Έκθεση/Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Λυκείου – Θεωρία: Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου (Ορισμός – Διαίρεση)
1. ΜΕ ΟΡΙΣΜΟ:
Στη θεματική περίοδο υποβάλλεται στον αναγνώστη το ερώτημα «Τι είναι;» ή «Τι ονομάζεται, λέγεται, ή καλείται» μια συγκεκριμένη έννοια που πρόκειται να οριστεί. Τα δομικά στοιχεία του ορισμού είναι η οριστέα έννοια (η έννοια δηλαδή που ορίζεται), το γένος ή είδος της έννοιας (η ευρύτερη έννοια ή κατηγορία στην οποία ανήκει η οριστέα έννοια) και η ειδοποιός διαφορά (εκείνο δηλαδή το χαρακτηριστικό γνώρισμα που κάνει την οριστέα έννοια να ξεχωρίζει και να διαφοροποιείται από κάθε άλλη του είδους). Επίσης ο ορισμός ανάλογα με τον τρόπο που παρουσιάζει την οριστέα έννοια μπορεί να είναι: α) αναλυτικός, όταν και παρουσιάζει τα γνωρίσματα της έννοιας και β) γενετικός, όταν περιγράφει την διαδικασία γένεσης μιας έννοιας. Παράλληλα ταξινομούνται οι ορισμοί ανάλογα με την έκτασή τους σε α) σύντομο, που εκτείνεται σε μερικούς στίχους μόνο, όπως συμβαίνει με ορισμούς λεξικών και β) εκτεταμένο, που εκτείνεται ακόμα και σε μία ή περισσότερες παραγράφους.
Παράδειγμα: α) Με τον όρο εργασία ονομάζουμε την σκόπιμη σωματική και πνευματική απασχόληση του ανθρώπου που αποβλέπει σε παραγωγικό σκοπό. Η εργασία ανάλογα με το πολιτιστικό επίπεδο και το κοινωνικό-οικονομικό σύστημα που επικρατεί έχει διάφορες μορφές. Στις πρωτόγονες κοινωνίες, εργασία ήταν η άμεση εξεύρεση των απαραιτήτων για την διατήρηση στη ζωή, ενώ στην κλειστή οικονομία καθένας κάνει όλες τις εργασίες μόνος του ή με την βοήθεια της οικογένειάς του.
β) Οικογένεια είναι η ένωση και η συμβίωση δύο ανθρώπων διαφορετικού ή όμοιου φύλου, που διαβιούν υπο κοινή στέγη και έχουν συναποδεχθεί ότι θα αντιμετωπίζουν από κοινού τα πρόβληματα. Αντικειμενικός σκοπός της οικογένειας είναι η τεκνοποίηση και η διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου. Από αυτήν τη λειτουργία της η οικογένεια καθίσταται καίριος θεσμός, αφού μέσω αυτής διαιωνίζεται η κοινωνία τόσο βιολογικά όσο και ηθικά και πολιτισμικά. Έτσι η οικογένεια έχει συναισθηματικό, αναπαραγωγικό και κοινωνικοποιητικό σκοπό. Είναι με άλλα λόγια, ένας θεσμός κύτταρο και θεμέλιο της κοινωνίας.
2. ΜΕ ΔΙΑΙΡΕΣΗ:
Στη θεματική περίοδο υπάρχει μία έννοια η οποία διαιρείται σε υποκατηγορίες, είδη ή μορφές της και έτσι εκεί παρουσιάζονται τα στοιχεία αυτά από τα οποία αποτελείται. Τα δομικά στοιχεία της διαίρεσης είναι η διαιρετέα έννοια (η έννοια δηλαδή που διαιρείται), η διαιρετική βάση (τα στοιχεία ή το χαρακτηριστικό γνώρισμα, το κριτήριο ως προς το οποίο διαιρείται) και το πηλίκο ή μέλη της διαίρεσης (τα αποτελέσματα της διαίρεσης).
Παράδειγμα: Ο πολιτισμός έχει δύο όψεις ανάλογα με τις ανθρώπινες ανάγκες που καλείται να ικανοποιήσει. Η πρώτη, η υλική, αποβλέπει στην εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών του ανθρώπου και περιλαμβάνει όλα τα ορατά επιτεύγματά του, από τα ατελή παλαιολιθικά εργαλεία μέχρι την τηλεόραση και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η δεύτερη, η πνευματική, έχει στόχο να ικανοποιήσει τις πνευματικές ανησυχίες του ανθρώπου, να απαντήσει στα προαιώνια ερωτήματά του για τη ζωή ,τον θάνατο, τη φύση, την αλήθεια και την ελευθερία. Έτσι εκφράζεται, κατά κύριο λόγο, με την θρησκεία, την επιστήμη και την τέχνη.
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση του Λυκείου
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
50 σημεία θεωρίας για μία ολοκληρωμένη επανάληψη στη Νεοελληνική Γλώσσα – Έκφραση / Έκθεση
