Για όποιον ενδιαφέρεται να αναφερθεί ή να κατανοήσει επαρκέστερα τη σχέση της πολιτικής και της ηθικής στον Αριστοτέλη, θεωρείται ιδιαίτερα δόκιμη η γνώση του αρεταϊκού πρότυπου[1] (ένα από τα πρότυπα ηθικών θεωριών), του οποίου χαρακτηριστικός εκπρόσωπος είναι η Αριστοτελική Ηθική.
Η Ηθική και η Πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλη δεν είναι δύο ανεξάρτητα πεδία σκέψης αλλά αποτελούν δύο αλληλένδετα κομμάτια στοχασμού που δεν μπορούν να σταθούν από μόνα τους χωρίς την παρουσία του άλλου. Φυσικά αυτό δεν ισχύει μόνο για τον Σταγειρίτη φιλόσοφο αλλά το διακρίνουμε σε όλη σχεδόν την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, η οποία δεν μπορεί να δει τη πολιτική χωρίς την ηθική. Στο πλαίσιο, λοιπόν, αυτής της αντίληψης θα δοθούν παρακάτω με συντομία κάποια από τα χαρακτηριστικά του αρεταϊκού προτύπου, ώστε να γίνει πιο κατανοητή η σύνδεση ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας στην αρχαία ελληνική σκέψη και ιδιαίτερα στον Αριστοτέλη.
Αρεταϊκό πρότυπο και χαρακτηριστικά (αριστοτελικό πρότυπο)
α) Οι πράξεις στον δημόσιο αλλά και ίσως στον ιδιωτικό βίο αξιολογούνται σύμφωνα με το πρότυπο του ενάρετου ανθρώπου.
β) Οι αρετές, εν γένει, θεωρούνται τάσεις του ανθρώπου «φύσει», κατά κάποιον τρόπο δηλαδή υπάρχουν σε αυτόν «a priori» και με την κατάλληλη και συνειδητή καλλιέργεια αποκτώνται. Θα λέγαμε δηλαδή με αυστηρά αριστοτελικούς όρους ότι οι αρετές ενυπάρχουν στον άνθρωπο «δυνάμει» και με την συνειδητή καλλιέργειά τους καθίστανται «ενεργεία»[2].
γ) Η έννοια της αρετής χαρακτηρίζει τον ενάρετο άνθρωπο αλλά και ο ενάρετος άνθρωπος κατά κάποιο τρόπο ορίζει την αρετή. Τα δύο μεγέθη δεν βρίσκονται ξέχωρα στο αρεταϊκό πρότυπο αφού ο ίδιος ο άνθρωπος κατά την διαδικασία την οποία εθίζεται στις αρετές πράττει και ενάρετες πράξεις. Μέσα σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο της Ηθικής ο Αριστοτέλης τοποθετεί και την μεσότητα.
δ) Η μεσότητα για τον ρεαλιστή φιλόσοφο αποτελεί συστατικό της ίδιας της αρετής αλλά και οδηγεί στην αρετή. Η αρετή όμως δεν είναι ο τελικός σκοπός (τέλος), τελικός σκοπός του ανθρώπου για τον Αριστοτέλη είναι η ευδαιμονία όχι όμως ως ατομικό απλά απόκτημα αλλά ως συνολικό, η ευδαιμονία της πόλης. Το τρίπτυχο του φιλοσόφου μεσότητα – αρετή – ευδαιμονία είναι άκρως διαλεκτικό, αφού δείχνει ότι η μία έννοια εξαρτάται από την άλλη και δεν μπορεί να αυτονομηθεί.
ε) Η αριστοτελική ευδαιμονία δεν μπορεί να ταυτιστεί με την έννοια της ευτυχίας όπως έχει καθιερωθεί στον σύγχρονο κόσμο και ιδιαίτερα στο σημερινό πολιτικό στερέωμα. Η ευδαιμονία για τον Αριστοτέλη είναι ενέργεια ψυχής. Δεν αποτελεί κάτι στάσιμο όπως η σύγχρονη ευτυχία (π.χ υγεία, πλούτος, κτλ). Η ενέργεια ψυχής θα λέγαμε ότι δείχνει την διαδραστικότητα που υφίσταται μεταξύ αρετής-μεσότητας-ευδαιμονίας, όχι όμως μόνο σε ένα θεωρητικό επίπεδο αλλά στην ίδια την συμμετοχή στα κοινά και την συνολική ευδαιμονία της πόλης.
…………………………………………………….
[1] Το αρεταϊκό πρότυπο είναι ένα από τα πρότυπα των ηθικών θεωριών. Άλλα πρότυπα ηθικών θεωριών είναι το συνεπειοκρατικό (βασικός εκπρόσωπος είναι ο ωφελιμισμός) και το δεοντοκρατικό πρότυπο του οποίου βασικός εκφραστής αποτελεί η καντιανή ηθική.
[2] Η έννοια του «δυνάμει» σχετίζεται με το πεδίο του δυνατού ενώ η έννοια του «ενεργεία» έχει να κάνει με το πεδίο του πραγματικού, δηλαδή αυτού που υφίσταται.
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο • schooltime
