Ο Παρμενίδης ήταν λίγο νεότερος από τον Ηράκλειτο. Γεννήθηκε στην Ελέα της νότιας Ιταλίας γύρω στο 515 π.Χ.[1]. Ο μεγάλος ιδεαλιστής φιλόσοφος Πλάτωνας του αφιερώνει έναν σημαντικό διάλογο, όπου ο Παρμενίδης εμφανίζεται να επισκέπτεται σε προχωρημένη ηλικία την Αθήνα και να «διδάσκει» το νεαρό τότε Σωκράτη. Η συνάντηση αυτή είναι πιθανότατα φανταστική, καταδεικνύει όμως εμφανώς την σοβαρή επίδραση που είχε ο φιλοσοφικός στοχασμός του Παρμενίδη σε μεταγενέστερους φιλοσόφους.
Το έργο που γνωρίζουμε από τον φιλόσοφο είναι ένα ποίημα, το «Περί Φύσεως», το οποίο ήταν γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο στίχο. Αν και ο φιλοσοφικός στοχασμός γραμμένος σε αυστηρό μέτρο περιορίστηκε ο Παρμενίδης κατάφερε να δώσει στον ανθρώπινο νου έναν διαχωρισμό, που έμελλε να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την μετέπειτα σκέψη και δη την φιλοσοφική.
Ο Παρμενίδης, ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής απαγωγής και με πίστη στην αρχή της ταυτότητας, έφτασε στο σημείο να διαχωρίσει την πραγματικότητα σε δύο πεδία. Μίλησε για πρώτη φορά για την έννοια του όντος και το μη όντος. Στο όν, δηλαδή στην πραγματικότητα, στο αληθές έδωσε όλες τις ιδιότητες που έδωσε στις Ιδέες του και είπε με ξεκάθαρο τρόπο ότι δεν μπορούμε να πούμε τίποτα για το Μη Όν δηλαδή για αυτό που δεν υπάρχει η καλύτερα για αυτό που δεν είναι.
Για να «προστατέψει» το Όν του το περιέγραψε ως σφαιρικό και πεπερασμένο[2] διότι πίστευε ότι μόνο κάτι πεπερασμένο είναι τέλειο και κατανοητό. Η σκέψη του, ακόμη και αν κάποιος δεν την στηρίζει, χαρακτηρίζεται από την απόλυτη αφαίρεση και ο διαχωρισμός που πράττε σε Όν και Μη Όν αποτελεί καίρια φιλοσοφική τομή.
Τι θα μπορούσε να υπάρξει όμως πέρα από το Είναι και το Μη Είναι για το οποίο θα μπορούσαμε να στοχαστούμε και θέσουμε ερωτήματα; Τι είναι το έτερον του Πλάτωνα και το Άλλον του Αριστοτέλη και ποια η λειτουργία της Διαλεκτικής;
Πρέπει να μιλήσουμε με καθαρότερα λόγια στη φιλοσοφία για την διαφορά του Είναι και του Φαίνεσθαι αλλά και την διαφορά του ρήματος υπάρχω. Το Είναι έχει πάνω κάτω τα χαρακτηριστικά που δίνει ο Πλάτωνας στις Ιδέες του. Το Είναι δεν μπορεί παρά να είναι αγέννητο, άρα και άχρονο ( ότι δεν έχει αρχή (άναρχο) δεν έχει ούτε μέση ούτε τέλος. Τα χαρακτηριστικά προσιδιάζουν με τα χαρακτηριστικά του Θεού στις μονοθεϊστικές θρησκείες. Το «Είναι» είναι σταθερό ενώ δίνει κίνηση (το κινούν ακίνητο του Αριστοτέλη) και πολλές φορές συσχετίζεται με την έννοια του φωτός και της Αλήθειας, της αλήθειας με την καταπληκτική νοηματοδότηση του Πλάτωνα.
Από την άλλη πλευρά υπάρχει το Μη Όν, αν και ο Παρμενίδης μας αναφέρει ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αυτό, δεν μπορούμε να προσδώσουμε ιδιότητες σε κάτι που δεν υπάρχει. Ο Παρμενίδης, πιθανότατα εννοεί κάτι σαν το φιλοσοφικό Μηδέν, κάτι σαν το φιλοσοφικό κενό ίσως δεν εννοεί το απατηλό, το ψεύτικο ( με κάθε επιφύλαξη). Το απόλυτο Μηδέν ίσως να μην μπορούσαμε να το προσεγγίσουμε παρά μόνο αν σκεφτόμασταν κάτι σε αντιστοιχία.
Όμως μήπως υπάρχει και κάτι ενδιάμεσο; Κάτι που δεν έχει την Αλήθεια των όντων αλλά δεν είναι και εντελώς ανύπαρκτο. Κάτι που κυμαίνεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, κάτι που το φως του είναι απατηλό αλλά υπαρκτό, αυτό που ίσως αργότερα ονομάσαμε «Γίγνεσθαι», το «γίγνεσθαι» δεν είναι, υπάρχει. Δεν είναι Αλήθεια, δεν είναι σταθερό, δεν είναι άπειρο ούτε άφθαρτο ακόμη και όταν δίνει αυτή την εντύπωση στον ανθρώπινο Νου.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, που ορίζει το γίγνεσθαι και η ανθρώπινη νόηση, η διαλεκτική ως εργαλείο είναι το μόνο μέσο, έστω και για μία προσωρινή θέαση του Αγαθού. Δεν μιλάμε ούτε για την απόλυτη θέαση ούτε για την οριστική κατάκτηση της γνώσης. Θα λέγαμε ότι η διαλεκτική προσφέρει περισσότερο αυτό που έλεγε ο Σωκράτης «ένα γνωρίζω ότι τίποτα δεν γνωρίζω».
Είναι σημαντικό για τη φιλοσοφία, ίσως και για την επιστήμη να ξεκαθαρίζει τις έννοιες του Είναι, του Μη Είναι και του γίγνεσθαι και να αναστοχάζεται πάνω σε αυτές δημιουργώντας από τον ίδιο τον εαυτό της τροφή για σκέψη.
………………………………………………….
[1] Mario Vegetti, Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας, Εκδόσεις Τραυλός, 10η Έκδοση, Σελ 90.
[2] Ο.π.
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο • schooltime
