Έκθεση Γ’ Λυκείου – Κριτήριο αξιολόγησης: Αλλοτρίωση (Το «Έχειν» και το «Είναι»)
ΚΕΙΜΕΝΟ
Το Έχειν και το Είναι στην Καθημερινή Εμπειρία
Η σημερινή κοινωνία είναι τόσο απορροφημένη με την απόκτηση ιδιοκτησίας και κέρδους, που σπάνια βρίσκουμε σ’ αυτήν παραδείγματα του τρόπου ζωής με βάση το «είναι». Ο περισσότερος κόσμος βλέπει τον τρόπο ζωής με βάση το «έχειν» σαν την πιο φυσική μορφή ύπαρξης, θα λέγαμε σαν την πιο παραδεκτή μορφή ζωής. Αυτό φυσικά δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τους ανθρώπους να συλλάβουν τη φύση του «είναι» και ακόμα να καταλάβουν ότι το «έχειν» δεν είναι ο μοναδικός τρόπος ζωής. Παρόλα αυτά, οι δύο αυτές αντιλήψεις είναι ριζωμένες στην ανθρώπινη εμπειρία. Δεν μπορούμε να εξετάσουμε ούτε τη μία ούτε την άλλη με αφηρημένο, καθαρά εγκεφαλικό τρόπο. Και οι δύο καθρεφτίζονται μέσα στην καθημερινή μας ζωή και πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε σαν κάτι το συγκεκριμένο. Τα απλά παραδείγματα που αναφέρω παρακάτω δείχνουν με ποιο τρόπο το «έχειν» και το «είναι» εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή και θα βοηθήσουν ίσως τους αναγνώστες να καταλάβουν αυτούς τους δύο τρόπους ύπαρξης.
Ως προς τη Μάθηση με βάση το «έχειν», οι σπουδαστές θα παρακολουθήσουν μια παράδοση ακούγοντας τις λέξεις, καταλαβαίνοντας τη λογική τους δομή, το νόημα τους και θα κρατήσουν όσο πιο προσεκτικά μπορούν σημειώσεις στα τετράδια τους. Έτσι αργότερα, θα μπορούν ν’ αποστηθίσουν τις σημειώσεις και να περάσουν τις εξετάσεις τους. Αλλά το περιεχόμενο του μαθήματος δεν ενσωματώνεται στο ατομικό τους σύστημα σκέψης, πλουτίζοντας το και πλαταίνοντάς το. Αντίθετα, οι λέξεις που άκουσαν απολιθώθηκαν σε στερεότυπες σκέψεις ή ακόμα και σε ολόκληρες θεωρίες, που τις αποθηκεύουν. Οι σπουδαστές και το περιεχόμενο της παράδοσης είναι τελείως αποξενωμένα. Οι σπουδαστές που στηρίζουν τη ζωή τους στο «έχειν» δεν έχουν παρά ένα μόνο σκοπό: να συγκρατήσουν αυτά που έμαθαν είτε αποθηκεύοντας τις γνώσεις τους στο μνημονικό τους, είτε φυλάγοντας προσεκτικά τις σημειώσεις τους. Δεν νιώθουν την ανάγκη να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο. Στην πραγματικότητα τα άτομα αυτά ταράζονται από καινούργιες σκέψεις ή ιδέες πάνω σ’ ένα θέμα, γιατί το καινούργιο αμφισβητεί το απολιθωμένο σύνολο των πληροφοριών που αυτοί κατέχουν. Ένα άτομο που ο βασικός τρόπος σχέσης του με τον κόσμο είναι το «έχειν», φοβάται τις ιδέες που δεν μπορούν εύκολα να ταξινομηθούν ή να μπουν σε καλούπια. Είναι κάτι που ξεφεύγει από τον έλεγχο του σαν όλα τα πράγματα που αναπτύσσονται και αλλάζουν.
Με βάση το «είναι», όμως, η διαδικασία της μάθησης έχει μια τελείως διαφορετική ποιότητα. Αρχικά οι σπουδαστές ποτέ δεν πηγαίνουν στις παραδόσεις σαν tabulae rasae (άγραφες πλάκες). Έχουν από πριν σκεφτεί τα θέματα που θ’ αναπτυχθούν στην παράδοση και στο μυαλό τους γεννιούνται δικά τους ερωτήματα και προβληματισμοί. Αντί να δέχονται με παθητικό τρόπο λόγια και ιδέες, ακούν, προσέχουν και το πιο σημαντικό δέχονται και ανταποκρίνονται με τρόπο δραστήριο και παραγωγικό. Ό,τι ακούνε, είναι ένα ερέθισμα για τη δική τους σκέψη. Καινούργιες ερωτήσεις, ιδέες και προοπτικές ξεπροβάλλουν στο μυαλό τους. Η παρακολούθηση του μαθήματος είναι μια ζωντανή διαδικασία. Παρακολουθούν μ’ ενδιαφέρον, ακούνε αυτά που λέει ο καθηγητής και αυθόρμητα ανταποκρίνονται με ζωντάνια. Δεν αποκτούν μονάχα γνώσεις, που θα τις πάρουν στο σπίτι τους για να τις αποστηθίσουν. Ο κάθε σπουδαστής έχει επηρεαστεί, έχει αλλάξει. Μετά το μάθημα δεν είναι ο ίδιος που ήταν πριν. Φυσικά, αυτός ο τρόπος μάθησης μπορεί να επικρατήσει μόνο εφόσον και η παράδοση προσφέρει ενδιαφέρον υλικό.
Ως προς τη συζήτηση η διαφορά «έχειν» και «είναι» μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτή μέσα από δύο τυπικά παραδείγματα συζητήσεων. Ας φανταστούμε μία τυπική συζήτηση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, όπου ο Α έχει τη γνώμη Χ και ο Β τη γνώμη Ψ. Ο καθένας από τους δυο ταυτίζεται με τη δική του γνώμη. Αυτό που ενδιαφέρει και τους δυο είναι να βρουν καλύτερα, δηλαδή πιο λογικά επιχειρήματα, για να υποστηρίξουν τη γνώμη τους. Κανένας από τους δύο δεν έχει τη διάθεση ν’ αλλάξει τη γνώμη του αντιπάλου του. Ο καθένας από τους δύο φοβάται ν’ αλλάξει τη γνώμη του, ακριβώς γιατί αυτή του ανήκει, κι επομένως η απώλεια της θα σήμαινε ένα είδος φτώχιας. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, οι περισσότεροι άνθρωποι διακατέχονται από άγχος και συχνά «προετοιμάζονται» για τη σημαντική αυτή συνάντηση ή προσπαθούν ν’ ανυψώσουν το ηθικό τους με το να σκέφτονται τα προσόντα που έχουν: τις περασμένες τους επιτυχίες, την επιβλητική τους προσωπικότητα (αν αυτός ο ρόλος είναι πιο αποτελεσματικός), την κοινωνική τους θέση, τις σχέσεις τους, την εμφάνιση τους, το ντύσιμο τους. Με λίγα λόγια, ζυγίζουν νοερά την αξία τους και βασισμένοι σ’ αυτή την αξιολόγηση προβάλλουν τα προσόντα τους στη συζήτηση που πρόκειται να γίνει. Το άτομο που είναι πολύ καλό σ’ αυτό το παιχνίδι, μπορεί πραγματικά να εντυπωσιάσει. Στην αντίθετη περίπτωση του «είναι», οι άνθρωποι δεν προετοιμάζονται ν’ αντιμετωπίσουν μια κατάσταση ούτε προσπαθούν ν’ ανυψώσουν τον εαυτό τους με οποιοδήποτε τρόπο. Απαντούν αυθόρμητα και παραγωγικά. Ξεχνούν τα πάντα για τον εαυτό τους, τις γνώσεις και τις θέσεις που κατέχουν. Το εγώ τους δεν στέκεται εμπόδιο στο δρόμο τους, και γι αυτό ακριβώς μπορούν ν’ ανταποκριθούν με πληρότητα στις ιδέες των άλλων ανθρώπων. Γεννούν νέες ιδέες, γιατί δεν είναι προσκολλημένοι σε τίποτα κι έτσι μπορούν να είναι παραγωγικοί. Ενώ τα άτομα με την τάση του «έχειν» στηρίζονται σ’ αυτά που έχουν, τα άτομα με την τάση του είναι στηρίζονται σ’ αυτό που είναι: στο γεγονός ότι είναι ζωντανοί και στην πεποίθηση ότι κάτι καινούργιο θα γεννηθεί, αν έχουν το κουράγιο να προχωρήσουν και ν’ ανταποκριθούν στις διάφορες καταστάσεις. Είναι ολοζώντανοι στις συζητήσεις. Η ζωντάνια τους είναι μεταδοτική και μπορεί να βοηθήσει πολλές φορές και το άλλο άτομο να ξεπεράσει την εγωκεντρικότητα του. Έτσι, η συζήτηση παύει να είναι μια απλή ανταλλαγή προϊόντων (πληροφορίες, γνώσεις, κοινωνική θέση) κι αρχίζει ένας διάλογος, όπου πια δεν έχει σημασία ποιος έχει δίκιο.
Ένα άλλο παράδειγμα της διαφοράς ανάμεσα στους τρόπους ζωής με βάση το «έχειν» και με βάση το «είναι», είναι η άσκηση της εξουσίας. Το κρίσιμο σημείο βρίσκεται στη διαφορά του να έχει κανείς εξουσία από το να είναι εξουσία. Σχεδόν όλοι μας ασκούμε εξουσία τουλάχιστο σε κάποιο στάδιο της ζωής μας. Όσοι, για παράδειγμα, ανατρέφουν παιδιά πρέπει ν’ ασκούν εξουσία — είτε το θέλουν είτε όχι — για να προστατέψουν τα παιδιά τους από κινδύνους και να τους δώσουν έστω και λίγες συμβουλές για το πώς να φερθούν σε διάφορες περιστάσεις. Η εξουσία με βάση το «είναι», βασίζεται όχι μόνο στην ικανότητα του ατόμου να εκπληρώνει ορισμένες κοινωνικές λειτουργίες, αλλά και στην ίδια την ουσία μιας προσωπικότητας, που έχει πετύχει ένα μεγάλο βαθμό ανάπτυξης και ολοκλήρωσης. Τότε τα άτομα του «είναι» ακτινοβολούν εξουσία και δεν χρειάζεται καν να δώσουν διαταγές, να απειλήσουν, να δωροδοκήσουν. Είναι άτομα με βαθιά ανάπτυξη που αποδείχνουν με την ύπαρξη τους — και όχι μόνο με τα λόγια ή τις πράξεις τους — αυτό που μπορούν να γίνουν όλοι οι άνθρωποι. Στην εξουσία του «έχειν» χάνονται οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία και την ανάπτυξη της ικανότητας. Η διαδικασία αλλοτρίωσης της εξουσίας έχει πια εγκατασταθεί στις οργανωμένες κοινωνίες. Η πραγματική ή υποτιθέμενη αρχική ικανότητα μεταφέρεται τώρα στη στολή ή στον τίτλο της εξουσίας. Αν η εξουσία φοράει την κατάλληλη στολή ή έχει τον κατάλληλο τίτλο, αυτό το εξωτερικό σημάδι ικανότητας αντικαθιστά την πραγματική ικανότητα και τις ιδιότητές της. Έτσι υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι, που γνωρίζουν τον υποψήφιο τους μόνο από την ψεύτικη εικόνα που τους παρουσιάζουν οι ειδικοί των δημοσίων σχέσεων.
Η λειτουργία της νέας κοινωνίας είναι να ενθαρρύνει την εμφάνιση του νέου ανθρώπου, ενός ατόμου που η χαρακτηροδομή του θα έχει τις ακόλουθες ιδιότητες: Προθυμία να εγκαταλείψει όλες τις μορφές του έχειν, για να υπάρξει ολοκληρωτικά. Θα νιώθει ασφάλεια, αίσθηση ταυτότητας κι εμπιστοσύνη που βασίζονται στην πίστη αυτού που είναι, στην ανάγκη του για σχέσεις, για ενδιαφέρον, αγάπη, αλληλεγγύη με τον γύρω κόσμο και στην επιθυμία να έχει, να κατέχει και να ελέγχει τον κόσμο, χωρίς να γίνεται σκλάβος των αποκτημάτων του.
(«Να έχεις ή να είσαι;» Έριχ Φρομ, απόσπασμα ελαφρώς διασκευασμένο για τις ανάγκες του κριτηρίου)
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 120-130 λέξεις.
(μονάδες 25)
1. Να βρείτε ποιες από τις παρακάτω προτάσεις ανταποκρίνονται στο νόημα του κειμένου χαρακτηρίζοντάς τες ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ):
α)Το «έχειν» και το «είναι» έχουν εκφάνσεις στην καθημερινή ζωή.
β) Με βάση το «είναι» οι σπουδαστές αποστηθίζουν τη γνώση.
γ)Οι άνθρωποι του «έχειν» προετοιμάζονται για τη διεξαγωγή μια συζήτησης.
δ) Οι άνθρωποι του «είναι» ασκούν την εξουσία με βάση τη φωτισμένη τους προσωπικότητα.
ε) Η δημιουργία του νέου τύπου ανθρώπου πρέπει να στηρίζεται στην επιθυμία να κατέχει
(μονάδες10)
2. Ποιος είναι ο/οι τρόπος/οι ανάπτυξης των ιδεών της 4ης παραγράφου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
(μονάδες 4)
3. Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος του κειμένου;
(μονάδες 5)
4. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης (εισαγωγικών, παρένθεσης, διπλής παύλας):
«έχειν», «είναι»,
«προετοιμάζονται»,
(άγραφες πλάκες),
(αν αυτός ο ρόλος είναι πιο αποτελεσματικός),
— είτε το θέλουν είτε όχι —,
— και όχι μόνο με τα λόγια ή τις πράξεις τους —
(μονάδες 6)
5. Παρόλα αυτά, αντίθετα, όμως, δηλαδή, γιατί, με λίγα λόγια, ενώ, για παράδειγμα, όχι μόνο…αλλά και, ή : Με ποια νοηματική σχέση συνδέουν οι παραπάνω λέξεις/φράσεις τα νοήματα;
(μονάδες 5)
6. αντιλήψεις, καθρεφτίζονται, θα αποστηθίσουν, ενσωματώνεται, αποξενωμένα: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις
(μονάδες 5)
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Σε μια εποχή διάχυτης αλλοτρίωσης ζητούμενο είναι ο άνθρωπος να ξαναβρεί τον εαυτό του και να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με όσα τον περιβάλλουν. Να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί σε διαδικτυακό ιστότοπο, στο οποίο, αφού αναλύσετε το φαινόμενο της αλλοτρίωσης, να προτείνετε τρόπους για την αντιμετώπισή του. (500-600λ)
(μονάδες 40)
Έρη Ναθαναήλ*
Φιλόλογος
Διαβάστε ακόμα:
- Νέα Ελληνικά Α’ Λυκείου, Κριτήριο Αξιολόγησης (νέου τύπου) «Τρίτη ηλικία» – Μη Λογοτεχνικό και Λογοτεχνικό κείμενο
- Νέα Ελληνικά Α’ Λυκείου, Κριτήριο Αξιολόγησης (νέου τύπου) «Φιλία» – Μη Λογοτεχνικό και Λογοτεχνικό κείμενο
- Κριτήριο αξιολόγησης (νέο σύστημα) «Χάσμα γενεών», Έκθεση Α’ Λυκείου
Πλήρες εκπαιδευτικό υλικό για την Έκφραση – Έκθεση Λυκείου
Ο Πρόλογος, το Κύριο Θέμα και ο Επίλογος στην Έκθεση: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
- Έκφραση – Έκθεση: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης (από το ΚΕΕ)
- 50 σημεία θεωρίας για μία ολοκληρωμένη επανάληψη στη Νεοελληνική Γλώσσα – Έκφραση / Έκθεση
- 80+ επιλεγμένα κριτήρια αξιολόγησης για τη Νεοελληνική Γλώσσα Γ’ Λυκείου
- Χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό για την περίληψη γραπτού λόγου
- Το επικοινωνιακό πλαίσιο στη Νεοελληνική Γλώσσα: Δοκίμιο, άρθρο, ομιλία
- 250 Σχεδιαγράμματα Εκθέσεων για την Α’ τη Β’ και τη Γ’ Λυκείου
- Κατεβάστε δωρεάν 200+ σχολικά βοηθήματα από το schooltime.gr
1. Έκφραση-Έκθεση Α’ Λυκείου, 2. Έκφραση-Έκθεση Β’ Λυκείου, 3. Έκφραση-Έκθεση Γ’ Λυκείου, 4. Υποστηρικτικό υλικό, 5. Σχεδιαγράμματα, 6. Γραμματική-Συντακτικό
