Περίληψη – Θεωρία: Μέθοδος συγγραφής για τις Α’, Β’, και Γ’ τάξεις του Λυκείου
Η περίληψη είναι μια ενιαία μορφή κειμένου που περιλαμβάνει τη συνοπτική διατύπωση των βασικών σημείων, επιχειρημάτων, πληροφοριών και ιδεών ενός ευρύτερου κειμένου. Αποτελεί ένα ενιαίο οργανωμένο σύνολο με συνοχή και ειρμό που μπορεί να υποκαταστήσει το αρχικό κείμενο (η έκτασή της ορίζεται στο 1/3 του αρχικού κειμένου).
Η περιληπτική απόδοση του νοήματος ενός κειμένου ή η απλούστευση και η συνοπτική απόδοση των νοημάτων του πρέπει να γίνεται μεθοδικά και να στηρίζεται στους ακόλουθους βασικούς κανόνες:
1) Μελέτη του κειμένου και καταγραφή των βασικών θέσεων-ιδεών του
-Εδώ γίνεται προσεκτική ανάγνωση του κειμένου, ώστε να διακρίνουμε πρόλογο, κύριο μέρος και επίλογο. Ακόμα, πρέπει να επισημάνουμε το νοηματικό κέντρο, δηλαδή το γεγονός ή το πρόβλημα που πραγματεύεται ο συγγραφέας, και να εντοπίσουμε άγνωστες λέξεις ή φράσεις, που θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε με τη βοήθεια των συμφραζομένων ή του ευρύτερου νοήματος του κειμένου.
-Έπειτα ακολουθεί δεύτερη ανάγνωση του κειμένου, κατά την οποία χωρίζουμε το κείμενο σε παραγράφους και ευρύτερες θεματικές ενότητες. Έτσι θα κατανοήσουμε τη σειρά με την οποία παραθέτει ο συγγραφέας τα γεγονότα ή τις ιδέες, καθώς και με ποια μέθοδο (οι μέθοδοι είναι οι εξής: χρονολογική σειρά, πλεονεκτήματα-μειονεκτήματα, αίτιο-φαινόμενο-αποτέλεσμα, στοιχεία τοπικού χαρακτήρα, αξιολογική σειρά-δηλαδή με βάση τη σημασία τους- από το πιο σημαντικό προς το λιγότερο σημαντικό).
-Στη συνέχεια εντοπίζουμε τη θεματική περίοδο κάθε παραγράφου ξεχωριστά, διακρίνουμε τις σημαντικότερες λεπτομέρειες, υπογραμμίζουμε φράσεις ή λέξεις κλειδιά και δίνουμε πλαγιότιτλους.
-Τέλος, αφού κάνουμε μια τελική ανάγνωση του κειμένου, ώστε να μην έχουμε παραλείψει κάποια σημαντική λεπτομέρεια, διαμορφώνουμε ένα γενικό σχεδιάγραμμα του κειμένου.
2) Επιλογή στοιχείων που θα χρησιμοποιηθούν στο σχεδιάγραμμα της περίληψης
Τώρα αξιοποιούμε τους πλαγιότιτλους των παραγράφων που απαρτίζουν το κείμενο και τους οργανώνουμε σ’ ένα σχεδιάγραμμα. Το σχεδιάγραμμα αυτό είναι απαραίτητο να έχει δομή παρόμοια με εκείνη της παραγράφου, δηλαδή θεματική πρόταση (αναφορά στην κεντρική ιδέα των νοημάτων που υπάρχουν στο κείμενο), σχόλια ή λεπτομέρειες (σύντομη ανάπτυξη των πλαγιότιτλων) και προαιρετικά πρόταση-κατακλείδα (τελικό συμπέρασμα).
- Τι πρέπει να προσέχουμε στην περίληψη
1.Σε γενικές γραμμές ακολουθούμε το σχεδιάγραμμα της περίληψης, δηλαδή τη σειρά των παραγράφων του κειμένου (Τη σειρά την παραβιάζουμε μόνο αν υπάρχει αποσπασματικότητα στο κείμενο, δηλαδή λόγου χάρη τα αίτια ενός προβλήματος βρίσκονται στην 3η, 5η και 7η παράγραφο).
2.Δεν σχηματίζουμε περίληψη για καθεμιά από τις παραγράφους του κειμένου και μετά απλά ενώνουμε τις επιμέρους περιλήψεις, διότι υπάρχει ο κίνδυνος να γραφούν μη απαραίτητα στοιχεία και να μην υπάρχει αλληλουχία νοήματος και συνοχή.
3.Τηρούμε τη χρονική σειρά του αρχικού κειμένου και στην περίληψη.
4.Η περίληψη αποτελεί προσωπική εργασία του γράφοντος και επομένως είναι ανάγκη να αντανακλάται σ’ αυτή το προσωπικό του ύφος. Συνεπώς δεν χρειάζεται να αποτελεί πλήρη και άκριτη μίμηση του ύφους, της διατύπωσης και του λεξιλογίου του συγγραφέα.
5.Οι λέξεις ή φράσεις που χρησιμοποιούνται αυτούσιες από το κείμενο στην περίληψη πρέπει να είναι όσο το δυνατόν λιγότερες και να δίνονται σε εισαγωγικά, χωρίς βέβαια να υπάρχει και αλλοίωση του νοήματος.
6.Συχνά ο συγγραφέας απευθύνεται σε ανώνυμους ή και φανταστικούς αναγνώστες. Στο κείμενο του μπορεί είτε να ταυτίζεται με αυτούς χρησιμοποιώντας το «εμείς» είτε να αποστασιοποιείται από αυτούς χρησιμοποιώντας το «αυτοί». Αυτές οι διακρίσεις διατηρούνται μέσα στην περίληψη, όπως επίσης διατηρείται η οπτική γωνία του συγγραφέα, π.χ. αν ένας συγγραφέας αναφέρεται σε νέους σε γ’ πρόσωπο, γιατί ο ίδιος δεν είναι πια νέος, δεν πρέπει ο γράφων, επειδή είναι νέος να χρησιμοποιεί το «εμείς».
7.Αποφεύγουμε τις υπερβολικές γενικεύσεις και αφαιρέσεις. Αυτό επιτυγχάνεται με: απόδοση εννοιών της ίδιας οικογένειας με έναν περιεκτικό όρο (π.χ.: οι εφημερίδες και τα περιοδικά → μέσα ενημέρωσης), αντικατάσταση δευτερευουσών προτάσεων από μετοχές, σύμπτυξη στην ίδια περίοδο των νοημάτων δύο ή περισσότερων παραγράφων, όπου υπάρχει συνάφεια περιεχομένου.
8.Αποφεύγουμε τα παραδείγματα, την απαρίθμηση εννοιών, τις ερωτήσεις, τις παρομοιώσεις και τις μεταφορές, τις παρενθέσεις, τις επεξηγήσεις, τις συγκρίσεις και τις επαναλήψεις.
9.Χρησιμοποιούμε πλάγιο λόγο.
10.Δεν κάνουμε κριτική, σχολιασμό ή αξιολόγηση του αρχικού κειμένου.
11.Είναι προτιμότερη η παθητική σύνταξη, επειδή δίνει έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου).
12.Επιλέγουμε κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις.
- Χρήσιμα ρήματα για την περίληψη κειμένου
αναλύει, αναλύεται / αναφέρει, αναφέρεται / αντικρούει, αντικρούεται / διευκρινίζει, διευκρινίζεται / εξηγεί, επισημαίνει, επισημαίνεται / προτείνει, προτείνεται / συμπεραίνει / τονίζει, τονίζεται / απευθύνεται / δηλώνει, δηλώνεται / διακρίνει, διακρίνεται / διατυπώνει, διατυπώνεται θίγει το θέμα / καταλήγει / παρουσιάζει, παρουσιάζεται / προσθέτει / υπαινίσσεται / υπογραμμίζει, υπογραμμίζεται / υποστηρίζει, υποστηρίζεται
- ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
1) Ξεκινάμε με μια γενική αναφορά στο νόημα ολόκληρου του κειμένου, εκμεταλλευόμενοι πάντα το αν υπάρχει κάποια αφορμή για τον συντάκτη να εκπονήσει το απόσπασμα «Γενικά ο συντάκτης του κειμένου (με αφορμή…) αναφέρει / αναφέρεται, παρουσιάζει, προβάλλει, τονίζει…».
2) Ακολουθεί το θεματικό κέντρο του κειμένου (ολοκληρώνει την προηγούμενη περίοδο).
3) Με τη χρήση κατάλληλης διαρθρωτικής λέξης ή φράσης (π.χ. Αρχικά) συνδέουμε την πρώτη περίοδο με την δεύτερη, η οποία αποτελεί ουσιαστικά περιληπτική διατύπωση της πρώτης παραγράφου.
4) Ακολουθούμε την ίδια διαδικασία, με βάση τις σημειώσεις που κρατήσαμε ή τους πλαγιότιτλους της κάθε παραγράφου.
5) Για την συνοχή της περίληψης χρησιμοποιούμε κατάλληλες συνδετικές λέξεις και ενδεικτικά ρήματα σε ενεργητική ή παθητική σύνταξη για ποικιλία.
6) Κλείνουμε την περίληψη με την φράση «Τέλος ο συντάκτης καταλήγει…» ή «Ο συντάκτης καταλήγει λέγοντας…», όπου και παραθέτουμε τις σημειώσεις ή τον πλαγιότιτλο από την τελευταία παράγραφο του κειμένου.
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση του Λυκείου
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
Βρείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στις ομάδες μας
• schooltime – Εκπαιδευτικό υλικό • Φιλολογικές Σελίδες • Εκπαιδευτικές σελίδες
♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime
