Αρχαία ελληνική γλώσσα Α’ Γυμνασίου: Θεωρία συντακτικού για την 11η ενότητα
Τι είναι πρόταση;
Πρόταση είναι μια οργανωμένη ομάδα λέξεων που έχει νόημα. / Το πιο σύντομο τμήμα του λόγου που έχει νόημα.
Τι είναι περίοδος;
Περίοδος είναι τμήμα του λόγου που αποτελείται από μία ή περισσότερες προτάσεις και εκφράζει ένα ολοκληρωμένο νόημα. Τελειώνει σε κάποιο σημείο στίξης (τελεία-ερωτηματικό-θαυμαστικό-αποσιωπητικά) ή βρίσκεται ανάμεσα.
Τι είναι ημιπερίοδος;
Ημιπερίοδος είναι τμήμα του λόγου που αποτελείται από μία ή περισσότερες προτάσεις και εκφράζει ένα αυτοτελές αλλά όχι ολοκληρωμένο νόημα. Τελειώνει σε άνω τελεία ή βρίσκεται μεταξύ δύο άνω τελειών ή μεταξύ τελείας και άνω τελείας.
Οι προτάσεις ανάλογα με τους όρους που περιέχουν χωρίζονται σε κατηγορίες. Σε αυτή την ενότητα θα μελετήσουμε τους όρους μιας απλής πρότασης, η οποία αποτελείται από το Υποκείμενο και το Κατηγόρημα.
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ:
Είναι αυτό για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση: ποιος ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή απλά βρίσκεται σε μια κατάσταση. Μπαίνει πάντα σε ονομαστική πτώση. Ως υποκείμενο ενός ρήματος μπορεί να τεθεί:
- Ουσιαστικό / επίθετο:
Πχ. Ἡ πόλις ἐστι πλουσία. / Οἱ πολέμιοι ἐπετίθεντο.
- Αντωνυμία:
Πχ. Οὗτος ἧλθε ὡς τάχιστα.
- Αριθμητικό με ή χωρίς άρθρο:
Πχ. Οἱ τριάκοντα πονηροί ἦσαν.
- Μετοχή πάντα με άρθρο:
Πχ. Οἱ ἔχοντες την πόλιν ἐξέλιπον τά τείχη.
- Απαρέμφατο:
Πχ. Τό λακωνίζείν ἐστι φιλοσοφεῖν.
- Εμπρόθετος προσδιορισμός με ή χωρίς άρθρο:
Πχ. Οἱ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἔφυγον.
- Επίρρημα με ή χωρίς άρθρο:
Πχ. Ὀψέ εγίγνετο.
- Λέξη ή φράση με άρθρο (=ουσιαστικοποιημένη λέξη/φράση):
Πχ. Ὁ μεν οὐχ ὑπεύθυνος ἦν.
- Ολόκληρη πρόταση:
Πχ. Ὃσοι ἐδυνήθησαν ἐστρατοπευδέσαντο.
ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑ:
Είναι το ρήμα και ό,τι το συνοδεύει. Ειδικότερα, σε μία πρόταση το κατηγόρημα μπορεί να είναι:
Μονολεκτικό: αποτελείται μόνο από το ρήμα πχ λύουσι(ν)
Περιφραστικό: αποτελείται από:
- Συνδετικό ρήμα + Κατηγορούμενο
- Μεταβατικό ρήμα + Αντικείμενο ( + 2ο Αντικείμενο)
- Μεταβατικό ρήμα + Αντικείμενο + Κατηγορούμενο του Αντικειμένου.
Η δομή μια απλής πρότασης θα έχει μια από τις ακόλουθες δομές:
- Υ + Ρ
Πχ. Ὁ Νικίας φωνάσκει.
- Υ + συνδ.Ρ + Κ
Πχ. Σόλων ἦν νομοθέτης.
- Υ + Ρ + Α
Πχ. Οἱ νόμοι ζημιοῡσι τούς ἀδικούντας.
- Υ + Ρ + Α + Κ του Α
Πχ. Διόνυσος ἐκάλεσε τήν πόλιν Νῡσαν.
ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ:
Είναι το όνομα (ουσιαστικό ή επίθετο) το οποίο αποδίδει στο Υ ή στο Α μια ιδιότητα μέσω ενός συνδετικού ρήματος. Μερικά συνδετικά ρήματα: εἰμί, γίγνομαι, φαίνομαι, διατελῶ, διάγω, ὑπάρχω, τυγχάνω, ἡγοῡμαι, Ὁνομάζομαι, αἱροῡμαι κ.α. Ως κατηγορούμενο μπορεί να τεθεί:
- Ουσιαστικό / επίθετο:
Πχ. Ἡ πόλις φρούριον κατέστη.
Νόμιζε ἐαυτόν σοφόν.
- Κάθε λέξη ή πρόταση όταν λειτουργούν ως ονόματα:
Πχ. Το λέγειν ἂρα πράττειν ἐστι.
- Το Κατηγορούμενο, όταν είναι επίθετο, συμφωνεί με το Υ ή Α στο οποίο αναφέρεται στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ:
Δέχονται αντικείμενο τα ενεργητικής διάθεσης μεταβατικά ρήματα: το Υ ενεργεί και η ενέργεια μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
Το αντικείμενο τίθεται σε γενική ή δοτική ή αιτιατική.
Δίπτωτα ονομάζονται τα ρήματα που δέχονται δύο Α. Το δεύτερο Α το εντοπίζουμε ρωτώντας « σε/με/για/από ποιόν ή τι + ρήμα».
ΡΗΜΑΤΑ:
1. Αμετάβατα: Δεν παίρνουν Αντικείμενο.
Πχ. Αἱ ἀηδόνες ἄδουσιν.
2. Μεταβατικά: Παίρνουν Αντικείμενο(-α) .
2α Μονόπτωτα: Παίρνουν ένα Αντικείμενο (ή περισσότερα αλλά στην ίδια πτώση)
Πχ. Οἱ ἑταίροι ἐδέσμευον τόν Ὁδυσσέα.
2β. Δίπτωτα: Παίρνουν Αντικείμενα σε διαφορετική πτώση.
Πχ. Ἐγώ τοῡτο ἐρωτῶ σέ.
3. Συνδετικά: Παίρνουν Κατηγορούμενο.
Πχ. Οἱ Δελφοί πόλις εἰσίν.
Παναγιώτα Κόττα*
Φιλόλογος
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω fb για όλες τις νέες αναρτήσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
