Η τηλεοπτική υποκουλτούρα και ο ρόλος της εκπαίδευσης: Κριτήριο αξιολόγησης – Έκθεση Β’ Λυκείου

Κριτήριο αξιολόγησης – Έκθεση Β’ Λυκείου: Η τηλεοπτική υποκουλτούρα και ο ρόλος της εκπαίδευσης

ΚΕΙΜΕΝΟ: Η τηλεθέαση ως ανταύγεια

Κάθε χώρα έχει τον δικό της επικοινωνιακό πολιτισμό, υψηλό ή χαμηλό, με λιγότερο ή περισσότερο σταθερά αλλά αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά. Η πραγματικότητα αυτή αντανακλάται και στο επίπεδο της τηλεθέασης. Στο μέτρο που η τελευταία επιβεβαιώνεται με μετρήσεις από τις οποίες εξαρτάται η κατανομή της διαφημιστικής δαπάνης, είναι αυτή που σε κάποια έκταση επικαθορίζει και την υψηλή ή χαμηλή ποιότητα του τηλεοπτικού λόγου που εκπέμπεται.

Με αφετηρία αυτή τη συνάρτηση ένα διερώτημα μας απασχολεί αυτές τις ημέρες: «Τι πρέπει να γίνει, όταν τα δελτία ειδήσεων αντί να είναι, τουλάχιστον αυτά, πραγματολογικά (όσο αυτό είναι εφικτό), σκηνογραφούνται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να είναι ακυρωτικά της κριτικής τάσης που οι πολίτες πρέπει να έχουν απέναντι σε όσα βλέπουν και ακούνε;»

Με ελάχιστες επαινετές εξαιρέσεις τα ελληνικά δελτία ειδήσεων είναι «θεατρικά»: Είναι συνταρακτικά και όχι νηφάλια. Δεν σέβονται την ιδιωτική μυστική ζωή. Παραβιάζουν συστηματικά τις διατάξεις, εσωτερικές και διεθνείς, περί προστασίας της προσωπικότητας και αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Μετατρέπουν το ασήμαντο και το ευτελές σε διακύβευμα υψίστης σημασίας και χρησιμοποιούν ακραίο, οξύ, συχνά ακομψότατο λόγο. Επιδιώκουν, έτσι, την ακροαματική παγίδευση ανταγωνιζόμενα ποιο θα προκαλέσει την πιο αδηφάγο προσέλκυση του κοινού, προσέλκυση την οποία επιβεβαιώνουν με τηλεμετρήσεις, οι οποίες δεν είναι μόνο καταγραφικές αλλά, όπως όλες οι δημοσκοπήσεις, είναι και δημιουργικές: Τα ποσοστά τηλεθέασης δημοσιοποιούμενα «καταξιώνουν» τον έναν και «απαξιώνουν» τον άλλον…

Η τηλεθέαση -ως κοινωνιολογικός δείκτης- είναι η ποσοτική ανταύγεια του τρόπου σκέψης και ζωής της μεγάλης πλειοψηφίας της συγκεκριμένης μας κοινωνίας. Μπορούμε, όμως, να σταθούμε εδώ και να συμβιβαστούμε με αυτή την εθνική πραγματικότητα; Και, αδιαφορώντας, να την κατοχυρώσουμε ως αξεπέραστη πολιτισμική προοπτική;

Σε καμία περίπτωση. Αλλά δεν έχουμε όλοι τις ίδιες ευθύνες για όσα βλέπουμε και ακούμε. Άλλη ευθύνη έχουν οι υποκείμενοι χειραγωγούμενοι τηλεθεατές και άλλη όσοι επικαλούνται την πολιτισμική μας κατάντια την οποία -ενώ δημόσια κατακρίνουν, ώστε να είναι υποκριτικά «εντάξει»- συνεχίζουν να τροφοδοτούν με ανάλογα προϊόντα. Συγκαλύπτουν την ευθύνη τους με κροκοδείλιες ανησυχίες. Ρητορεύουν με ηθικόλογα επιχειρήματα. Λουθηρανοί στο δόγμα, αλλά παπικοί στη λατρεία…

Το επιχείρημα «τέτοιοι είμαστε και τέτοια τηλεόραση μας αξίζει» επαναλαμβάνεται από πολλούς. Και έχει μεν στατιστική αλήθεια ως προς το «τέτοιοι είμαστε», αλλά όσο περισσότερο η άποψη αυτή υποστηρίζεται ως νομοτέλεια, τόσο αναβάλλει τον αναγκαίο ξεσηκωμό.

Απέναντι σε αυτήν την παρακμιακή κατάσταση προτάθηκε -και ίσως καλόπιστα- η απαγόρευση των μετρήσεων της τηλεθέασης των ειδήσεων και των ενημερωτικών εκπομπών. Θα απαλλάξει, λένε, τα δελτία από την εμπορική επιταγή να είναι τόσο δραματοποιημένα. Και έτσι, γυμνά από κάθε υποστήριξη, δεν θα έχουν λόγο να συνεκτιμώνται στην κατανομή της περίφημης διαφημιστικής δαπάνης.

Πόσο κάτι τέτοιο θα αποδειχθεί τελεσφόρο δεν το γνωρίζω. Έχω, όμως, κάποιες αμφιβολίες για τρεις κυρίως λόγους: Πρώτον, ως προς την ουσιαστική νομιμότητά του. Νομίζω ότι οτιδήποτε έχει σχέση με τις εκτιμήσεις της κοινωνίας δεν επιτρέπεται σε μια δημοκρατική χώρα να απαγορευθεί η μέτρηση και η δημοσιοποίησή του. Δεύτερον, ως προς την εφαρμοσιμότητά του. Νομίζω -και μακάρι να κάνω λάθος- πως η απαγόρευση της μέτρησης και της δημοσιοποίησης της τηλεθέασης των δελτίων ειδήσεων και των ενημερωτικών εκπομπών δεν είναι εφικτή. Τρίτον, οι δημοσκοπήσεις, απαραίτητο εργαλείο της διαφημιστικής σχεδίασης και προβολής προϊόντων και ιδεών, αν απαγορευθούν, κινδυνεύουν να πολυτιμοποιήσουν την «παράνομη» διεξαγωγή τους. Και τότε, ερήμην μιας ολόκληρης κοινωνίας, τα δελτία ειδήσεων και οι ενημερωτικές εκπομπές θα ανασχεδιάζονται με πληροφορίες που θα γνωρίζουν μόνο κάποιοι.

Προς μια άλλη κατεύθυνση βλέπω κάποιο φως. Μήπως στην πολιτισμική κατάσταση της κοινωνίας μας πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας; Μήπως σε κάποια μακρότερης διάρκειας βαθύτερη παρέμβαση στο επίπεδο της διάχυτης και ανώνυμης καλλιέργειάς μας πρέπει να αναζητήσουμε τη λύση; Ώστε, κάποια στιγμή, με μελετημένες αλλαγές στην παιδεία και τον πολιτισμό να καταστούμε κριτικοί πολίτες; Να πάψουμε από κάποια στιγμή και μετά να είμαστε παθητικοί, αποδέκτες της φθηνής και υποκριτικά οξυμένης ή και κατασκευασμένης τηλεοπτικής ειδησεογραφίας;

Είναι μακράς απόδοσης μια τέτοια προσέγγιση. Τα αποτελέσματα δεν θα φανούν από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά είναι κατεπείγουσα η ανάγκη να ξεκινήσουμε. Είναι, δηλαδή, ευθύνη της πολιτικής η αλλαγή του εκπαιδευτικού μας συστήματος στη βάση μιας ορθολογικής παιδείας, όπου η ανάλυση αλλά και η τέχνη, το πιθανό αλλά και το σχετικό, να συμβιώνουν ως ανοιχτός τρόπος συλλογικής σκέψης. Και εμείς, όμως, οι μη επίσημοι πολιτικοί, έχουμε ανάλογη πολιτική ευθύνη αυτήν την αλλαγή να την διεκδικούμε. Και κάποιοι από εμάς έχουμε ακόμα μεγαλύτερη υποχρέωση να δράσουμε επειδή από γνώση και πείρα αντιλαμβανόμαστε ακριβέστερα πώς σχεδιάζεται η παραπλάνησή μας.

Συμπερασματικά, όλοι οι διαμαρτυρόμενοι κάθε κατηγορίας πρέπει άμεσα να δείξουμε ότι επιλέγουμε πού θα συμπράττουμε: δεν προσερχόμαστε πια σε οτιδήποτε φανταχτερό, δεν συμμετέχουμε χάριν προβολής σε ό,τι παραποιεί, νοθεύει ή αποσιωπά την «αλήθεια». Έστω και αυτή που νομίζουμε σαν τέτοια.

Γιάννης Μεταξάς, Εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 27/05/2007

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου με 100-120 λέξεις.

Μονάδες 20

Β1. «Είναι, δηλαδή, ευθύνη της πολιτικής η αλλαγή του εκπαιδευτικού μας συστήματος στη βάση μιας ορθολογικής παιδείας, όπου η ανάλυση αλλά και η τέχνη, το πιθανό αλλά και το σχετικό, να συμβιώνουν ως ανοιχτός τρόπος συλλογικής σκέψης»: Να αναπτύξετε το νόημα της παραπάνω φράσης σε μια παράγραφο 70-90 λέξεων.

Μονάδες 10

Β2. Να αναφέρετε έναν τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος του κειμένου («Με ελάχιστες επαινετές εξαιρέσεις… Τα ποσοστά τηλεθέασης δημοσιοποιούμενα «καταξιώνουν» τον έναν και «απαξιώνουν» τον άλλον…»). Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.

Μονάδες 3

Β3. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στα παρακάτω αποσπάσματα:

Τα ποσοστά τηλεθέασης δημοσιοποιούμενα «καταξιώνουν» τον έναν και «απαξιώνουν» τον άλλον… (εισαγωγικά)
Η τηλεθέαση -ως κοινωνιολογικός δείκτης- είναι η ποσοτική ανταύγεια του τρόπου σκέψης και ζωής της μεγάλης πλειοψηφίας της συγκεκριμένης μας κοινωνίας. (διπλή παύλα)
Μήπως στην πολιτισμική κατάσταση της κοινωνίας μας πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας; Μήπως σε κάποια μακρότερης διάρκειας βαθύτερη παρέμβαση στο επίπεδο της διάχυτης και ανώνυμης καλλιέργειάς μας πρέπει να αναζητήσουμε τη λύση; Ώστε, κάποια στιγμή, με μελετημένες αλλαγές στην παιδεία και τον πολιτισμό να καταστούμε κριτικοί πολίτες; Να πάψουμε από κάποια στιγμή και μετά να είμαστε παθητικοί, αποδέκτες της φθηνής και υποκριτικά οξυμένης ή και κατασκευασμένης τηλεοπτικής ειδησεογραφίας; (Ερωτήματα)
«Τι πρέπει να γίνει, όταν τα δελτία ειδήσεων αντί να είναι, τουλάχιστον αυτά, πραγματολογικά (όσο αυτό είναι εφικτό), σκηνογραφούνται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να είναι ακυρωτικά της κριτικής τάσης που οι πολίτες πρέπει να έχουν απέναντι σε όσα βλέπουν και ακούνε;» (Παρένθεση)

Μονάδες 4

Β4. «Μετατρέπουν το ασήμαντο και το ευτελές σε διακύβευμα υψίστης σημασίας και χρησιμοποιούν ακραίο, οξύ, συχνά ακομψότατο λόγο..ανταγωνιζόμενα ποιο θα προκαλέσει την πιο αδηφάγο προσέλκυση του κοινού»: Στο παραπάνω απόσπασμα να μετατρέψετε την ενεργητική σε παθητική.

Μονάδες 4

Β5. α) Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στο παρακάτω απόσπασμα (Παρατακτική σύνδεση, Υποτακτική σύνδεση, απλή υπόταξη, διαδοχική υπόταξη) και στη συνέχεια να κάνετε άρση της Υπόταξης: «Επιδιώκουν, έτσι, την ακροαματική παγίδευση ανταγωνιζόμενα ποιο θα προκαλέσει την πιο αδηφάγο προσέλκυση του κοινού, την οποία επιβεβαιώνουν με τηλεμετρήσεις, οι οποίες, όπως όλες οι δημοσκοπήσεις, είναι και δημιουργικές».

Μονάδες 2,5

β) Να εντοπίσετε ένα σημείο του κειμένου στο οποίο ο συντάκτης του εκφράζει προσωπικό του σχόλιο και να δηλώσετε με ποιον τρόπο εκφράστηκε αυτό.

Μονάδες 2,5

Β6. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: επιβεβαιώνεται κατανομή, εκπέμπεται, ευτελές, αδηφάγο, χειραγωγούμενοι, τροφοδοτούν, τελεσφόρο.

Μονάδες 4

Γ. Κάνοντας μια αναλυτική έρευνα στα τηλεοπτικά προγράμματα διαπιστώνετε σε μεγάλο ποσοστό τη χαμηλή ποιότητα στην παρεχόμενη ενημέρωση και ψυχαγωγία. Σε ένα κείμενο που θα εκφωνήσετε σε σχετική Ημερίδα ως μέλος του Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, καταθέτετε τεκμηριωμένα τις παρατηρήσεις σας επισημαίνοντας τρόπους με τους οποίους θα πρέπει να δράσει η Εκπαίδευση αλλά και οι νέοι ως δέκτες πληροφοριών και προτύπων, ώστε να αντισταθούν στην τηλεοπτική υποκουλτούρα.

Μονάδες 50

Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος

Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση του Λυκείου

1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό

♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime