«Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ, ο πόντιος που αντιστάθηκε σε μια υπερδύναμη, τη Ρώμη και το ποίημα του Κ. Καβάφη»

Η Ρώμη κατάφερε κάτι μοναδικό και ανεπανάληπτο στην παγκόσμια ιστορία, έγινε υπερδύναμη μέσα σε 54 χρόνια. Δυο ηγέτες όμως κατάφεραν να αντισταθούν στην ηγεμονία της και να φέρουν τους Ρωμαίους σε πολύ δύσκολη θέση. Είναι δυο ηγέτες με χαρίσματα και τόλμη, ο Καρχηδόνιος Αννίβας και ο Πόντιος Μιθριδάτης.

Το βασίλειο του Πόντου ιδρύθηκε στα ελληνιστικά χρόνια το 300π.Χ από τον Μιθριδάτη τον 1ο με πρωτεύουσα την Αμάσεια. Το 120 π.Χ. ανέλαβε την εξουσία ο σημαντικότερος από τους βασιλείς του, ο Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ.

Ο Μιθριδάτης ήταν γιος  του Μιθριδάτη Ε΄ του Ευπάτωρα, βασιλιά του Πόντου. Όταν ήταν δώδεκα χρονών πέθανε ο πατέρας του και για να μην δολοφονηθεί από τη φιλόδοξη μάνα του περιπλανήθηκε στα βουνά του πόντου για επτά χρόνια. Για να αποφύγει τον κίνδυνο να τον δηλητηριάσουν συνήθισε τον εαυτό του στα δηλητήρια, ώστε να μην τον πιάνουν αυτά. Επέστρεψε στη Σινώπη και αφού παραμέρισε τη μάνα του και τον αδελφό του κλείνοντας τους στην φυλακή, ανέλαβε το βασίλειο του Πόντου. Η μητέρα του ήταν Ελληνίδα, η Λαοδίκη και η παιδεία του επίσης ελληνική.

Φιλόδοξος, ικανός, με χαρίσματα μεγάλου ηγέτη, υποστήριζε ότι ήταν απόγονος του Μ. Αλεξάνδρου. Έκοψε νομίσματα στα οποία απεικονιζόταν ο ίδιος με την μορφή του Μ. Αλεξάνδρου. Στόχος του ήταν να ιδρύσει ένα μεγάλο εξελληνισμένο κράτος στην Ασία, αλλά ήρθε αντιμέτωπος με την πανίσχυρη Ρώμη. Αντιστάθηκε με κάθε μέσο και ως το τέλος εναντίον του Ρωμαϊκού επεκτατισμού σε σημείο που πίστεψε ότι θα απελευθερώσει όλους τους Έλληνες από τον Ρωμαϊκό ζυγό. Πίστεψε ότι θα καταφέρει να εκδιώξει τους Ρωμαίους από όλη τη Μικρά Ασία.

Η Ρώμη είχε καταφέρει ήδη να απλωθεί στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία. Ο «τρελός» Πόντιος Μιθριδάτης αγνοώντας τις ιστορικές συνθήκες κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Ρώμης το 88 π.X. Απρόσμενα συμμάχησαν μαζί του πολλές πόλεις της Δυτικής Μικράς Ασίας, πόλεις της Ανατολικής Βαλκανικής, καθώς και η Αθήνα, η Βοιωτία, η Σπάρτη.

Προβαίνει σε μεγάλη σφαγή των Ρωμαίων το 88 γνωστή με το όνομα «Ο Εσπερινός της Εφέσου» κατά την οποία σφαγιάστηκαν 80 χιλιάδες Ρωμαίοι. Έτσι ξεκινούν οι πόλεμοι με τους Ρωμαίους που είναι τρεις, γνωστοί με το όνομα Μιθριδατικοί Πόλεμοι.

Η Ρώμη στέλνει εναντίον του τον Σύλλα, ο οποίος περνώντας από την Αθήνα το 86 π.Χ. έκοψε τα δέντρα του άλσους του Απόλλωνα Λυκείου και τα πλατάνια της Ακαδημίας του Πλάτωνα για να φτιάξει πολιορκητικές μηχανές. Επέδειξε μεγάλη βαρβαρότητα απέναντι στους κατοίκους της Αθήνας και του Πειραιά. Ο πόλεμος τελειώνει με τη συνθήκη της Δαρδάνου, πόλης που βρίσκεται στον Ελλήσποντο. Οι όροι είναι βαρείς για τον Μιθριδάτη, παραδίδει τον στόλο του και πληρώνει πολεμική αποζημίωση.

Δυο χρόνια αργότερα το 83, οι Ρωμαίοι εισβάλλουν αιφνιδίως στον Πόντο. Ο Μιθριδάτης τους απωθεί και έτσι λήγει και αυτός ο πόλεμος. Το 74 αρχίζει ο τρίτος πόλεμος. Μάχες διεξάγονται έξω από τα όρια του Ποντικού κράτους. Τα ποντιακά στρατεύματα νικούν αρχικά τους Ρωμαίους στην Χαλκηδόνα. Η συνέχεια όμως δεν είναι εξίσου καλή για τους Πόντιους. Ο Λούκουλλος τους νικά στην Κύζικο. Ακολουθούν άλλες δυο ήττες και το τελικό χτύπημα το δίνει ο Πομπήιος ο οποίος καταλαμβάνει τη Σινώπη το 64π.Χ. και την Τραπεζούντα το 63 π.Χ.

Αγωνιστής μέχρι το τέλος δεν πτοείται. Καταφεύγει στην Κριμαία και σχεδιάζει εισβολή στην Ιταλία από τον Δούναβη. Οι ισορροπίες όμως δεν τον ευνοούν, τον εγκαταλείπει ο πιστός του σύμμαχος Τιγράνης, βασιλιάς της Αρμενίας, ο οποίος συνθηκολογεί με τους Ρωμαίους και αποχωρεί από τη συμμαχία. Το τελικό χτύπημα όμως ήρθε εκ των έσω. Ο στρατός του εξεγείρεται με επικεφαλής τον γιο του Φαρνάκη. Αποφασίζει να θέσει τέρμα στη ζωή του και παρακαλά ένα Γαλάτη μισθοφόρο να τον σκοτώσει.

Ο Κ. Καβάφης συνηθίζει σε πολλά ποιήματα του να ανασύρει από την ιστορία και να φωτίσει πρόσωπα που θεωρεί ότι αδικήθηκαν από τις ιστορικές συγκυρίες. Ο Μιθριδάτης είναι ένα από τα πρόσωπα του ποιήματος «Δαρείος».

Ο ποιητής Φερνάζης το σπουδαίον μέρος
του επικού ποιήματός του κάμνει.
Το πώς την βασιλεία των Περσών
παρέλαβε ο Δαρείος Υστάσπου. (Aπό αυτόν
κατάγεται ο ένδοξός μας βασιλεύς,
ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ’ Ευπάτωρ). Aλλ’ εδώ
χρειάζεται φιλοσοφία· πρέπει ν’ αναλύσει
τα αισθήματα που θα είχεν ο Δαρείος:
ίσως υπεροψίαν και μέθην· όχι όμως — μάλλον
σαν κατανόησι της ματαιότητος των μεγαλείων.
Βαθέως σκέπτεται το πράγμα ο ποιητής.

Aλλά τον διακόπτει ο υπηρέτης του που μπαίνει
τρέχοντας, και την βαρυσήμαντην είδησι αγγέλλει.
Άρχισε ο πόλεμος με τους Pωμαίους.
Το πλείστον του στρατού μας πέρασε τα σύνορα.

Ο ποιητής μένει ενεός. Τι συμφορά!
Πού τώρα ο ένδοξός μας βασιλεύς,
ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ’ Ευπάτωρ,
μ’ ελληνικά ποιήματα ν’ ασχοληθεί.
Μέσα σε πόλεμο — φαντάσου, ελληνικά ποιήματα.

Aδημονεί ο Φερνάζης. Aτυχία!
Εκεί που το είχε θετικό με τον «Δαρείο»
ν’ αναδειχθεί, και τους επικριτάς του,
τους φθονερούς, τελειωτικά ν’ αποστομώσει.
Τι αναβολή, τι αναβολή στα σχέδιά του.

Και νάταν μόνο αναβολή, πάλι καλά.
Aλλά να δούμε αν έχουμε κι ασφάλεια
στην Aμισό. Δεν είναι πολιτεία εκτάκτως οχυρή.
Είναι φρικτότατοι εχθροί οι Pωμαίοι.
Μπορούμε να τα βγάλουμε μ’ αυτούς,
οι Καππαδόκες; Γένεται ποτέ;
Είναι να μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες;
Θεοί μεγάλοι, της Aσίας προστάται, βοηθήστε μας.—

Όμως μες σ’ όλη του την ταραχή και το κακό,
επίμονα κ’ η ποιητική ιδέα πάει κι έρχεται —
το πιθανότερο είναι, βέβαια, υπεροψίαν και μέθην·
υπεροψίαν και μέθην θα είχεν ο Δαρείος.

Ο Δαρείος καθώς και ο Μιθριδάτης πέφτουν θύματα της αλαζονείας και της υπεροψίας που αποκτούν οι άνθρωπ, όταν έχουν μεγάλη εξουσία. Η μέθη της εξουσίας ώθησαν τον Μιθριδάτη να πιστέψει ότι είναι σε θέση να νικήσει μια υπερδύναμη και να αποκτήσει ακόμα περισσότερη εξουσία. Η αλαζονεία της εξουσίας ήταν η αιτία της καταστροφής του Δαρείου και του Μιθριδάτη. Οι ισχυροί όσο διάστημα έχουν δύναμη και εξουσία τους κολακεύουν όλοι, όπως και ο ποιητής Φερνάζης, αλλά όταν εκπέσουν τους απαρνούνται όλοι. Ο τυχοδιώκτης ποιητής Φερνάζης όταν μπαίνουν οι ρωμαϊκές λεγεώνες στον Πόντο, αποφασίζει να πει την ιστορική αλήθεια, ότι δηλαδή ο Δαρείος και ο απόγονός του Μιθριδάτης είχαν «υπεροψία και μέθη».

Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος

Βρείτε επιλεγμένα άρθρα και εκπαιδευτικό υλικό στις ομάδες μας

 schooltime – Εκπαιδευτικό υλικό  Φιλολογικές Σελίδες  • Εκπαιδευτικές σελίδες

♦ Αν θέλετε να ενημερώνεστε μέσω facebook για όλες τις νέες δημοσιεύσεις, ακολουθήστε τη σελίδα μας επιλέγοντας τον σύνδεσμο: schooltime