρτιος). Με βλέμμα αγαθό και πράο εξέπεμπε μια αρχοντιά και αξιοπρέπεια.

Το 360 ο Πλάτωνας αναχωρεί για τη Σικελία μαζί με τον Σπεύσιππο και τον Ξενοκράτη. Ειρήσθω εν παρόδω, ο Πλάτωνας είχε κάνει τρία ταξίδια στην Σικελία με σκοπό την πραγματοποίηση του οράματός του που ήταν η σύζευξη πολιτικής και φιλοσοφίας. Το 360 ήταν το τρίτο του ταξίδι. Πίστεψε ότι στο πρόσωπο του τυράννου Διονυσίου η φιλοσοφία και η εξουσία σε μια αρμονική συνύπαρξη θα οδηγήσουν στην ευδαιμονία των πολιτών. Διαψεύστηκε όμως οικτρά και επέστρεψε μετά από πολλές περιπέτειες. Την εποχή εκείνη τρίτος στην ιεραρχία στην Ακαδημία του Πλάτωνα ήταν ο Ηρακλείδης. Έτσι γίνεται ο Διευθυντής της Ακαδημίας. Το 338 πεθαίνει ο Ξενοκράτης και ο Ηρακλείδης χάνει την Διεύθυνση της σχολής από τον Ξενοκράτη. Όταν απέτυχε να γίνει Διευθυντής στην Ακαδημία Πλάτωνα, ήρθε στον Πόντο, ίδρυσε την δική του σχολή όπου δίδαξε εκεί μέχρι τον θάνατό του.

Ευρυμαθής και πολυγραφότατος, αστρονόμος και φιλόσοφος ασχολήθηκε με πολλά και διαφορετικά αντικείμενα. Του αποδίδονται 47 συγγράμματα ηθικά, φυσικά, γραμματικά, μουσικά, ρητορικά και ιστορικά.

Οι αρχαίες πηγές του αποδίδουν ομόφωνα τη θεωρία της ημερήσιας περιστροφής της γης γύρω από τον άξονά της. Υποστηρίζεται σήμερα από τους ιστορικούς της επιστήμης ότι πρώτος διατύπωσε τη θεωρία ότι οι τροχιές του Ερμή και της Αφροδίτης έχουν ως κέντρο τον κινούμενο γύρω από τη γη ήλιο. Ο G.V. Schiaparelli (1835-1910) υποστήριξε ότι ο Ηρακλείδης υπήρξε ο δημιουργός μιας πρώτης μορφής ηλιοκεντρικής θεωρίας. Σίγουρα γνώριζε όλες τις κοσμολογικές θεωρίες της εποχής του.

Δεχόταν κάποιες από τις θεωρίες του Δημόκριτου, αλλά διαφοροποιήθηκε και σε πολλές από αυτές. Υιοθέτησε τη θεωρία των ατόμων του Δημόκριτου και πίστευε ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Θεό, από τη σύνθεση των ατόμων. Σαν θεό εννοούσε πότε τον ίδιο τον κόσμο και πότε τη διάνοια.

Όσον αφορά τους πλανήτες άστρα και τους απλανείς εδώ ταυτίζεται με τα πυθαγόρεια δόγματα. Θεωρούσε λοιπόν ότι κάθε αστέρας υπάρχει αυθύπαρκτος και περιλαμβάνει αέρα και αιθέρα.

Ο Πρόκλος στα σχόλια που κάνει στον «Τίμαιο» του Πλάτωνα, αναφέρει ότι ο Ηρακλείδης πίστευε ότι η γη κινείται κυκλικά, ενώ ο ουρανός και οι αστέρες μένουν ακίνητοι. Ο Πλάτωνας πίστευε ότι η γη παραμένει ακίνητη. Ο Πλάτωνας εκφράζει τις απόψεις του αυτές κυρίως στον «Τίμαιο», αλλά σποραδικά και σε άλλα του έργα όπως στην Πολιτεία, τον Φαίδωνα, και τους Νόμους.

Σύμφωνα με μαρτυρίες του Διογένη Λαέρτιου στηριγμένες στον Δημήτριο Μάγνη και τον Ιππόβοτο, από μικρός έτρεφε ένα φίδι. Λίγο πριν πεθάνει διέταξε έναν υπηρέτη του να κρύψει το σώμα του και στο φέρετρο να βάλει το φίδι, για να πιστέψουν όλοι ότι ο ίδιος πήγε στους θεούς και μετά τον θάνατό του ζούσε με τη μορφή Δράκοντα. Πράγματι έτσι έγινε, αλλά το φίδι τρομαγμένο πετάχτηκε από το φέρετρο και έτσι ανακαλύφτηκαν όλα.

Τον θάνατό του συνοδεύουν και άλλες ιστορίες. Σύμφωνα με τον Έρμιππο κάποτε έπεσε μεγάλη πείνα στον Πόντο και οι κάτοικοι ζήτησαν χρησμό από την Πυθία. Ο Ηρακλείδης δωροδόκησε τους απεσταλμένους οι οποίοι έφεραν πλαστό χρησμό. Σύμφωνα με αυτόν έπρεπε να στεφανώσουν με χρυσό στεφάνι τον Ηρακλείδη και μετά τον θάνατό του να τον τιμούν σαν ήρωα. Την ώρα που γίνονταν όμως η γιορτή αυτή στο στάδιο έπαθε αποπληξία (απόπληκτος εγένετο σύμφωνα με το αρχαίο κείμενο) και πέθανε, έτσι αποκαλύφτηκε η απάτη και οι απεσταλμένοι λιθοβολήθηκαν.

Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος

 Αν θέλετε να ενημερώνεστε για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας στο facebook επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime

Ακολουθήστε μας στο facebook