Ιστορική εξέλιξη
Ενώ από τον 12ο αιώνα μέχρι τον 9ο αιώνα π.Χ. στον ελλαδικό χώρο επικρατούσαν οι φυλετικοί συνοικισμοί και το φυλετικό κράτος, τον 8ο αιώνα π.Χ. στον ελληνικό κόσμο διαδραματίστηκε μία πολύ σημαντική εξέλιξη για τον παγκόσμιο πολιτισμό (όπως φαίνεται μέχρι τις μέρες μας). Το παλαιότερο κράτος (ή έστω σχηματισμός), το μυκηναϊκό ανάκτορο[1] με τους ευρύτερους συνοικισμούς που το περιτριγύριζαν, μεταλλάσσεται και την θέση του καταλαμβάνει η γνωστή σε όλο τον κόσμο πολιτική δομή ανθρώπινης συμβίωσης, η πόλη-κράτος.
Βασικός πυρήνας του νέου κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού θεσμού αποτελεί ο συνοικισμός, ο οποίος λειτουργεί ως δομικό συστατικό και η ένωση του με άλλους συνοικισμούς οδηγεί στην δημιουργία του άστεως, δηλαδή της πόλης-κράτους. Γνωστή είναι και η άποψη του Αριστοτέλη, ότι η πόλη ακολουθεί μία εξελικτική πορεία (εντελώς φυσική), η οποία ξεκινά από την οικογένεια, δηλαδή τον οίκο, εξελίσσεται σε ένωση πολλών οικογενειών, δηλαδή την κώμη και καταλήγει στον σχηματισμό της πόλης, η οποία ως δομή είναι αυτάρκης από όλες τις απόψεις.
Οι συνοικισμοί της πόλης χτίζονταν γύρω από μία ισχυρή θέση, η οποία ονομαζόταν ακρόπολη. Η ακρόπολη ήταν η τοποθεσία στην οποία χτίζονταν τα διάφορα δημόσια κτήρια και οι ναοί της πόλης. Γύρω από την ακρόπολη απλωνόταν η υπόλοιπη πόλη, στην οποία υπήρχαν οι κατοικίες των πολιτών και τα διάφορα καταστήματα, τα οποία ικανοποιούσαν τις ανάγκες των πολιτών για διάφορα προϊόντα.
Οι πόλεις σταδιακά άρχισαν να περιβάλλονται από μεγάλα τείχη για λόγους ασφάλειας σε περίπτωση εξωτερικού κινδύνου βέβαια γενικότερα τα σύνορα δεν ήταν τόσο διακριτά[2] εκείνη την εποχή τουλάχιστον έξω από τα τείχη. Τα τείχη ως στοιχείο πρέπει να αναφερθεί ότι πρέπει να συνέβαλαν ιδιαίτερα και στην συνείδηση των πολιτών σε επίπεδο όπως θα λέγαμε σήμερα «εθνικής» συνείδησης. Φυσικά δεν μπορεί να εννοηθεί το επίθετο «εθνική», όπως εννοείται στη νεότερη και σύγχρονη εποχή αλλά τουλάχιστον μπορεί να ειπωθεί, ότι τα τείχη συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην περιχαράκωση του πληθυσμού αλλά και στην εμβάθυνση της τοπικής συνείδησης στα πλαίσια της πόλης.Οι πόλεις πέρα από διάφορα κοινά χαρακτηριστικά που είχαν μεταξύ τους, παρουσίαζαν διαφοροποιήσεις σε διάφορες εκφάνσεις του ιδιωτικού και δημόσιου βίου όπως δηλαδή για παράδειγμα στις τέχνες, την πολιτική, την αρχιτεκτονική, τη γραφή, τα έθιμα, τον τρόπο ζωής και άλλα[3].
Κλίμα και συνθήκες
Ο αρχαίος πολίτης αισθάνεται ιδιαίτερα ασφαλής στο πλαίσιο της πόλης-κράτους και δύναται πλέον να δραστηριοποιηθεί σε πολλούς τομείς, ενώ έχει και την δυνατότητα να μετέχει στην αγορά[4] της πόλης σε διάφορες συζητήσεις που διεξάγονται σε εξωτερικούς χώρους ή σε καταστήματα της εποχής (κουρεία κ.τ.λ). Ο πολίτης με τον καιρό νιώθει ενεργό μέλος ενός ευρύτερου αρμονικού συνόλου που του προσφέρει μία όμορφη ζωή, ενώ ανάλογα και με το πολίτευμα που επικρατεί το άτομο νιώθει ακόμα πιο ενεργή την παρουσία του μετέχοντας στα κοινά της πόλης.
Η πόλη ως δομή ασκούσε έλεγχο στις πηγές του πλούτου και γενικότερα θέσπιζε κανόνες που είχαν να κάνουν με τις οικονομικές δραστηριότητες και ειδικότερα το εμπόριο[5]. Γενικότερα, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η ζωή στην πόλη-κράτος παίρνει πιο σταθερή μορφή, στοιχείο που της προσδίδει την αίσθηση σιγουριάς και ασφάλειας.
Κοντολογίς, όπως είναι εμφανές η πόλη-κράτος αποτελούσε ένα αυτόνομο και αυτοτελές σύνολο που παρείχε στους πολίτες κοινωνική οικονομική και πολιτική αυτάρκεια, παρόμοια με αυτή που παρέχει το σημερινό εθνικό κράτος. Ιδιαίτερα εμφανές είναι ότι αυτή η πολιτική οντότητα όχι ήταν απλά επαρκής για την ευρύτερη ανάπτυξη του πολιτισμού αλλά μπορεί να ειπωθεί ότι εξασφάλιζε στο μέγιστο βαθμό τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των τεχνών, των επιστημών και φυσικά της ίδιας της φιλοσοφίας. Φυσικά η ιστορική εξέλιξη της πόλης-κράτους αποτελεί ένα πολύ μεγάλο και σοβαρό θέμα στο πλαίσια της επιστήμης της Ιστορίας και είναι εύλογο ότι δεν μπορεί να παρουσιαστεί επαρκώς σε ένα σύντομο άρθρο.
…………………………………………………………………………..
[1] John Camp-Elizabeth Fisher, Θεοί, Ήρωες και Σοφοί, Εκδόσεις ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-Α.ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, Αθήνα 2005, σελ.77.
[2]Robert Flaceliere, Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός βίος των αρχαίων ελλήνων, Εκδόσεις ΔΗΜ.Ν.ΠΑΠΑΔΗΜΑ, 12η, Αθήνα 2003, σελ.44.
[3] John Camp-Elizabeth Fisher, Θεοί, Ήρωες και Σοφοί, Εκδόσεις ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-Α.ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, Αθήνα 2005, σελ.77.
[4] Η λέξη αγορά προέρχεται από το ρήμα αγορεύω συνεπώς έχει άμεση σχέση με την έννοια του διαλόγου που διαδραματιζόταν στο χώρο αυτό από τους ελεύθερους πολίτες.
[5] John Camp-Elizabeth Fisher, Θεοί, Ήρωες και Σοφοί, Εκδόσεις ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-Α.ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, Αθήνα 2005, σελ.83.
Μέρκατας Γιώργος*
Φιλόλογος, ΜSC Συστηματικής Φιλοσοφίας
