H «χρονικότητα» μία δύσκολη αλλά παράλληλα άκρως ενδιαφέρουσα έννοια για την φιλοσοφία και ειδικά για όσους ασχολούνται με έννοιες που σχετίζονται με τον χώρο, το χρόνο και το υποκείμενο.
Η χρονικότα ή με μία ευρεία έννοια ο χρόνος αποτελεί μία συμβατική, οργανωμένη δομή, που απαρτίζεται από τις χρονικές βαθμίδες του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος. Η κοινή λογική, ο καθημερινός άνθρωπος ίσως δεν προβληματίζεται ποτέ με αυτό τον τεμαχισμό, ενώ ο φιλόσοφος σχεδόν δεν ασχολείται με αυτή την σύμβαση, θεωρώντας την μία πρακτικίστικη μέθοδο για να συνεννοηθούμε μεταξύ μας.
Η ενασχόληση, όμως, με τέτοιου είδους έννοιες δεν μπορεί να είναι ούτε αποσπασματική βασισμένη σε ένα «partres extra partes» οργανικισμό, όπως επίσης δεν μπορεί να είναι επιφανειακή λειτουργώντας με συμβατικούς όρους.
Ο τεμαχισμός της έννοιας δεν ευνοεί την εξέλιξη της μελέτης του θέματος. Με μία γρήγορη ανάλυση το παρελθόν δεν υπάρχει ή μάλλον υπάρχει αλλά δεν είναι (το υποκείμενο αρνείται την μη ύπαρξη του παρελθόντος). Άλλωστε όπως αναφέρει και Η Μπερξονική φιλοσοφία ένα γεγονός δεν παύει να είναι επειδή γλίστρησε στο παρελθόν, απλώς παύει να δρα, παραμένει όμως στη θέση του, στη χρονολογία του, αιώνια[1]. Με αυτό τον τρόπο, κατά μία έννοια αποκαθίσταται και διασφαλίζεται το Είναι του παρελθόντος.
Από την άλλη μεριά, το παρόν διαδραματίζεται την στιγμή που το συνειδητοποιούμε, είναι εναργές, ζωηρό, απτό, άμεσο, ενώ παράλληλα συμμετέχουμε σε αυτό, πράγμα που ίσως κατ’ ουσία να μας κάνει μεροληπτικούς παρατηρητές. Άλλωστε ένας παρατηρητής πρέπει να βρίσκεται εκτός του συστήματος που παρατηρεί. Μας μένει, λοιπόν, το μέλλον, το οποίο, όπως και το παρελθόν, δεν υπάρχει-δεν είναι, με τη διαφορά ότι το παρελθόν κάποτε υπήρξε και ίσως έχουμε κάποια αποτελέσματά του στο παρόν. Πως όμως να πραγματευτούμε ένα μέλλον, ένα μη είναι; Πως θα παραβούμε την Παρμενίδεια επιταγή; Μήπως να πραγματευτούμε την έννοια ως δυνάμει παρόν;
Όπως αναφέρεται και στο «Είναι και το Μηδέν» του Σάρτρ «Το Μέλλον δεν είναι, δυνατοποιείται. Το Μέλλον είναι η διαρκής δυνατοποίηση των Πιθανοτήτων ως νόημα του παρόντος Δι΄ εαυτόν».
Είναι, λοιπόν, εμφανές ότι ο τεμαχισμός της χρονικότητας δεν είναι αρκετός. Δυστυχώς, η ανάλυση σε μέρη δεν είναι επαρκής και δεν μπορεί να προάγει την προσέγγιση της έννοιας.
Η χρονικότητα συνεπώς πρέπει να προσεγγιστεί ως μία ολότητα που κυριαρχεί πάνω στις δευτερεύουσες δομές της και τους προσδίδει την σημασία τους.[2] Δεν πρέπει να προσεγγίζουμε την έννοια του χρόνου ως κάτι που προσπαθούμε να κατανοήσουμε τις ιδιότητες της ίδιας του της οντότητας αλλά να το προσεγγίζουμε αναλύοντας, μελετώντας και αποκρυπτογραφώντας τις μεταβολές άλλων πραγμάτων σε σχέση με το χρόνο που εμείς συμβατικά αποδεχόμαστε.
Η ολιστική αντιμετώπιση είναι η κατάλληλη μέθοδος για την κατανόηση των μηχανισμών της χρονικότητας. Παρόν, παρελθόν και μέλλον εξετάζονται ως όλον, ως αδιάσπαστο κομμάτι που ο άνθρωπος το χώρισε για να συμβαδίσει με την καθημερινότητά του.
Υπάρχουν θεωρίες που στηρίζουν ότι το παρελθόν βρίσκεται πάντοτε παρόν στο ίδιο μας το παρόν και το τρέχον παρόν ταλαντεύεται διαλεκτικά μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος αντικατοπτρίζοντας την πραγματική έννοια του Γίγνεσθαι. Το παρόν δεν πιάνεται, είναι στιγμιαίο, φευγαλέο, ρέει… Αν ο Ηράκλειτος περιέγραφε έναν ποταμό στον οποίο δεν μπορούμε να μπούμε δύο φορές τότε ίσως εννοούσε το παρόν. Κάθε στιγμή διαφορετική ενώ παράλληλα η προηγούμενη παρέρχεται περνώντας στο πλαίσιο του παρελθόντος.
Η χρονικότητα, ο χρόνος και έννοιες που δεν μπορούν να γίνουν απολύτως κατανοητές με ευκολία σε διάφορους κλάδους και φυσικά σε αυτόν της φιλοσοφίας θα στέκονται πάντα εκεί μέχρι να υποκειμενοποιηθούν-αντικειμενοποιηθούν και να αναλυθούν με το καλύτερο δυνατό τρόπο που μπορεί να ακολουθήσει ο ανθρώπινος Νους.
[1] JEAN-PAUL SARTRE, TO ΕΊΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΔΕΝ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΧΟΛΙΑ, ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ Παπαζήση
[2] Ο.π.
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο • schooltime
